Naxçıvan xanlığının döyüş bayrağı üzərindəki işarələr, onların semantikası, mənşəyi və ortaq
Yüklə 322,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Petrarka 2015-ci ilin may ayında AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin əməkdaşı, tarix üzrə fəlsəfə doktoru
- Qoşunları Hərbi-Tarixi Muzeyinin fond larında apardığı araşdırmalar uğurla nəticələnmiş, burada Azərbaycan
| 122 Rəmzlər
nədən danışır ?
işarələr, onların semantikası, mənşəyi və ortaq türk simvolizmində yeri "Xalq öz keçmişinə qayıdanda onun möhtəşəmliyi də özünə qayıdır". Petrarka 2015-ci ilin may ayında AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin əməkdaşı, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Pərvin Gözəlovun Sankt-Peterburq şəhərindəki Dövlət Ermitaj Muzeyinin, Rusiya Artilleriya, Mühəndis və Rabitə Qoşunları Hərbi-Tarixi Muzeyinin fond larında apardığı araşdırmalar uğurla nəticələnmiş, burada Azərbaycan tarixi, xalqımızın etnik və dövlətçilik simvolizmi ilə bağlı olan unikal bayraqlar aşkar edilmişdir. Milli dövlətçilik ənənələrimizin, onun rəmzlərinin öyrənilməsində və təb- liğində mühüm əhəmiyyətə malik olan həmin ekspo nat- lardan biri 1827-ci ildə Naxçıvan xanlığının rus qo şunları tərəfindən işğalı nəticəsində qənimət kimi götü rülmüş və uzun müddət "XVIII-XIX əsrlərə aid müsəlman bayrağı" adı altında nümayiş etdirilmişdir. 122
Azərbaycan xalçaları cild 6, №18, 2016 Araz Qurbanov Azərbaycan Respublikası Prezidenti yaninda Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin elmi işçisi e-mail:araz-gurbanov@mail.ru 123 İ lk növbədə qeyd edək ki, bu bayraq həm orta əsr islam simvolizmi, həm də türk xalqlarının ortaq dövlətçilik, hərbi və dini rəmzlər sisteminin tədqiqi baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Doğrudur, Pərvin Gözəlovun həmin tapıntısı bəzən "Naxçıvan xanlığının dövlət atributu" kimi təqdim edilsə də, üzərindəki spesifik elementlər, məsələn, ""Qurani-Kərim"i-Kərim"in hərb sənəti ilə əlaqəli ayələrinin, hədis ifadələrinin yazılması, qumaş üzərindəki rəmzlərin semantikası, xüsusilə Orta əsr türk dövlətlərinin (Səfəvi,
kompozisiya yaxınlığı və üslub eyniliyi onun tamamilə fərqli statusundan – Naxçıvan xanlığının süvari alayına məxsus sancaq olmasından xəbər verir. Yeni tapıntının ən dəyərli özəlliyi isə etnik azərbaycanlıların - Azərbaycan türklərinin kollektiv yaddaşında əsrlər boyu kök salmış islamaqədərki inancların – fetişizm, totemizm, tanrıçılıq elementlərinin XVII əsrin sonları - XIX əsrin əvvəllərinədək çatdırılması, yaşadılması, əski mifoloji obrazlarının islam simvolizmi ilə uzlaşdırılmasından savayı, bir çox hallarda onların semantikasının təhrifinə, yeni dini məzmun verilməsinə baxmayaraq, qədim türk tətbiqi sənəti ənənələrinə xas üslubda təsvir edilməsidir. Naxçıvan xanlığının döyüş bayrağı. Foto: t.ü.f.d. Pərvin Gözəlov 124 Veksillologiya – bayraqları öyrənən elm Azərbaycanda yeni, lakin perspektivli və vacib tədqiqat istiqamətlərindəndir. Çünki qədim və müasir bayraqlar üzərindəki rəmzlər hər bir xalqın çoxəsrlik tarixi-mədəni inkişafı prosesində yaranan informasiyanın daşıyıcıları və nəsildən-nəslə ötürücüləridir. O da yaxşı məlumdur ki, xalqın etnik kimliyini, milli identikliyini müəyyən edən başlıca amillərdən biri onun vahid mənbədən, qədim mifik təsəvvürlərdən, inanclarından qaynaqlanan təkrarsız rəmzlər sistemidir. İstənilən etnik toplum, istənilən dövlət öz mahiyyətinin, tarixi missiyasının, keçmişinin və gələcəyinin, mənəvi dəyərlərinin inikasını həm də milli rəmzlər sistemində, o cümlədən bayraq işarələrində axtarır və qoruyur. Odur ki, bayraq təkcə dövlət müstəqilliyinin mühüm atributlarından biri və ya ordunun, ayrı-ayrı hərbi birləşmələrin tanınma-fərqləndirmə nişanı deyildir. O həm də xalqın etnik və siyasi birliyinin, bölünməzliyinin əlaməti, onun tarixinin, o cümlədən dövlətçilik tarixinin, etnik kimliyinin, varislik ənənələrinin, dünyanı dərketmə sisteminin və digər xarakterik xüsusiyyətlərinin funksional rəmz və işarələr, rənglər vasitəsilə təcəssümüdür. Bir sözlə, bayraq dövlətin rəmzi, xalqın simasıdır. Polşa yazıçısı Anjey Sapixovskinin təbrincə desək, bu tipli rəmzlər (veksilloidlər) cəmiyyətin vahid məqsəd uğrunda səfərbər edilməsində, ölkədə milli birliyin və vətəndaş həmrəyliyinin əldə olunmasında olduqca güclü təsir imkanlarına malikdirlər. Avropada bayraq ənənəsi demək olar ki, olmamışdır. Tarixi mənbələrə əsasən, bəzi feodal icmalarının fərqlənmə nişanı kimi onların ilk təzahürlərinə yalnız IX əsrin sonlarında rast gəlirik. Lakin XI-XII əsrlərdə baş vermiş işğalçılıq səfərləri - Birinci və İkinci səlib yürüşləri nəticəsində avropalılar təkcə Şərqin mədəni, mənəvi dünyası ilə tanış olmamışlar. Şərqin funkional rəmzlər sistemi ilə təmaslarından sonra "bayraq" anlayışı Qərbə yeni keyfiyyətdə - dövlət atributu kimi qayıtmışdır. Təsadüfi deyildir ki, məhz həmin yürüşlərdən sonra Avropanın ilk dövlət bayraqları üzərində Qərb simvolizminə xas olmayan elementlər – xəmsə (açıq əl), ay-ulduz, bars (bəbir), qoç və digər Şərq mənşəli rəmzlər təsvir olunmuşdur. Şərqdə, o cümlədən türk dünyasında rəsmi bayraqlar haqqında məlumatlara, onların təsvirlərinə eramızdan əvvəlki dövrlərə aid yazılı mənbələrdə, daş qabartmalarda, qayaüstü rəsmlərdə, maddi-mədəniyyət nümunələri və sikkələr üzərində rast gəlirik. Bayraqlar ilk dövrlərdə magiya xarakterli dini ayin atributu – fetiş, ilahi qüvvənin əlamətlərindən biri olmuş, tədricən bu funksiyanı, eləcə də üzərlərindəki sakral işarələri tam və ya qismən qoruyub- saxlamaqla nəsillərin və tayfaların, tayfa birliklərinin, konfederasiyaların simvollarına - dövlətçilik rəmzlərinə çevrilmişlər. Məsələn, tarixi mənbələrə görə, oğuzların və qıpçaqların bayraqları üzərində tayfa və ya nəsillərin damğa işarələri, məmlüklərdə "qoçqar", Çingiz xanın ilk bayrağında qara aypara, Böyük Səlcuq dövlətində, Səfəvi xanədanında "ikibaşlı qartal" (toğrul), bars (bəbir), "ay-ulduz" (ay-günəş), Qaraqoyunlu dövlətində "qoç", Qızıl Ordada "xan damğası", "baltavar", "daraq damğa", Əmir Teymurda "and" damğası və s. həkk edilmişdir. Məsələyə bu kontekstdən yanaşanda qədim çağlardan müasir dövrümüzə qədər çətin və şərəfli yol keçmiş Azərbaycan bayraqları, o cümlədən Naxçıvan xanlığının yeni aşkar edilmiş döyüş bayrağı təkcə türk-islam simvolizminin daşıyıcısı kimi deyil, ortaq türk rəmz sisteminin, bayraq ənənələrinin varisi kimi dəyərləndirilməlidir. Bununla belə, bu gün orta əsrlərə aid bayraqlarımızın, hətta müasir dövlət atributlarının üzərindəki rəmzlərin yozumları ətrafında xeyli sayda fərqli fikir və mülahizələr yaranmaqdadır. Nəticədə, onların əks etdirdiyi ilkin ideyalar təhriflərə məruz qal mış, dövlət simvolizmində qorunması vacib olan varislik prinsipinə xələl gətirilmişdir. Halbuki, bayraq və ya gerb üzərindəki istənilən element, onların forma və təsvir üslubları, rəngləri həm rəsmi, həm etnik, hətta dini rəmz sistemlərində aydın, tarixi-mədəni irs baxımdan Mərkəzi Asiyanın qayaüstü rəsmlərində bayraqdar təsvirləri 1. 2.
4. 5. 6. 124 Yüklə 322,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|