Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İNGİLTƏRƏ VƏ RUSİYANIN KƏŞFİYYAT ORQANLARININ MÜBARİZƏSİ
Ruslar Entelijans Sevisin İranda fəaliyyəti dayandırılmadıqca heç bir iş görə bilməyəcəklərini çox yaxşı bilirdilər. Ruslar general Zahidi və general Hicazinin həyata keçirmək istədikləri hökumət çevrilişinin qarşısını almağa nail olduqdan sonra bu servisi məğlubiyyətə uğratdıqları qənaətinə gəldilər. Onlar Müsəddiqə İranda kütləvi həbslər keçirmək, beləliklə Entelijans Servisi ortadan qal- dırmaq üçün imkanları daxilində hər cür yardımı etmişdilər. İNGİLTƏRƏ VƏ RUSİYANIN KƏŞFİYYAT ORQANLARININ MÜBARİZƏSİ Demək olar ki, İngiltərənin və Rusiyanın kəşfiyyat orqanları İrandakı kimi bir-birinə qarşı amansız mübarizə aparmamışdılar. Onlar 1885-ci ildən bəri İranda fəaliyyətə başlamışdılar. Hər iki təşkilat neft uğrunda mübarizə edirdi. Onlar 1885-ci ildən bəri nadir hallarda bir-birinə toxunmamışdılar. Ancaq indi İrandakı mübarizə əvvəlkilərə nisbətən müqayisə edilməyəcək dərəcədə idi. Bunun iki səbəbi vardı. Bundan əvvəlki mücadilələrdə olduğu kimi Rusiyanın, Fransanın və ya Almaniya və Avstriya-Macarıstan İmperiyalarının siyasi əməllərinə sədd çəkən qüdrətləri yoxdu. Bunun əksinə olaraq Rusiya İkinci Dünya müharibəsindən qalib çıxaraq Avropanın yarısına hökm edərkən, dünya siyasətinə də istiqamət verəcək qədər güclü idi. Rusiya bir tərəfə sıxışdırılmış İngiltərənin mövcudluğunu hesaba almayaraq dünyanı Amerika ilə bölüşdürmək fikrində idi. Bax burada Rusiya yanılırdı. Çünki, gücdən düşdüyü zənn edilən Britaniya İmperiyası dünyadakı xam maddə mənbələrinin mühüm bir hissəsinə hakim idi və hələ Entelijans Servis ləğv edilməmişdi. Yaxın bir gələcək istər Amerikanın, istərsə də Rusiyanın zəiflətmək istədikləri İngiltərənin necə bir enerji və Entelijans Servisin şahanə bir gedişi ilə ortaya çıxacağını göstərəcəkdi. İngiltərə Rusiyaya İranda ciddi zərbə endirməyi planlaşdırırdı. Bu zərbə elə şiddətlə endiriləcəkdir ki, Rusiya 1953-cü ildə endirilmiş olan bu zərbənin təsirindən xilas ola bilməyəcək və İranı uzun illər rahat buraxacaqdır. Rusların kəşfiyyatçıları ilə İngiltərənin Entelijans Servisinin və Deterdinqin cəsusları İranda çox çətin bir gizli mübarizə edirdilər. Bu gizli mübarizə 1910-cu və 1925-ci illərdəki üsyanlara bənzə- mirdi. İranda Rusiyanın və İngiltərənin gizli mübarizə apardıqları vaxtda gözləmədikləri bir hadisə baş verdi, yəni «Standard Oly» da bu mübarizəyə qoşuldu. Onun bu müdaxiləsi 1953-cü ildə gözlənilirdi. Çünki «Royyal Datç-Şell Qrup» ilə on illik sülh müqaviləsinin müddəti o tarixdə başa çatırdı. Elə bu səbəbdən də «Standard Oyl»un mübarizəyə qoşulması gözlənilmirdi. Bax İranda əsl mübarizə də «Standard Oyl”un ortaya çıxmasından sonra başladı. Amerikalıları bu mücadiləyə sövq edən səbəb İran nefti üzərində hissə sahibi ola bilmək düşüncəsi idi. Onlar da İran neftindən pay almaq istəyirdilər. 1952-ci il oktyabrın 21-də «Standard Oyl»un hissədarlarından Villiam Alton Jones təcili Tehrana gəldi. O hava limanında jurnalistlərə gülə-gülə Tehrana istirahətə gəldiyini bildirdi. Yəni o, gəlişinin əsas məqsədini gizlətməyə çalışdı. Amma, onun dünyada məşhur neft istehsalçısı və «Standard Oyl»a bağlı olduğunu bilməyən yoxdur. W.A.Jones Tehrana neft üçün gəlmişdi. Çünki «Standard Oyl» Müsəddiq ilə əlaqə yaratmağa çalışırdı. Müsəddiq ilə «Standard Oyl» arasında başlayacaq müzakirələri də Amerika prezidenti Trumenin şəxsi nümayəndəsi olmaqla bərabər həm də neft istehsalı ilə məşğul olan Averell Harriman planlaşdırmışdı. Müzakirə zamanı «Standard Oyl»un nümayəndəsi İngiltərədən alınmış və milliləşdirilmiş neft sahələrindən hissə tələb edirdi. Müsəddiq İngiltərədən çəkindiyi üçün hələlik tərəddüd edirdi. «Royyal Datç-Şell Qrup» İranda Rusiya kəşfiyyatının agentlərindən başqa artıq «Standard Oyl»un adamlarına qarşı mübarizə aparmağın zəruriliyini də anlamağa başladı. «Standard Oyl” Orta Şərqdə fəal hərəkət etmək üçün bütün imkanlarından istifadə etməyə çalışırdı. «Standard Oyl» şübhə çəkməmək üçün ilk əvvəl elm adamlarını neft sahələri ətrafına səyahətlərə göndərdi. Bu elm xadimlərindən ilki dünyanın çox yaxından tanıdığı, Amerikanın müasir tarixçilərindən Harold Lamb idi. O, Orta Şərqdə olarkən bütün Ərəbistanı gəzərək xalq və hökumət üzvləri ilə görüşlər keçirmişdir. «Standard Oyl»un elm adamlarını seçməsi nəzər-diqqəti cəlb etməyəcək insanlar olması idi. Dünyanın məşhur tarixçilərindən olan Harold Lamb istədiyi yerə gedərək hər cür tədqiqatlar aparır və heç kəsi şübhələndirmirdi. Yalnız «Standard Oyl»un düşünmədiyi nöqtə bir elm adamının nə bir siyasətçi, nə də bir cəsus olmaması idi. Məşhur bir tarixçi olaraq qəzetçilərin diqqətindən qaçmayan bu şəxs haraya getmişdirsə onları qarşısında görmüş və bəzi bəyanatlar vermişdir. Harold Lambın mətbuat nümayəndələrinə verdiyi bu bəyanatlarda: «Türkiyə, Livan, İordaniya və İraqda olarkən oralardakı vəziyyəti araşdırdım. Bu məmləkətlərdə mövcud olan böhranlar amerikalıları çox maraqlandırır. Orta Şərq ilə Amerika arasında fikir mübadiləsinin artmasına yardım etmək istəyirdim. Amerikalılar bu gün Orta Şərq haqqında, xüsusilə də ərəblər haqqında keçmişdəki fikirlərini dəyişdirməkdədirlər». Məşhur tarixçi Harold Lambin ağzından çıxan bu sözlərin mənası nə ola bilərdi? Harold Lambın bu bəyanatı qəzetlərdə çap olunduğu gün «Standard Oyl»un hissədarlarından William Alton Jones də Tehranda idi. Buradan belə bir sual çıxır. Görəsən bu şəxslərin eyni vaxtda Tehranda olması təsadüfdürmü? Məncə buna bir təsadüf deyə bilmərik. Əgər ortada neft olmasa idi onda deyə bilərdik. Elə bu vaxtlarda Səud bin Əbdüləziz Səudiyyə Ərəbistanında spirtli içkilərin qəbul edilməsini qəti qadağan edən bir qərar çıxartmışdır. Bu qadağan qərarı dərhal neft istehsalına təsir etmişdir, yəni istehsalın həcmi aşağı düşmüşdür. Qəribə orası idi ki, bu ancaq ingilislərin nəzarətində olan neft ərazilərində olmuşdur. Villiam Alton Jonesin İrandakı görüşlərinin nəticələri «Standard Oyl»un xeyrinə olmamışdır. Baş nazir Müsəddiq amerikalılarla əməkdaşlıq etməyə hələlik tələsməmişdir. Beləliklə, «Standard Oyl»un İranda atdığı ilk addım müvəffəqiyyətsizliyə uğramışdır. Tehranda hadisələr yenə qızışmağa başlamışdı. İran şahının anadan olmasının otuzuncu ildönümü münasibətilə təşkil olunacaq şənliklər tudəçilərin gələcəkdə keçirəcəkləri nümayişlər nəticəsində baş tutmamışdır. Şahla münasibətləri gərginləşmiş olan Müsəddiq rusların köməyi ilə ingilislərlə yaxın münasibətdə olan şaha ağır zərbə vurmağı planlaşdırmışdı. Şahın ad günü keçirilən zamanı tudəçilərin keçirdikləri nümayişlər çox qanlı olmuşdur. Kommunistlər şahın ad günündə keçirilən şənliklərdə qan tökülməsinə nail olmuşdular. Kommunistlər tərəfindən təşkil olunmuş bu nümayişlərdə iştirak edən xalq kütlələri «Şaha ölüm» şüarı ilə küçələrdə bağıraraq polisin və təhlükəsizlik qüvvələrinin müqavimətinə məhəl qoymurdular. İran xalqının çox bağlı olduğu şahlıq üsuli-idarəsi əleyhinə keçirilən bu qanlı nümayişlər Müsəddiqin bu idarə üsulunu tamamilə ləğv etmək məqsədini güddüyünü açıqca göstərməkdə idi. Artıq polisin bu nümayişlərin qarşısını ala bilmədikdə işə ordu qarışmalı oldu. Xalq yenə də küçələrdən çəkilmədi və müqavimətlərini daha da artırdılar. Zavallı İran neft üzündən sonu görünməyən faciələr qarşısında qalmışdı. Tehran küçələrində bu yağlı maddə üzündən, beynəlxalq toqquşmalar üzündən insanlar ölür, küçələr qana boyanırdı. 1951-ci il sentyabrın 24-də Müsəddiqin İngiltərəyə verdiyi bir notaya İngiltərə tərəfindən cavab verilməmişdir. Yəni bu nota İngiltərə tərəfindən əhəmiyyətli sayılmamışdır. Artıq İngiltərə ilə İran Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|