Mwnbw: Azerbaijan International jurnal\ ai 3



Yüklə 27,64 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix18.06.2018
ölçüsü27,64 Kb.
#49294


A

A

A



Azzzzwwwwrrrrbb

b

baaaayyyyccccaaaan



n

n

nllllaaaa    W



W

W

Wllllaaaaqq



q

qwwww


A

A

A



Avvv

vrrrroo


o

op

p



p

paaaad


d

d

daaaa    M



M

M

Mwwwwrrrrkk



k

kwwwwzzzzllllwwww]]]]m

m

m

miiii]]]]    M



M

M

Miiiiqq



q

qrrrraaaassssiiiiyyy

yaaaa    N

N

N



Nwwwwzzzzwwwwrrrriiiiyyy

yyyy


ywwwwssssiiiin

n

n



nwwww    E

E

E



Ettttiiiirrrraaaazzzz

T

T



T

Tu

u



u

urrrr    H

H

H

Heeeeyyyyeeeerrrrd



d

d

daaaah



h

h

hllll



Mwnbw: Azerbaijan International jurnal\ - AI 3.1 (Yaz 1995)

© Azerbaijan International

1994-c^ il noyabr\n sonlar\nda Doktor Tur Heyerdahl Azwrbaycana swyahwt etdi. Digwr i]lwrlw yana]\ o, bir

daha Qobustan\n qwdim ma`aralar\nda qay\q petroqliflwrini g=rmwk istwyirdi.

Heyerdahl ilk dwfw olaraq Azerbaijan International jurnal\n\n swhifwlwrindw onda yaranan ]^bhwlwri

ictimaiyywtw [atd\r\r. Tur Heyerdahl\n fikrincw Azwrbaycanl\lar onun do`ma =lkwsi Norve[ dw daxil

olmaqla b^t^n Skandinavl\lar\n wcdad\ ola bilwr.

Bir [ox illwr mw]`ul oldu`um qlobal twdqiqatda Azwrbaycan milli rol oynama`a ba]lay\b. Mwndw yaranan

]^bhwlwr ondan ibarwtdir ki, indi Bak\ wtraf\nda yerlw]wn Azwrbaycan Respublikas\ bir zamanlar dwnizlw

swrhwdlwnwn vw Asiya vw Avropadak\ mwntwqwlwrw mal vw m^hacirlwr g=ndwrwn b=y^k vw dinamik bir

xalqdan qalmad\r.

Wrwbistan yar\madas\n\n wtraf\nda olan ^[ b=y^k sivilizasiyan\n art\q eram\zdan wvvwl 3000-ci ildw y^kswk

dwrwcwdw inki]af etmi] vw tw]kil olunmu] s^lalw ]wklindw yaranmas\ vw onlar\n hwr ^[^n^n bir-birinw

bwnzwmwsi uzun zaman mwni twwcc^blwndirirdi. Belw bir twwss^rat yaran\r ki, qohum kahin-h=kmdarlar =z

wtraflar\nda olan h=rmwtli adamlarla hwr hans\ bir wrazidwn daha primitiv s^lalwnin hakimiyywtdw oldu`u

vw ya mwdwni cwhwtdwn daha az inki]af etmi] tayfalar\n yerlw]diyi wrazilwrw gwlwrwk, burada yerli whaliyw =z

hakimiyywtlwrini qwbul etdirirdilwr.

Qay\q Petroqliflwr

Bws onlar haradan gwlmi] olard\lar? “Sivilizasiyal\ insan ^[^n s\f\r n=qtwsi” varm\? Bir ne[w vaxtd\r ki, mwn

wminwm ki, bu m=c^zwnin a[mas\ ]^bhwsiz b^t^n d^nyada geni] yay\lm\] materik sahillwrindw vw adalarda

vw hwtta Saxara swhras\n\n dwrinliklwrindw qurumu] su yollar\nda tap\lan tarixdwn wvvwlki qay\q

petroqliflwrindwdir. Petroqliflwr vw qay\qlar\n qaya twsvirlwri insan memarl\`\n\n ilk n^munwlwridir vw hwtta

ya]ay\] mwskwni vw mwbwdlwrdwn wvvwlw aiddir. Mwn belw twsvirlwrw ekvatordan a]a`\da Polineziyadan

Arktik qur]aqda }imali Norve[wdwk olan wrazilwrdw rast gwlmi]wm. Hwr yerdw onlar bir daha s^but edir ki,

vwh]i twbiwt i[wrisindw yollar yaranandan min il wvvwl qay\qlar ilkin insan\n hwyat\nda [ox b=y^k rol

oynay\b. Onlardan twhl^kwsizlik vw nwqliyyat vasitwsi kimi istifadw ediblwr.




2

+z ke[mi]imiz haqda bilmwmwyimiz [ox dwh]wtlidir. Insan fwaliyywtinin 2 milyon ili wrzindw buz yaran\b

vw wriyib, torpaq wmwlw gwlib vw yoxa [\x\b. Me]w [^r^nt^s^, swhra qumu, [ay [=k^nt^s^ vw vulkanik

p^sk^rmwlwr yerin wvvwlki swthinin b=y^k hisswsini nwzwrdwn gizlwmi]di. Dwniz swviyywsi dwyi]mi]dir; hal

haz\rda planetimizin 70% su alt\ndad\r vw sualt\ arxeologiya sahil wrazilwrdw hwlw yeni ba]lay\r. Biz dwnizin

dwrinliklwrindw k=hnw amfora vw digwr y^klw batm\] gwmilwr tapma`a =yrw]mi]ik. Lakin okean\n dibindw

digwr insan qal\qlar\n\n a]kar edilmwsi fwrziyywsi isw hwlw dw elmi fantastik yaz\[\lar\n m=vzusu olaraq

qal\r.


Norve[ vw Azwrbaycanda Eyni Petroqliflwr

Ola bilmwz ki, ilkin Azwrbaycanl\lar\n Xwzwr dwnizi vw Rus [aylar\ boyunca yuxar\ hwrwkwt edwrwk twsvir

etdiklwri gwmi petroqliflwri min il sonra Norve[ boyunca Vikinqlwrin wcdadlar\n\n qoyduqlar\ twsvirlwrlw

eynidir. Skandinaviyada qay\q petroqliflwrinin iki m^xtwlif n=v^ m=vcuddur. Onlardan hwr ikisi Norve[dw

geni] yay\l\b. Bu n=vlwrdwn biri Qobustanda olan qaya twsvirlwrinw bwnzwyir. O, gwminin wsas\n\ yaradan

sadw oraq ]wkilli xwtlw vw sonra da g=ywrtwdw gwmi heywtini vw ya qald\r\lm\] avarlar\ g=stwrwn ]aquli

xwtlwrlw g=stwrilmi]dir.

Mw]hur “Qatlanan Qay\qlar”

Digwr gwmi n=v^ isw demwk olar ki, q\sa vw b=y^k g=vdwsi, taxtadan olan daxili qurulu]a malik “dwridwn

olan qay\qd\r.”

Belw bir qay\`\n ad\ Islandiyal\ Snor Sturlasonun 1241-ci ildw =l^m^ndwn wvvwl yaz\ya ald\`\ Norve[

saqalar\nda qeyd olunmu]du (Snor, Norve[in Vikinq h=kmdarlar\n\n saqalar\. Ingilis twrc^mwsi: J. M.

Stenersens Forlaq, Oslo 1987). Saqada deyilwnw g=rw Vikinq h=kmdarlar\ Odin adl\ ierarxdan t=rwmi]lwr.

Odin par[a kimi qatlana bilwn Skitblatnir (Skidbladner) adl\ gwmidw gwlmi]di. Odin “Aser” adl\ torpaqdan

gwlmi]di vw ona [ox vaxt “Asa-Odin” deywrwk m^raciwt edirdilwr. Snorun saqas\nda Aser kimi tan\nan

whalinin wfsanwvi torpaqlar\n\n dwqiq yeri verilmi]dir. O torpaq Qafqaz da`lar\ vw Qara dwnizdwn ]wrqdw

yerlw]ir. Hwmin saqada deyildiyinw g=rw qatlana bilwn qay\`\n sahibi Odin b^t^n adamlar\ ilw birgw oradan

]imala do`ru hwrwkwt edwrwk Rusiya, Saksoniya vw Danimarkan\ ke[di vw Isve[w gwldi. O, Isve[dw vwfat

etdi. O indi Siquna adlanan qwbir^st^ twpwcikdw basd\r\l\b. Asa-Odinin qay\`\ ilw saqas\ vw onun yol

qeydlwri Skandinav tarix[ilwri twrwfindwn orta wsrlwrdw uydurulmu] mif kimi qwbul edilirdi. Buna

baxmayaraq Skandinavlar Qafqazl\ hesab olunur. Lakin bwlkw dw Odinin qay\`\ Aser torpa`\n\n do`rudan

da Xwzwr dwnizi yax\nl\`\nda Qafqaz da`lar\ndan ]wrqdw yerlw]diyini g=stwrir. Wslindw eram\zdan wvvwl 5-ci

wsrdw Yunan tarix[isi Herodot d^z Asa-Odinin saqas\nda Aserlwrin mwskwni kimi verilwn yerlwrdw i]lwdilwn

heyrwtamiz qatlanan qay\qlar\ twsvir etmi]dir. Hwmin wrazilwr hal-haz\rda Azwrbaycan vw Ermwnilwrin

torpaqlar\na uy`un gwlir. Herodot yaz\rd\ ki, bu wrazidw swyahwt edwn tacirlwr dwrilw =rt^lm^] taxta vw

qam\]dan qurulan qay\qlardan istifadw edirdilwr. Qay\qlar o qwdwr b=y^k idi ki, gwmi heywti vw y^kdwn

wlavw onlar bir vw ya iki ba] uzunqulaq da da]\ya bilirdi. Onlar [ay boyunca a]a`\ ^zwrwk Babilistanda =z

mallar\n\ vw taxtan\ sat\r, sonra isw gwlwcwk swyahwtlwrinw haz\rla]maq ^[^n [ay boyunca yuxar\ qay\tmaq

mwqswdilw dwrilwri qatlayaraq onlar\ uzunqulaqlara y^klwyirdilwr.



3

}ifahi Wnwnw yoxsa Na`\l?

}wxswn mwn wminwm ki, Snor uydurulmu] mif deyil, ]ifahi tarixi yaz\ya alm\]d\r vw art\q Skandinav

wcdadlar\m\n onlar\n sonradan Vikinq basq\nlar\ vw ya twdqiqatlar\ zaman\ deyil, wvvwlcwdwn gwldiklwri yeri

tapmaq vaxt\ gwlib [at\b. Wlbwttw ki, onlar buz d=vr^ sona [atd\qdan sonra buzlaqlar\n alt\ndan

gwlmwyiblwr. Demwli, onlar cwnubdan k=[^blwr. Onlar Qafqaz tipinw aid olduqlar\ndan vw onlar\n

wcdadlar\n\n Qafqaz da`lar\ndan cwnuba vw T^rkiywdwn ]imala yol qeydlwri saxland\`\ndan mwn g^man

edirwm ki, indiki Azwrbaycanl\lar vw Nors saqalar\ndak\ Aserlwr eyni k=klwrw malikdir vw mwnim

wcdadlar\m da buradan wmwlw gwlib.

He[ ]^bhw yox ki, Skandinav vw Azwrbaycanl\lar\n yaz\lmam\] tarixi gwmilwr vw gwmi[iliklw ba]lam\]d\r.

Onlar\n hwr ikisi su yollar\na [\xa bilirdi vw bu da onlara uzaqlara swyahwt etmwk vw digwr mwskwnlwri

=yrwnmwk imkan\ verirdi. Azwrbaycanl\ [ox asanl\qla =z daxili dwnizlwrindwn qwdimdw sivilizasiyan\n

b=y^k mwskwnlwrinw ^zw bilwrdi. Oradan isw o zamanlar da gwmi[iliyw yarayan Volqa [ay\ ilw Moskva

[ay\na gedw bilwrdilwr. Moskva [ay\n\n mwnbwlwri Riqada Baltik dwnizinw t=k^lwn Dvina [ay\n\n

mwnbwlwrinw [ox yax\nd\r. Riqada isw ilk xristian Norve[ Vikinq h=kmdar\ Olav Truqvason anadan

olmu]du.


Avropal\ deyil, Qafqazl\y\q

Onda bu o demwkdir ki, twqribwn 4000 il wvvwl ]imali-qwrbi {indw basd\r\lan vw indi {inli arxeoloqlar

twrwfindwn tap\lan Qafqazl\lar\n gwldiklwri mwrkwz ]imali Avropa deyil, Azwrbaycan olmu]dur. Hwmin

Qafqazl\lar h^nd^r, sar\ sa[l\, g=y-g=z vw Qafqazl\ cizgilwrinw malik olduqlar\na g=rw {in arxeoloqlar\

onlar\n ]imali Avropadan gwldiklwrini d^]^n^rlwr ([ox g^man ki, bu swhv fikirdir). M^asir Azwrbaycan

alimlwrinin dediklwrinw g=rw Qobustan Muzeyindw dw da] d=vr^ ov[ular\ twrwfindwn twsvir edildiyi kimi

Azwrbaycan\n yerli whalisi sar\ sa[l\ vw a`bwniz olmu]lar. Lakin sonradan Roma vw Wrwb i]`allar\

nwticwsindw hal-haz\rda m=vcud olan Azwrbaycan tipi meydana gwlmi]dir.

{indw tap\lm\] 4000 min il ya]a malik mumiyalar\n y^kswk swviyywli mwdwniyywtinw gwldikdw isw, demwk

olar ki, belw bir erkwn d=vrdw }imali Avropada he[ bir xalq\n mwdwniyywti o dwrwcwdw inki]af etmwmi]di.

Lakin dwridwn d^zwldilmi] qay\qlar vasitwsilw uzun zaman Babilistanda ticarwt aparan Azwrbaycanl\ tacirlwr

o dwrwcwdw inki]af edw bilwrdi.

Avropa-Mwrkwzli Perspektivdwn Kwnarda

Bir alim kimi biz Avropal\lar\n wsas\n\ qoydu`u orta wsrlwr bax\]\ndan wl [wkmwliyik. Bu bax\]a wsaswn biz

=z wcdadlar\m\z\ d^nyan\n qalan hisswsini a]kar edwnlwr kimi twsvir edirik. Krit dwniz[ilwri Yax\n }wrqdwn

cwnubi Avropaya wlifba vw sivilizasiya gwtirmwmi]dwn wvvwl Asiya, Afrika vw Mwrkwzi Amerikada wlifba vw

dwniz[iliyw malik inki]af etmi] sivilizasiya m=vcud idi. Avropa tarixinin ba]lanmas\ndan wvvwl Afrikadan

olan dwniz[ilwr Kanar adalar\nda, Amerikadan olan swyahwt[ilwr Vest Hinddw mwskunla]m\] vw ya]amaq

m^mk^n olan hwr bir Hind vw Sakit okean\ adalar\nda Asiya vw Amerika whalisi mwskwn salm\]d\r.

Gwmi[iliyw malik olub erkwn ticarwti vw mwdwni meyllwri wtrafa yayan vw formala]maqda olan

sivilizasiyan\n wsas hisswsini tw]kil edwn Avropa deyil, mwhz Azwrbaycan olmu]dur.



4

Twqribwn be] min il bundan wvvwl Misir, }umer vw Hind vadilwrindw qwflwtwn ba] verwn mwdwni

partlay\]dan wvvwlki insan tarixinw dair bir [ox ]ey hwlw dw ayd\n deyil. Lakin bir g^n inki]af etmi]

texnologiya nwticwsindw b^t^n suallara cavab qum vw dwnizin alt\nda tap\la bilwr. Alimlwr hwmin tarixdwn

wvvwlki k=klwri vw wlaqwlwri m^wyywn etmwk ^[^n indiki Azwrbaycan\n yerlw]diyi wrazinin xarici wlaqwlwrini

=yrwnmwlidirlwr.



______

Twrc^mw: G^lnar Aydwmirova



Veb ^[^n haz\rlayan: Arzu A`ayeva

Yüklə 27,64 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə