Negatywny platonizm o genezie, problematyce I zaniku metafizyki oraz pytaniu, czy filozofia



Yüklə 1 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/17
tarix17.11.2018
ölçüsü1 Mb.
#80756
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17

―  176  ―

pojawia się imitacja wiecznego świata idei, absolutność prawdy zda-

je się tu być zagwarantowana przez nieprzezwyciężalny uniwersalny 

system pojęciowy, którego realizacja następuje za pomocą doskonałe-

go ustroju państwowego. Idea, będąca źródłem absolutnej prawdy jest 

jednocześnie źródłem wszelkiego bytu, a tym samym i wszelkiego ży-

cia. Dlatego państwo, będące państwem wychowującym, nakierowuje 

człowieka na idee, regulując jednocześnie całe jego życie z ich perspek-

tywy.  Z  kolei  występująca  tu  wolność,  która  zawsze  w  najgłębszym 

znaczeniu jest wolnością ku prawdzie, również jest społecznie regulo-

wana, z tej racji, iż sama prawda także występuje tu w pozytywnym, 

przedmiotowym, uchwytywalnym sensie.

Oczywiście  Platon  nie  byłby  Platonem,  gdyby  nie  było  w  nim 

i więcej niż z Platona. Brak całkowitego rozwiązania metafizycznego 

problemu  przejawia  się  u  niego  w  kategoriach  ἄρρητον

 7

,  ἐπέχεινα 



τῆς  οὐσίας

 8

,  w  ostatnim,  „racjonalnym”,  nieodwołalnym  chorismos, 



i dlatego również w autonomii świata idei, o którym siódmy list mówi: 

ῥητὸν γὰρ οὐδαμῶς ἐστιν...

 9

Zasadniczo właściwym autorem programu metafizycznej filozofii 



jest jednak Arystoteles, a nie Platon. U Arystotelesa transcendencja 

przechodzi z fatalną nieuchronnością w transcendentną, ponadświato-

wą rzeczywistość, w transcendentne bóstwo. I jakkolwiek transcenden-

cja ciągle jeszcze funkcjonuje u niego tak w teologii, jak i w kwestii 

wglądu w εἴδη

 10


, to w filozofii przezwycięży ją zasadnicza motywa-

cja osiągnięcia absolutnej, pozytywnej i w pełni obiektywnej całości, 

o którą będzie się jeszcze walczyć przez kolejne dwa tysiące lat. Z hi-

storycznego punktu widzenia najważniejszy jest fakt, iż ta nauka o ca-

łości, w różnych swych odsłonach, stała się narzędziem interpretacji 

chrześcijańskiego objawienia, stała się instrumentem chrześcijańskiej 

teologii. W ten sposób metafizyka nie była, jak chcieliby tego pozyty-

wiści, zbiorem abstrakcyjnych sformułowań, lecz warunkiem oraz po-

przedniczką teologicznych twierdzeń. W pracy Jaegera, zatytułowanej 

Teologia wczesnych filozofów greckich

 11


 zaprezentowano najrozmait-

sze motywy. Pośród nich najstarsza grecka filozofia czyniąc preludium 

metafizyce, czyni je teologii, przynajmniej w tej jej części, która by-

wała określana mianem praeambula fidei. Zespolenie metafizyki z teo- 

  7

  „Niewypowiadalne”.



  8

  „Poza obszarem bytu” – zob. Platon, Uczta, VI, 509b9.

  9

  „Nie da się o tym w żaden sposób powiedzieć” – Platon, List VII, 341c.



10

  „Idee”.

11

  W. Jaeger, Teologia wczesnych filozofów greckich, Homini 2007.



Kwartalnik Filozoficzny, tom XLIII, 2015, zeszyt 4

© Copyright by Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2015




―  177  ―

logią stało się od tego czasu zasadniczym duchowym faktem zachodniej 

cywilizacji. Wszystkie działania odnoszące się do metafizyki odbijają 

się bezpośrednio na teologii, bój o metafizykę lub przeciwko niej bywa 

interpretowany jako bój o lub przeciwko teologii. A ponieważ teologia 

posiada nie tylko abstrakcyjnie-duchową postać i funkcję, ale również 

niewątpliwie ściśle społeczną, dlatego wszelkie zajmowane stanowiska 

względem teologii interpretowane są także jako stanowiska społeczne 

i polityczne. Niewątpliwie dobrymi są występujące tutaj społeczne po-

wiązania, ale jednostronne ujęcie tych powiązań będących przejawem, 

czy odzwierciedleniem społecznej sytuacji, czy nawet pewnej części 

tej sytuacji jest samo w sobie metafizyczną interpretacją, która rości 

sobie pretensje do wyjaśnienia ostatecznego fundamentu i całości rze-

czywistości, a w tychże ramach – społeczeństwa i dziejów. W świetle 

tej nieuświadomionej metafizycznej koncepcji wydawało się na prze-

łomie wieków, że teologię i filozofię spotka identyczny los dyscyplin 

o znaczeniu wyłącznie historycznym, dyscyplin, które wprawdzie miały 

i wykorzystały swój czas, ale teraz odchodzą zastąpione wiedzą pozy-

tywną oraz świadomym, celowym, racjonalnie ludzkim zachowaniem.

Co się jednak stało we współczesnych czasach z teologią? Poddała 

się krytyce nowoczesnego ducha, to znaczy w pierwszym rzędzie nowej 

nauce i filozofii. Nauka w ścisłym i szczególnym tego słowa znacze-

niu jest w gruncie rzeczy dzieckiem czasów nowożytnych. Starożyt-

ność znała jedynie matematykę, czy lepiej: matematyczne dyscypliny, 

a i tym z uporem przydawała zawsze metafizyczną interpretację, nakie-

rowując ją na uniwersalną całość. Były one zresztą jednym z głównych 

dowodów na ludzką umiejętność pojmowania uniwersalnej, pozytyw-

nej i obiektywnej całości. Powiedzieliśmy już, że nowożytność również 

ufundowana jest na gruncie metafizycznym, z tą jednak różnicą, iż dy-

stansuje się ona jedynie względem starych metafizycznych koncepcji, 

które chce zastąpić nowymi, zwłaszcza starą koncepcję ontologii, na 

ile to możliwe, koncepcją matematyki. Ale przede wszystkim to „ume-

tafizycznienie” matematycznego rozumu u takich myślicieli jak Kar- 

tezjusz jest przeprowadzane za pomocą zasadniczej modyfikacji poję-

cia rozumu: główny nacisk położony jest na kwestię pewności, aniżeli 

organiczności, a więc całościowości tegoż rozumu. Całość, która ma 

zostać osiągnięta w ten sposób, będzie sumą części, przy czym nie ma 

tutaj żadnego pierwotnego uchwycenia uniwersum w całości, jest właś- 

ciwie na odwrót, domniemana całościowość jawi się tu jako jedna ze 

szkodliwych iluzji, które zaburzają pozytywność rozumu, i które trze-

ba metodycznie eliminować. W ten sposób metafizyczny racjonalizm 

Kwartalnik Filozoficzny, tom XLIII, 2015, zeszyt 4

© Copyright by Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2015



Yüklə 1 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə