2.1. Makroiqtisadi mənzərə
2.2. Neft Fondunun gəlirləri
2.3. Neft Fondunun xərcləri
3.1. 2012-ci ildə dünya iqtisadiyyatı
3.2. Neft Fondunun investisiya portfeli
3.3. Neft Fondun gəlirliliyi
3.5. Risklərin idarə edilməsi
5.1. Neft Fondunun ictimaiyyətlə əlaqələri
5.2. Mineral Ehtiyatların Hasilatı ilə Məşğul olan Sənaye
Dövlət Neft Fondunun investisiya portfelinin diversifikasiyası baxımından 2012-ci il uğurlu il hesab oluna bilər. 2012-ci ildən etibarən qəbul edilmiş yeni investisiya siyasətinə uyğun olaraq Dövlət Neft Fondunun investisiya portfelinə yeni aktivlər, o cümlədən London Qiymətli Metallar Bazarı İştirakçılarının Assosiasiyası tərəfindən tətbiq edilən tələblərə uyğun olan qızıl külçələr, daşınmaz əmlak daxil edilmişdir. Eyni zamanda Fondun valyuta portfelinə Rusiya rublu, Türkiyə lirəsi və Avstraliya dolları əlavə edilmişdir.
2011-ci ildən başlayaraq Neft Fondu tərəfindən qəbul edilmiş 5 illik qərara əsasən Fond tərəfindən dərc edilən illik hesabatlarda Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simaları haqqında məlumatlar və yaradıcılıqlarından nümunələr yerləşdirilir. Dövlət Neft Fondunun 2012-ci il üzrə illik hesabatı Azərbaycan dilində fəlsəfi şeirin banisi, görkəmli şair İmadəddin Nəsimiyə həsr edilmişdir.
Qeyd edək ki, 2010-cu il üzrə Neft Fondunun illik hesabatı dahi Nizami Gəncəviyə, 2011-ci ildə isə Məhəmməd Füzuliyə həsr edilmişdir. Ədəbi əsərlərlə zənginləşdirilmiş illik hesabatın yeni tərtibat üslubu eyni zamanda Azərbaycan ədəbiyyatının xarici auditoriyaya tanıdılması prosesinə Fondun kiçik bir töhfəsi olacaqdır.
2012-ci ildə əsas kapitala 15,3 milyard manat həcmində investisiyalar yatırılmış, bunun təqribən 79%-ni daxili investisiyalar, 21%-ni isə xarici investisiyalar təşkil etmişdir. Adambaşına düşən ÜDM-in həcmi 5,9 min manat səviyyəsində olmuş, əhalinin gəlirləri real ifadədə 12,5% artmış, işsizlik 5,2%, yoxsulluq 6%-ə kimi azalmışdır. İnflyasiya əvvəlki illərlə müqayisədə ən aşağı səviyyəsinə 1,1%-ə çatmışdır.
Mənbə: Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi Mənbə: Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi
Yerli və beynəlxalq aidiyyatı təşkilatların proqnozlarına əsasən artımın növbəti ildə daha pozitiv olması gözlənilir. Belə ki, Dünya Bankının (DB), Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF), Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının (AYİB), eləcə də Asiya İnkişaf Bankının (AİB) son hesabatlarına əsasən 2013-cü ildə ölkədə iqtisadi artımın 4% ətrafında olması proqnozlaşdırılır.
Qrafik 2.1.4. Gözlənilən iqtisadi artım
Strateji valyuta ehtiyatları. 2012-ci ilin əvvəlinə 29 800,0 milyon ABŞ dolları təşkil etmiş Fondun vəsaiti il ərzində 4 329,4 milyon ABŞ dolları və ya dollarla ifadədə 14,5% artaraq ilin sonuna 34 129,4 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir.
Qrafik 2.1.5. 2001-2012-ci illər ərzində Dövlət Neft Fondunun vəsaitinin artım dinamikası (31.12.2012 tarixinə, milyon ABŞ dolları ilə)
Son illər ərzində Neft Fondunun vəsaitinin ÜDM-də çəkisi əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır və 2012-ci ildə bu göstərici 50% səviyyəsində olmuşdur.
Qrafik 2.1.6. Dövlət Neft Fondunun vəsaitinin ÜDM-ə nisbəti
31 dekabr 2012-ci il tarixinə Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları ilə birlikdə ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi 45,8 milyard ABŞ dollarını keçmişdir ki, bu vəsaitin 74,5%-ə qədəri Neft Fondunun vəsaiti hesabına formalaşmışdır.
Qrafik 2.1.7. Azərbaycan Respublikasının strateji valyuta ehtiyatları (milyard ABŞ dolları ilə)
2001-2012-ci illər ərzində Neft Fondunun daxilolmaları 83,7 milyard ABŞ dolları təşkil etmiş, 2012-ci ildə isə bu vəsaitin təqribən 40,8%-i yığıma yönəldilmişdir. Neft Fondunun yığım səviyyəsi Qrafik 2.1.8.-də göstərilir.
Qrafik 2.1.8. 2001-2012-ci illər ərzində Neft Fondunun yığım səviyyəsinin dinamikası (milyon ABŞ dolları ilə)
Ümumilikdə ötən ilin sonuna kimi Fonda daxil olan vəsaitlərin 41%-ə qədəri yığıma, 59%-i isə istifadəyə yönəldilmişdir.
Qrafik 2.1.9. 2001-2012-ci illər ərzində Dövlət Neft Fondunun yığım səviyyəsi
Fiskal dayanıqlığın təmin edilməsi. Son illərdə ölkədə fiskal dayanıqlığın təmin edilməsində Neft Fondunun rolu artmaqda davam etmişdir. 2008-ci ildən sonrakı illərdə Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə edilən transfertlərin həcmində ciddi artımlar baş vermişdir. 2012-ci ildə Neft Fondundan 9 905,0 milyon manat dövlət büdcəsinə transfert edilmiş və bu vəsait dövlət büdcəsinin gəlirlərinin formalaşmasında əhəmiyyətli yer tutmuşdur.
Qrafik 2.1.10. 2003-2012-ci illər ərzində Dövlət Neft Fondundan transfertin dövlət büdcə gəlirlərində nisbəti
Dövlət Neft Fondunun fəaliyyətinin mühüm
istiqamətlərindən biri olaraq, 2012-ci ildə Fondun vəsaitinin bir hissəsi ölkənin sosial-iqtisadi inkişafını təmin edən strateji əhəmiyyətli ümummilli layihələrin maliyyələşdirilməsinə yönəldilmişdir. 2012-ci ildə Neft Fondunun vəsaiti hesabına yoxsulluğun azaldılması üzrə dövlət proqramları və tədbirlər həyata keçirilmiş, infrastruktur sahələri, habelə xaricdə təhsil hesabına insan kapitalının inkişafı üzrə vəsaitlərin ayrılması təmin edilmişdir.
Xarici ticarət. Qlobal iqtisadi böhranın mənfi təsiri xarici ticarətdən də yan keçməmişdir. Dünya ticarət dövriyyəsində qabaqcıl ölkələrin mövqeyi əvvəlki ilə nisbətən daha da zəifləmişdir. Belə ki, 2012-ci ildə qabaqcıl ölkələrdə ixracın artım həcmi 2011-ci ildəki 5,6%-dən 2,1%-ə qədər, inkişaf edən ölkələrdə 6,6%-dən 3,6 %-ə qədər aşağı düşmüşdür.
2012-ci ildə dünya bazarlarında xam neftin qiymətlərinin yüksək olması ilə əlaqədar xarici ticarətdə Azərbaycanın mövqeyi əlverişli olmuşdur. Xarici ticarət dövriyyəsi 33 560,8 milyon dollar, o cümlədən ixrac əməliyyatlarının həcmi 23 908,0 milyon ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 9 652,9 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir. Xarici ticarət balansı təqribən 14 255 milyon dollar həcmində profisitlə bağlanmışdır (Mənbə:
Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi).
Eyni zamanda ixrac əməliyyatlarının həcmində ötən il ilə müqayisədə 10%, idxal əməliyyatlarının həcmində isə 1%-dən artıq azalma olmuşdur. 2012-ci ildə ölkə ixracında azalmaya neft sektorunda hasilatın azalması təsir göstərmişdir.
2.2. Neft Fondunun gəlirləri
2012-ci il Neft Fondunun gəlirlərinin formalaşma mənbələrini Azərbaycan Respublikasının payına düşən karbohidrogenlərin satışından
əldə edilmiş gəlirlər, tranzit haqları ilə bağlı ödənişlər, bonus ödənişləri, akrhesabı ödənişlər, Fondun vəsaitlərinin idarə edilməsindən əldə edilən gəlirlər və digər daxilolmalar təşkil etmişdir. Ötən il ərzində göstərilən mənbələr üzrə Fonda ümumi həcmi 13 674,1 milyon manat (17 405,4 milyon ABŞ dolları) təşkil edən vəsait daxil olmuşdur.
Qrafik 2.2.1.2012-ci il ərzində Neft Fondunun gəlirlərinin formalaşma mənbələri (milyon ABŞ dolları ilə)
Mənfəət neftinin və qazın satışından əldə edilən gəlirlər. 2012-ci il ərzində Azərbaycan Respublikasının payına düşən karbohidrogenlərin satışından Neft Fonduna 13 117,4 milyon manat və ya 16 695,8 milyon ABŞ dolları daxil olmuşdur. Gəlirlərin strukturu Qrafik 2.2.2.-də göstərilir.
Qrafik 2.2.2. 2012-ci il ərzində mənfəət nefti və qazın satışı üzrə gəlirlərin yataqlar üzrə strukturu (milyon ABŞ dolları ilə)
Mənfəət neftinin satışı ilə bağlı məbləğlər Dövlət Neft Fonduna köçürülərkən neftin
nəql edilməsi üzrə məsrəflər, bank,
gömrük rəsmiləşdirilməsi, müstəqil nəzarət (sörveyer), marketinq və sığorta xərcləri Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən tutulur.
Neft Fondunun vəsaitlərinin idarə olunmasından əldə edilən gəlirlər. Neft Fondunun vəsaitlərinin idarə edilməsindən əldə edilən gəlirlər 544,0 milyon manat və ya 693,5 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir. 2012-ci ildə Neft Fondunun vəsaitlərinin idarə edilməsi ilə bağlı gəlirliliyi 2,2% təşkil etmişdir.
Tranzit haqları ilə bağlı daxilolmalar. 2012-ci ildə Neft Fondunun digər daxilolma mənbəyini karbohidrogenlərin Azərbaycan Respublikasının ərazisi ilə ötürülməsindən əldə edilən gəlirlər (tranzit haqqı) təşkil etmişdir və bu mənbə üzrə Fondun gəlirləri 7,9 milyon manat və ya 10,0 milyon ABŞ dolları səviyyəsində olmuşdur. Tranzit haqları ilə bağlı Fonda daxilolmalar Cədvəl 2.2.1.-də göstərilir.
Cədvəl 2.2.1. 2012-ci ildə Neft Fondunun tranzit haqları ilə bağlı daxilolmaları
Vəsaiti köçürən qurumun adı
|
Tarix
|
Məbləğ
|
mln. ABŞ dolları
|
mln. AZN
|
ABƏŞ
|
12.01.2012
|
0,6
|
0,5
|
ABƏŞ
|
14.02.2012
|
1,0
|
0,8
|
ABƏŞ
|
02.04.2012
|
0,9
|
0,7
|
ABƏŞ
|
12.04.2012
|
1,0
|
0,8
|
ABƏŞ
|
24.05.2012
|
1,0
|
0,7
|
ABƏŞ
|
14.06.2012
|
0,4
|
0,3
|
ABƏŞ
|
12.07.2012
|
0,4
|
0,3
|
ABƏŞ
|
14.08.2012
|
1,0
|
0,8
|
ABƏŞ
|
13.09.2012
|
1,0
|
0,8
|
ABƏŞ
|
12.10.2012
|
0,9
|
0,7
|
ABƏŞ
|
14.11.2012
|
0,8
|
0,7
|
ABƏŞ
|
13.12.2012
|
1,0
|
0,8
|
Cəmi
|
|
10,0
|
7,9
|
Akrhesabı ödənişlər ilə bağlı daxilolmalar. Neft Fondunun digər daxilolma mənbəyini karbohidrogen ehtiyatlarının işlənməsi ilə əlaqədar xarici sərmayəçilər tərəfindən müqavilə sahəsindən istifadə üçün ödənilən akrhesabı ödənişlər təşkil etmişdir. Hesabat ilində Dövlət Neft Fonduna daxil olmuş akrhesabı ödənişlərin ümumi məbləği 3,0 milyon manat və yaxud 3,8 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir. Şirkətlər üzrə akrhesabı ödənişlər Cədvəl 2.2.2.-də göstərilir.
Cədvəl 2.2.2. 2012-ci ildə Fondun akrhesabı ödənişlər ilə bağlı daxilolmaları
Vəsaiti köçürən qurumun adı
|
Yatağın adı
|
Tarix
|
Məbləğ
|
mln.ABŞ dolları
|
mln. AZN
|
GDF SUEZ E&P ABŞERON Bi.Vi.
|
Abşeron
|
28.06.2012
|
0,5
|
0,4
|
Total E & P Azərbaycan Bi.Vi.
|
Abşeron
|
29.06.2012
|
1,0
|
0,7
|
BP İnternational
|
Şəfəq-Asiman
|
29.06.2012
|
2,1
|
1,7
|
Bahar Enerji Opereytinq Limited
|
Bahar və Qum-dəniz
|
10.10.2012
|
0,2
|
0,2
|
Cəmi
|
|
3,8
|
3,0
|
Bonus ödənişlərindən əldə edilən gəlirlər. Neft-qaz sazişlərinin imzalanması və ya icrası ilə bağlı sərmayəçilər tərəfindən ödənilmiş bonuslar (mükafatlar) Neft Fondunun növbəti daxilolmasını təşkil etmişdir. 2012-ci ildə Fonda daxil olmuş bonus ödənişlərinin ümumi məbləği 1,6 milyon manat və yaxud 2,0 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir (Cədvəl 2.2.3.).
Cədvəl 2.2.3. 2012-ci ildə Neft Fonduna bonus ödənişləri ilə bağlı daxilolmalar
Vəsaiti köçürən qurumun adı
|
Yatağın adı
|
Tarix
|
Məbləğ
|
|
|
mln.ABŞ dolları
|
mln. AZN
|
|
UQE-LANSER
|
Balaxanı
|
02.02.2012
|
2,0
|
1,6
|
|
CƏMİ
|
|
|
2,0
|
1,6
|
|
Digər gəlirlər və daxilolmalar. Hesabat ilində neft-qaz sazişləri çərçivəsində sərmayəçilər tərəfindən (xarici neft şirkətləri) verilən aktivlərin (köhnəlmiş və ya istifadə olunmayan metal qırıntıları, borular) satışı təşkil olunmuş və bu aktivlərin satışından Dövlət Neft Fondunun daxilolmaları 0,2 milyon manat və yaxud 0,3 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir.
2.3. Neft Fondunun xərcləri
2012-ci ildə Neft Fondunun xərcləri 10 573,6 milyon manat təşkil etmişdir. Fondun vəsaitlərinin istifadəsi aşağıdakı istiqamətlər üzrə həyata keçirilmişdir:
-
Dövlət büdcəsinə transfert;
-
Sosial layihələrin maliyyələşdirilməsi;
-
İnfrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsi;
-
İnsan kapitalının inkişaf etdirilməsi;
-
Fondun idarə edilməsi ilə bağlı xərclər.
Qrafik 2.3.1. Neft Fondunun 2012-ci il üzrə xərclərinin strukturu (milyon manat ilə)
Dövlət büdcəsinə transfert. 2012-ci ildə 9 905,0 milyon manat Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfert edilmişdir ki, bu da Fondun ümumi xərclərinin 93,7%-ni təşkil etmişdir. 2003-cü ildən etibarən Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfertlərin ümumi məbləği 35 085,0 milyon manat təşkil etmişdir.
Qrafik 2.3.2. 2003-2012-ci illərdə Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfertin illər üzrə bölgüsü (milyon manat ilə)