sahələrində və xüsusilə Osmanlı İmperiyasının torpaqlarında geniş fəaliyyət göstərmişdir. 1911-ci
ildə Rusiya və Rumıniyada vəzifə başına keçirdilən bu iblis zəkalı adam, 1921-ci ilə qədər Rusiyada
çalışdığı və bu tarixdə yuxarıda da bildirdiyimiz kimi Leninə Petroqradda bir sui-qəsd hazırladığı
üçün yaxalanıb güllələnə qədər müxtəlif tapşırıqları həyata keçirmişdir. Ancaq, Sidney Reyi
Rusiyaya getməmişdən əvvəl, Rumıniyada ingilislərin mübarizə apardığı ruslar və almanlarla çətin
bir döyüşə girərək müəyyən işlər görə bilmişdir. O, bu məsələni ingilislərin xeyrinə həll etdikdən
sonra da Rusiyaya gedir və orada məsləkini də, həyatını da sona çatdırır.
RUMINİYADA NEFT SAHƏLƏRİ
XX əsrin əvvəllərindən etibarən Avropa qitəsinin neft sahələrinə sahib olan məmləkətlərdən
Avstriyada, Macarıstanda, Polşada, Çexoslavakiyada və Rumıniyada alman-ingilis-rus-amerikan və
fransız sərmayəçiləri ilə bərabər gizli kəşfiyyat orqanları da mübarizəyə başladılar. Lakin Fransa ilə
Amerika bu mübarizəyə girmiş olmalarına baxmayaraq, əsas mübarizə İngiltərə-Almaniya-Rusiya
üçlüyü ətrafında cərəyan etmişdir. Dünyanın o zaman böyük dövlətləri olan bu üç dövlət arasındakı
mübarizənin ilk raundunu ingilislər və almanlar qazanaraq Rusiyanı aradan götürdülər. Ordularının
əzəməti və hər keçən gün qüdrətı artan donanması sayəsində Almaniya 1890-cı ildən etibarən hər
yerdə və hər sahədə ingilislərlə rəqabət aparırdılar. Lakin Rumıniyaya nisbətən çox zəif neft
ehtiyatlarına malik olan digər Avropa dövlətlərindəki mübarizəni tərk edən almanlar, bütün
qüvvələrini Avropanın, hətta dünyanın sayılan neft ehtiyatlarına sahib olan Rumıniyaya yönəltdilər.
Təbii ki, bu mübarizə tərzi pərdə arxasında qalırdı və mübarizə banklar və gizli casuslar vasitəsiylə
aparılırdı.
Hər iki böyük dövləti Rumıniyada qarşı-qarşıya gətirən ünsür, hər səfərində olduğu kimi yenə də neft
sahibkarları idilər. Almanlar bu mübarizəyə “Deutsche Orient Bank”ın maliyyələşdirdiyi “Union
Petrolifere Europenne” neft şirkəti ilə girdilər. Almanlara qarşı ingilislər isə, “Royyal Datç-Şell
Qrup” ilə mübarizəyə qatıldılar. Beləcə Deterdinq Rumıniyada da səhnəyə çıxdı.
Almanların qurduğu “Union Petrolifere Europenne” şirkəti, “Deutsch Orient Bank”ın da dəstəyi ilə
Rumıniyada qısa zamanda müvəffəqiyyəti təmin etdi. Almanlar bu uğurlarında Rumıniya kralının
əslən german olmasından geniş şəkildə istifadə etmişlər və ingilislərin bəzən sərt, bəzən yumşaq,
lakin daima hədəfə çatan siyasətlərinə baxmayaraq, keçici də olsa bir müvəffəqiyyət təmin etdilər. Bu
müvəffəqiyyət Rumıniya neft sahələrində almanların aldıqları imtiyazla təzahür etmiş oldu.
“Deutsch Orient Bank” Rumıniyada ingilis casuslarının və Deterdinqin adamlarının bütün səylərinə
baxmayaraq, fövqəladə qiymətli bir casus olduqları aldıqları nəticə ilə özlərini doğrultmuş üç şəxsə
borcludur. Bu üç adam, xüsusilə Balkan yarımadasında alman iqtisadi mənfəətlərinin təminatı üçün
çalışan France, Preuser və Erasmusdu. Bu üç qüdrətli casusun böyük səylərinin nəticəsidir ki,
almanlar uzun illər Rumıniyanın neft sahələrindən istifadə etdikləri kimi Balkan siyasətində də
müvafiq bir yol təqib etmək imkanlarını əldə edə bilmişlər.
Lakin ingilislər də bu mübarizədə boş durmamışlar. Başda Sidney Reyi olmaqla Entellijans Servisin
və Deterdinqin özü casus ordusunun ən seçilmiş üzvlərini səfərbər etdilər. Bu casusların gördükləri
işləri dəyərləndirən Deterdinq də İngiltərə hökumətinin geniş yardımı ilə Rumıniya neft sahələrində
imtiyaz sahibi oldu. İngilislərin Rumıniya neft sahələrinə girdikləri və imtiyaz aldıqlarını görüncə,
“Deutsch Orient Bank” bir tərəfdən, alman ordusunu bir əjdaha kimi rumın hökumətinin qarşısına
dikən alman hökuməti də digər tərəfdən etdikləri müştərək təzyiq sonunda ingilisləri 1907-1918 illər
arasındakı 11 illik dövr içərisində demək olar ki, tamamilə Rumıniyadan uzaqlaşdırmağa nail oldular.
Almaniya, dünya hakimiyyəti yolunda hər hansı bir qaçılımaz hadisəni qəbul etmiş və mübarizələrinin
mərkəzini bu fikir üzərində qurmuşdur. Gələcəkdə baş verə biləcək hərbdə neftin qiymətini qətiyətlə
təqdir və təsbit də etmişdir. Əsasən alman zavodları hərb ləvazimatları emal edərkən, gələcəkdə baş
verəcək hərbdə neft ilə işləyəcək təyyarə və yeni silah növü olan tankları da gizli silah olaraq istehsal
edirdilər. Tanklar da, təyyarələr də neft ilə işlədiklərinə görə, alman sərkərdələri üçün neft vaz
keçilməz bir maddə olurdu. Almanların Rumıniyada və Orta Şərqdə apardıqları mübarizənin əsas
səbəbi də bu idi. Bu baxımdan da almanlar ingilislərin Rumıniyaya girmələrini əsla xoş qarşılamamış
və onları rumın neft sahələrindən heç olmasa bir müddət uzaqlaşdırmağa müvəffəq olmuşdular.
1907-ci ildə Rumıniyada məğlub olacaqlarını anlayan ingilislər həmin ildə Rusiya-İngiltərə-Fransa
arasında bir anlaşma aktına təşəbbüs göstərmişdir. Sonradan Birinci Dünya müharibəsinin qalib
dövlətləri olacaq bu ittifaqa “İtilaf-ı Müsəlləs” (Üçlər İttifaqı) adı veriləcək və Almaniya məğlub
ediləcəkdir. Beləliklə, Rumıniya və Orta Şərqdə ingilis-rus-alman-fransız neft mücadiləsi bir dünya
müharibəsinin ilk toxumlarını atır.
İngiltərə, “İtilaf-ı Müsəlləs”i qurduqdan sonra, Almaniyaya qarşı daha ciddi və təsirli bir siyasət
tətbiq etməyə başladı.
Alman imperatoru Vilhelm İngiltərənin təhrik və israrı ilə imzalanan “İtilaf-ı Müsəlləs”in Almaniyaya
qarşı bir ittifaq olduğunu yaxşı bilirdi. İngilisləri olduqca yaxından tanıdığı üçün də qəfil ovlanmaq
istəmir və mütamadi olaraq silahlanırdı. Bu silahlanma isə alman ordularını yenilməz bir qüdrət
halına gətirir və hər keçən gün bu qüdrət artırdı. Vilhelm, alman diplomatiyasını “İtilaf-ı Müsəlləs”
üzərinə hərəkətə keçirdi və bu ittifaqa qarşı bir ittifaq olan “İttifaq-ı Müsəlləs”i qurdu. “İttifaqı-
Müsəlləs” (Üçlü İttifaq) Almaniya-Avstriya-Macarıstan İmperiyası və İtalya arasında qurulmuşdur.
Dünya bu iki ittifaqın bir-biriləri ilə rəqabət aparmaları nəticəsində sürətlə bir müharibəyə doğru
gedirdi. Alman imperatoru Vilhelm bu nəticəni hamıdan dəqiq olaraq müşahidə edir, bunun üçün də
bütün imkanlarını səfərbər edərək qəfil hücuma məruz qalmamaq üçün müharibəyə hazırlaşırdı.
Bu hazırlıq, qaçınılması imkansız bir dünya müharibəsində alman ordu və donanmasının hərəkət
gücünü artırmağa yönəlmişdi. Əlbəttə ki, bu hərəkətin gücünü artırmaq üçün də neftə ehtiyac oldu-
ğunu Almaniya çox gözəl bilirdi. Bu səbəblə almanlar, Rumıniya neft sahələrini ələ keçirdikdən sonra
dönüşlü bir fəaliyyətə başladılar. Vaxt itirmədən qazıntılara başladılar və dörd yerdə neft tapdılar.
Quyular yaxşı neft verirdi. Onlar neft tapdıqları sahələri istehsalı artırmaq üçün dörd ayrı məntəqəyə
ayırdılar. Birinci məntəqə Prahova idi. Bu məntəqənin başlıca neft sahələri də Ploeşti, Bustenavi,
Camina, Baiconi, Moreni və Tintea idi.
İkinci məntəqə Dambovitsza idi. Bu məntəqənin başlıca neft sahəsi Tarqorista idi.
Üçüncü məntəqə Buzao idi. Əsas neft sahəsi Policiori ilə Sarata idi.
Dördüncü məntəqəni təşkil edən Bucau isə başlıca olaraq iki neft sahəsinə ayrılmışdır. Bu neft
sahələri də Semes ilə Moinesti idi.
Almanlar Rumıniyanın neft sahələrini beləcə dörd məntəqəyə ayırdıqdan sonra dərhal və ən geniş
şəkildə istehsala başladılar. Almanların Rumıniya neft sahələrindəki parolu bu idi: “Çox... daha çox
neft istehsal etmək... Durmadan, dincəlmədən çalışmaq və qüdrətli alman hərb mexanizminin hərəkət
qabiliyyətini artırmaq...”
Ancaq belə bir çalışma sonunda qorxunc alman mexanizmini hərəkətə gətirərək alman dövlətinin
təsbit etdiyi dünya hakimiyyəti siyasətinin həyata keçmə şansını artırdı. 1910-cu ilə qədər həqiqətən
bu sürətlə çalışan almanlar, mütamadi olaraq dünya hərbi üçün böyük tədarüklər gördülər. Birinci
Dünya müharibəsi başlamazdan əvvəl Rumıniya neft sahələri üzərindəki hissələr bu şəkildə təsbit
edilmişdir: Almaniya 120 milyon rumın pulu ilə başda, onu 95 milyon ley ilə İngiltərə təqib edirdi.
Digər hissələr isə bu şəkildə bölünmüşdülər: Hollandiya 60 milyon ley, Fransa 30 milyon ley,
Amerika Birləşmiş Ştatları 25 milyon ley, Rumıniya 17 milyon ley, Belçika 15 milyon ley, İtaliya 6
milyon ley və Avstraliya 5 milyon ley.
Rumıniya neft sahələri üzərindəki hissələr Birinci Dünya müharibəsinin başlanğıcına qədər eyni ilə
Dostları ilə paylaş: |