Nizami GƏNCƏVİ İSKƏNDƏrnamə Şərəfnamə "Lİder nəŞRİyyat"

cəmiyyətinin səadət dolu gələcəyi ədalətli şah konsepsiyası ilə deyil, ancaq 

maddi və mənəvi azadlıq ideyaları ilə bağlıdır.

Şairin bu "sosial utopiyası”, onun təsvir etdiyi azad cəmiyyət haqqında 

görüşləri o zamankı dünya ədəbiyyatında misilsiz bir hadisə idi.

"İskəndəmamə" əsərində şairin yüksək vətənpərvərlik hissləri də öz əksini 

tapmışdır. Bu vətənpərvərlik ideyalanmn ən bariz təmsilçisi şairin dərin sevgi 

duyğulan ilə yaratdığı Bərdə hakimi Nüşabə surətidir. Nüşabə "Xosrov və 

Şirin" poemasında rast gəldiyimiz Məhinbanu surətinin davamıdır. Maraqlı 

burasıdır ki, Nizami İskəndəri öz doğma yurdu Azərbaycana gətirmək üçün 

bilərəkdən tarixi anaxronizmə yol verir.

Bərdə hakimi Nüşabə eyni zamanda şairin "ədalətli hökmdar" haqqında 

görüşlərinin də ifadəçisidir. Nüşabənin müdrik bir hakim olmasım eşidən 

fateh özü adi elçi sifətilə Bərdə hakiminin sarayına gedir. Lakin İskəndərin 

adi elçi qayda-qanunlan xilafına etdiyi hərəkətlər Nüşabənin nəzərindən 

yayınmır. Onu artıq tanımışlar. İskəndərin fütuhatımn şöhrətim eşitmiş olan 

ağıllı qadın onun rəsmini öz xəzinəsində saxlayırdı. Amansız fateh insan 

əqlinin gücü qarşısında aciz qalır və Nüşabənin ölkəsi fəth olunmur.

Nüşabə İskəndərin qarşısında süfrə açır və onu cavahiratla doldurar. 

İskəndər əlbəttə anlayır ki, var-dövlət uğranda çalışmaq faydasız işdir. O 

deyir:

Sənin xonçandakı bu daş-qaş daşır,

Bu danlaq, bu töhmət kimə yaraşır?

Süfrəyə cavahir saçmaq nə gərək?!

Gövhərdən qaçmağı mənə öyrətmək?!

Eşq olsun bu fikri sağlam qadına,

Mərdliyin yolunu öyrədir mana.

Ey uzaqgörən qız, gəl məni dinlə,

Qızıl sikkəsim nəsihətinlə;

Ataram bir kərə torpaqlara mən,

Qızıla torpaqdır təbii mədən.

Nizaminin vətənpərvərlik duyğularım doğma Azərbaycanın təbiət 

lövhələrinin təsvirində, xüsusilə Bərdəyə həsr olunmuş parçada hiss edirik, 

Şair qeyd edir ki, Bərdə vaxtilə qədim mədəniyyət və elm ocağı olmuş, öz 

təbiətinin gözəllikləri ilə bütün Yaxın Şərqdə tanınmışdır. Həmin hissləri o 

öz doğma diyan olan qədim Gəncə haqqında da söyləyir, özünün qınlmaz 

tellərlə Gəncəyə bağlılığım bildirir. Nizami bö-

14

---

15

---

yük iftixar hissilə deyir ki, onun müqəddəs sirlərlə dolu şeirləri aşkar olaraq 

Buxaraya aparılarsa da, Gəncə torpağından olduğunu zövq əhli bilir.

Böyük humanist şair olan Nizaminin dərin vötənpərvərlik duyğulan onun 

beynəlmiləlçi  görüşləri  ilə  sıx  bağlıdır.  Nizami  xalqlar  dostluğu  və  sülh 

ideyalanmn  carçısıdır.  Onun  əsərlərində,  eləcə  də  "Şərəfnamə"  sində 

yunanlılann  və  ərəblərin,  gürcülərin,  ruslann,  çinlilərin  və  hindlilərin, 

Dağıstan və İran xalqlanmn həyaündan, adət və ənənələrindən hörmətlə 

danışılır. Şairin məqsədi öz həmvətənlərinin həmin xalqlann tarixi keçmişi və 

yaxud ona müasir olan həyat tərzilə yaxından tanış etmək olmuşdur. Bu nəcib 

vəzifənin öhdəsindən dahi şairimiz böyük ustalıqla gələ bilmişdir.

"Şərəfnamə" qəhrəmanlıq dastanıdır. Təbiidir ki, biz bu əsərdə çoxlu 

döyüş səhnələrinə təsadüf edirik. Şairin müharibələrə olan münasibəti onun 

beynəlmiləlçilik görüşlərdə üzvi surətdə bağlıdır. Nizami müharibələri İnsan 

cəmiyyəti üçün fəlakət sayırdı. Böyük mütəfəkkir şair ədalətli və ədalətsiz 

müharibələri bir-birindən seçməyi bacarmışdır. O, "bir ovuc torpaq" üstündə 

insanları qırğma verən feodal hökmdarları öz bədii söz sənətinin gücüylə ifşa 

edirdi.

"Şərəfnamə"də müharibələri təsvir edərkən Nizami ilk növbədə dövrün 

feodal hakimlərinin ölkələri viranlığa döndərən ədalətsiz, mənasız 

döyüşlərini nəzərdə tuturdu. Məhz buna görədir ki, şair 

(’İskəndəmamə"nin giriş hissəsində dəfələrlə işarə vurur ki, bu əsərə 

uzaq keçmişdən bəhs edən sadəcə əfsanə kimi baxılmamalıdır.

Nizami öz dövrünün qabaqcıl fikir sahiblərini həyəcana gətirən bir 

sıra mühüm və aktual problemləri bu son əsərində əks etdirməyi öz 

qarşısına qoymuş və həmin istəyinə də yüksək bədii səviyyədə nail ola 

bilmişdir.

Nəhayət,  bir  neçə  kəlmə  də  hazırda  əsərin  oxuculara  təqdim  olunan 

Azərbaycan  dilinə  tərcüməsi  haqqında  qeyd  etmək  istərdik.  Böyük 

şairimizin  başqa  əsərlərindən  fərqli  olaraq  "Şərəfnamə"  görkəmli 

Azərbaycan  şairi  və  ədibi  Abdulla  Şaiq  tərəfindən  bilavasitə 

orijinaldan 

tərcümə 

olunmuşdur. 

Şübhəsiz, 

müəyyən 

bədii 

xüsusiyyətləri  ilə  yanaşı  Abdulla  Şaiqin  tərcüməsi  orijinal  mətnə  məna 

və obrazlar baxımından öz uyğunluğu ilə yüksək dərəcədə fərqlənir.

Qəzənfər Əliyev

16

---