Muxamedova Nargizaning "Zamburug`lar bo`limi Mog`or zamburug`lari"

Toshkent shahar

Yunsobod tumani

327- maktabning

Biologiya fani o`qituvchisi

Muxamedova Nargizaning

“Zamburug`lar bo`limi

Mog`or zamburug`lari”

mavzusidagi dars ishlanmasi

6-sinf II-chorak

Botanika

Mavzu: Zamburug`lar bo`limi. Mog`or zamburug`lari

Darsning maqsadi:

1. 
   Talimiy –zamburug`lar bo`limiga kiruvchi organizmlarning tuzilishi, zamburug`larning xilma –xilligi, mog`or zamburug`larining xususiyatlari va ahamiyati haqida ma`lumot berish.
   
2. 
   Tarbiyaviy –o`quvchilarga atrof –muhitni muhofaza qilish, undagi tirik mavjudodlarning ahamiyati haqidagi tushunchalarni singdirish, ekologik, gigiyenik tarbiya berish.
   

22. 
    Rivojlantiruvchi –yer yuzasida uchraydigan tirik mavjudodlar haqidagi ma`lumotlarni kengaytirish, mustaqil fikirlash, kuzatish taqqoslash ko`nikmalarini shakllantirib borish, tajribalar o`tkazish, mikroskop bilan ishlash tajribasini mustahkamlab borish.
    

Dars turi: yangi bilimlar berish.

Dars usuli: suhbat, og`zaki so`rov, aqliy hujum , tushunchalar tahlili, interfaol usullar.

Dars jihozi: rasm tarqatmalar, slaydlar, elektron darslik .

Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism-3 minut
   

Salomlashish, davomatni aniqlash, o`quvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish.

2. 
   Uyga vazifani baholash-10 minut
   

O`tilgan mavzu:

Kasallik paydo qiluvchi bakteriyalar.

O`tilgan mavzu yuzasidan savollar, tarqatmalar tarqatilib, o`quvchilarning mavzu yuzasidan olgan ma`lumotlari so`rab, baholanadi.

Savollar:

1. 
   Bakteriyalar qanday mavjudotlar ?
   

• 
  Bakteriyalar ko`zga ko`rinmaydigan mayda tirik mavjudodlar.
  

2. 
   Bakteriyalarni o`rganuvchi fan qanday nomlanadi ?
   

• 
  Bakteriyalarni mikrobiologiya fani o`rganadi.
  

3. 
   Bakteriyalar qanday tuzilishga ega ?
   

• 
  Bakteriyalar bir hujayrali tirik mavjudotlar bo`lib tanasi bitta sodda tuzilgan hujayradan iborat.
  

4. 
   Bakteriyalarning hujayra shakllari qanday bo`lishi mumkin ?
   

• 
  Bakteryalarning hujayra shakllari sharsimon, tayoqchasimon, bukilgan bo`lishi mumkin va shunga ko`ra bakteriyalar 3 ta guruhga ajratiladi
  

1. 
   Sharsimon bakteriyalar -kokklar
   
2. 
   Tayoqchasimon bakteriyalar- batsillalar.
   
3. 
   Egilgan bakteriyalar -spirillalar.
   

5. 
   Bakteriyalar tabiatda qanday ahamiyatga ega ?
   

• 
  Bakteriyalar tabiatda moddalar aylanishida ishtirok etadi. Chirituvchi, achituvchi bakteryalar muhim amaiyatga ega ?
  

6. 
   Qanday bakteriyalar parazit bakteriyalar hisoblanadi ?
   

• 
  Tirik o`simlik, hayvon va odam organizimida yashab oziqlanib turli kasalliklarni keltirib chiqaruvchi bakteriyalar parazit bakteriyalar deyiladi.
  

7. 
   Ular organizmga qanday kiradi?
   

• 
  Parazit bakteriyalar organizimga havo, ovqat,suv, teridagi jarohat orqali kirishi mumkin.
  

8. 
   Bu bakteriyalar odamlarda qanday kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin ?
   

• 
  Sil, terlama, bo`g`ma, vabo, o`lat kabi kasalliklar bakteriyalar orqali tarqaladi.
  

9. 
   Qaysi o`simliklar bakteriyalarni o`ldiradigan moddalarni ishlab chiqaradi ?
   

• 
  Gledichiya ,archa, yong`oq, terak, shunday moddalarni ishlab chiqaradi.
  

10. 
    Kasallik paydo qiluvchi bakteriyalarga qarshi kurashda qanday choralar ko`rish lozim ?
    

• 
  Ularga qarshi kurashishda shahar va qishloqlarni, uy joylarni ozoda saqlash, xonalarni shomollatib turish, emlash ishlarini olib borish juda muhim.
  

3. 
   Asosiy qism -20minut
   

Yangi mavzu rejasi

1. 
   Zamburug`lar bo`limi, ularning tuzilishi, xilma-xilligi
   
2. 
   Mog`or zamburug`larining tuzilishi
   
3. 
   Mog`or zamburug`larining ko`payishi
   
4. 
   Mog`or zamburug`larining ahamiyati
   

Yer yuzasida qanday tirik mavjudotlar borligini bilasiz?

O`quvchilarning javoblari tinglanadi:

• 
  Masalan, o`simliklar, hayvonlar, odamlar, bakteriyalar….
  

Zamburug`lar qanday mavjudotlar ekanligi haqida ma’lumotga egamisiz?

Masalan, qo`ziqorinlar haqida bilasizmi?

O`quvchilar qo`ziqorinlar haqida o`zlari bilgan ayrim ma’lumotlarni aytib o`tishlari mumkin.

• 
  Ular o`ziga hos tuzilgan
  
• 
  O`simliklardan farq qiladi
  
• 
  Ularni faqat ayrim joylarda uchratish mumkin
  
• 
  Ularni ba’zilarini iste’mol qilish mumkin
  
• 
  Ayrimlari zaharli bo`lishi mumkin
  
• 
  Ular nam, chirindiga boy tuproqlarda o`sadi.
  

O`qituvchi tomonidan o`quvchilar bergan javoblari rag`batlantiriladi.

Zamburug`lar haqidagi ma’lumotlar beriladi.

Zamburug`lar o`ziga xos organizmlar bo`lib, vegetativ, tanasi ildiz, poya va barglarga bo`linmagan.

Ularning hujayralarida plastida va xrolofill bo`lmaydi. Zamburug`lar ham bakteriyalarga o`xshb tayyor organik moddalar bilan saprofit va parazit holda oziqlanadi. Zamburug`larning vegetativ tanasi mitseliy deb ataladi. Mitseliy gifa deb ataladigan ingichka ipchalar yig`indisidan iborat. Zamburug`lar vegetativ , jinssiz, jinsiy yo`llar bilan ko`payadi. Yer yuzasida zamburug`larning 100 mingdan ortiq turu fanga ma’lum. O`zbekistonda 3000ga yaqin turi uchraydi. Zamburug`larni tuzilishiga ko`ra mog`or, achitqi, qalpoqchali va parazit zamburug`larga ajratish mumkin.

Zamburug`larni xilma-xilligini o`rganish, mog`or zamburug`ini tuzilishini o`rganish uchun keling tajriba o`tkazib ko`ramiz.

(O`qituvchi oldindan tayyorlab qo`yilgan non yoki kesilgan mevani ya’ni ustini po`panak-mog`or bosgan mahsulotni ko`rsatadi va bu ham zamburug`larning o`ziga xos turi ekanligi haqida ma’lumot aytib o`tadi).

Zamburug`larni kuzatish uchun buyum oynachasiga bir tomchi suv tomizilib mog`or zamburug`idan kichik bir bo`lakchani qo`yib kuzatiladi. O`quvchilar preparatni kuzatib, mog`or zamburug`I tuzilishi haqida ma’lumot o`rganadilar. Mikroskop orqali kuzatilganda mog`or zamburug`ining tanasida mayda gifalarini ko`rish mumkin.

Mog`or zamburug`ining yashashi uchun, ko`payishi uchun namlik, issiqlik, oziq kabilar bo`lishi lozimligi yorug`lik zarur emasligi haqidagi ma’lumotlar ham aytib o`tiladi. Mikroskopda ko`rgan zamburug`ni rasmini o`quvchilar daftarlariga chizib oladilar.

Zamburug’larning mikroskopda ko’rinishi

Mog`or zamburug`larining ahamiyati haqida slayd orqali ma`lumot olinadi: mog`or zamburug`laridan qimmatli dori penisillin olinadi. Mog’or zamburug’lari

o`simlik va hayvonlarni o`sishini tezlashtiradi chorva mollarining mahsuldorligini oshiradi .Mahsulotlar mog`oralmasligi uchun sovitgichlarda saqlanishi mumkin.

4. 
   Mustahkamlash-10 minut
   

Yangi mavzuni mustahkamlash uchun interfaol usullardan foydalanish mumkin, masalan tushunchalar taxlilini “Cho`qqiga intilamiz” o`yini tarzda o`tkazish mumkin. Sinif jamoasi 3 ta guruhga ajratilib,tushunchalar yozilgan tarqatmalar orqali ma`lumotlarni mustahkamlanadi.

Saprofit Parazit

Mitseliy Gifa

Mog`or zamburug`i Spora

Sporangiy Jinsiy ko`payish

Jinssiz ko`payish Zigota

Qaysi guruhdagi o`quvchilar tushunchalarni to`g`ri va tez tahlil qilib bersalar shu guruhdagi o`quvchilar g`olib bo`ladilar.

	Parazit
Jinsiy ko`payish	Gifa
Jinssiz ko`payish	Mog`or zamburug`i	Mitseliy
Saprofit	Zigota	Sporangiy

I-guruh II-guruh III-guruh

Saprofit- tayyor organik moddalarni parchalab, oziqlanish usuli

Parazit-boshqa mavjudotlar tanasida yashab oziqlanish

Mitseliy-zamburug`larning vegetativ tanasi

Gifa- zamburug` tanasidagi mayda ipchlar

Mog`or zamburug`i- zamburug`larning alohida guruhi, mahsulotlarni mog`orlashiga sabab bo`ladi.

Spora-ko`payishi uchun yordam beruvchi qismi

Sporongiy- sporalar yetiladigan sharsimon bo`rtma

Jinsiy ko`payish- zamburug`larning ko`payish usuli

Jinssiz ko`payish- zamburug`larning yaxshi sharoitda ko`payish usuli

Zigota-yangi organizm

5. 
   O`quvchilarni rag`batlantirish
   

Darsda faol ishtirok etgan o`quvchilar rag`batlantiriladi.

Hayot yo`limizda daraxtlar, suvlar

Qadrdon do`st yanglig` biz bilan hamroh

Ular dilda qo`zg`ar asl orzular

Sevinch bag`ishlar har qatra, har giyoh.

Ha inson, tabiat farzandi ,shohi

Farzandlik farzini etmagil unut

Qatrani bulg`ama, sindirma shoxni

Oftobing va yering qadrin ulug` tut.

6. 
   Dars yakuni -2 minut
   

Uyga vazifa berish.

Barcha o`quvchilarimizga rahmat. Aziz o`quvchilar mana bugun darsimiz davomida yer yuzuda yashovchi yana bir tirik mavjudotlar zamburug`lar, ularning bir turi- mog`or zamburug`lari haqida ma’liumotlarni o`rganib chiqdik. Sizlar uyda yana shu mavzuni takrorlab, mustahkamlab o`rganib chiqing .Oldingi o`rgangan tirik mavjudotlarimiz bakteriyalarga taqqoslab, fikrlaringizni yozib, rasmlar orqali ifodalab kelishingiz lozim. Kelgusi darsimizda zamburug`lar haqidagi ma’lumotlarimizni yanada kengaytirib, achitqi zamburug’lari qalpoqchali,parazit zamburug`lar haqida ma’lumotlarni o`ganamiz.

Xayr darsimiz tugadi.