263
hesablamas
ında lazım olan havanın t zyiqinin öyr nilm sini t l b edir. Un
ötürm borusunda itkil r aşağıdakı düsturla hesablanır.
3
0002
,
0
1
66
,
26
m
N
T
Ml
Ml
P
p
( 3 )
M – un n qledici borularda unun qat
ılığı
M -
kq
100
60
1 kq hava
üçün
l – n ql edici borunun uzunlu
ğu ( m )
bu d
üsturun hesablanması zamanı Ml 1800 k miyy tind n artıq
olmamal
ıdır.
Bu zaman m
üqavim t 12780 n / m
2
Son hava s
ür ti
k
V
a
şağıdakı düsturla hesablanır.
sur
m
TR
k
P
V
)
66600
1
(
5
,
7
( 4 )
S
ür tl ndirilm zamanı itiril n t zyiqin miqdarı aşağıdakı formula il
hesablan
ır.
ΔP
sür t zamanı
=( 0,01 + 0,05n )
μ V
2
k
( 5 )
n – s
ür t qurğu üz rind ki ötürücül rin sayı
Rotorda
şlyuz daxilind t zyiq itkisi ΔP = 0,005 μ V
2
k
( 6 )
G rginl
şdirici artıq t zyiq aşağıdakı düsturla hesablanır.
2
735
10800
m
N
slyuz
sur
TR
H
P
P
P
P
( 7 )
735
1
,
1
slyuz
sur
TR
P
P
P
P
ΔP
TR
– un
ötürücüd borudakı itki
ΔP
sur
- s
ür tl ndirm zamanı baş ver n t zyiq itkisi
ΔP
slyuz
–
şlyuzdakı t zyiq itkisi
N ql edici x td ki havan
ın miqdarı aşağıdakı formula il hesablanır.
min
9
,
13
3
m
Q
Q
M
b
( 8 )
Q
M
– qur
ğunun istehsal gücü ton / saat
264
Un
ötürücü borunun diametri aşağıdakı formula il hesablanır.
k
B
V
Q
d
47
( 9 )
G
öst rilmiş hesablamalar ayrozol n qledicisinin h r bir sah si üçün
n z rd tutulur. Ayrozol
ötürücüd havanın gücü aşağıdakı düsturla
hesablan
ır.
T
k
P
Q
N
v
ötürücü
hava
N
B
32
,
133
102
60
10000
( 10 )
M
P
- g
ücl ndiricinin hesablanan t zyiqi H / m
2
hava
- hava
üfürücünün f. i. . ( 0,6 )
ötürücü
-
ötürücünün f. i. . ( 0,9 )
Boru k m rin ba
şlanğıcında lazım olan t zyiqin miqdarı aşağıdakı
formula il hesablan
ır.
вод
прив
M
P
d
v
l
P
2
1
( 11 )
- msal
ı
d
lv
2
k miyy tind n as
ılı olub
7
10
16
2
- qar
ışığın qatılığı
прив
l
-
çıxıntıların v yril rin uzunluğu
- havan
ın sür ti olub m / san v aşağıdakı düstur il mü yy n edilir.
san
m
прив
m
Bl
2
( 12 )
- material
ın ölçüsünü ifad ed n msal
16
10
m
- unun s
ıxlığı kq / m
3
B – y
ükün növünd n asılı olan msal. Aşağıdakı kimi ifad edilir.
5
10
5
2
un
B
P
lav t zyiq
– H h
ündürlüy qaldırılan lav t zyiqi göst rir v aşağıdakı
formula il ifad edilir.
265
4
.
.
10
32
,
133
H
P
tezyiq
el
( 13 )
Kompressor m
üh rriki üçün t l b edil n güc aşağıdakı formula il
hesablan
ır.
kvt
LQ
N
B
102
32
,
133
60
Burada Q
B
– s rf olunan havan
ın miqdarı m3 / d q
- kompressorun f. i. ( 0,5 )
L – 1m
3
havan
ın izometrik sıxılması zamanı kompressorun nisbi n z ri
s
ıxlığı.
Qeyd etm k laz
ımdır ki, xarici ölk l rd ardıcıl axın x tl rind unun
dozatorlara n ql edilm si ad t n pnevmatik transpartyorlar vasit sil
h yata ke
çirilir.
Makaron fabrikl rind pnevmatik transpartyorlar
ın ümumi üstünlüyü
il yana
şı çox mühüm h miyy t k sb ed n xammalın ( un v un hiss cikl ri )
v yar
ımfarikatların hava şırnağında xüsusiyy tl ri yaxşılaşır ki, bunlardan
unun havalanmas
ı v yarımfabrikatların qurudulmasını qeyd etm k olar.
Bununla yana
şı pnevmatik transpartyorların m nfi c h ti ondan ibar tdir ki,
makaron fabrikl rind istehsal
ın yüks k d r c d mexanikl şdirilm sin
baxmayaraq enerjinin izafi i
şl dilm sin s b b olur. Işl dil n enerjinin c mi
10 – 15% - i istehsala s rf edilir. M
üxt lif transpartyorlarla yanaşı makaron
fabrikl rind vakuumlu x mir qar
ışdırıcı qurğulardan istifad edilir ki,
bunlar
ın t siri il seyr kl şdirilmiş un qarışığı bunker 7 m hündürlüy q d r
ötürülür.
Diametri 75 mm, xammal
ın qatılığı 10 kq olan qurğunun istehsal gücü
450 kq / saata b rab rdir.
Unun g
ücü onu x mirin m l g lm sind mü yy n fiziki – mexaniki
xass l r malik olmas
ına t min edir. Bunu n z r alaraq, unu güclü, z if, orta
qruplara b
ülürük.
266
G
üclü un dedikd , onun m l g tirdiyi x mirin fiziki xüsusiyy tl rini
m
öhk mlik, plastiklik, özlülülük, yaxşı saxlanmasını v keyfiyy tli
m mulatlar
ın alınmasını t min edir.
Quru halda g
üclü undan hazırlanmış m mulatlar yüks k möhk mliy
malik olur.
Z if undan x mirin fiziki x
üsusiyyt l rinin pisl şm si baş verir, yaş
m mulatlar tez deformasiyaya u
ğrayır v quru halda bu m mulatlar z if olur.
Orta g
üclü unda bu lam tl r aralıq v ziyy td olur.
Un g
ücünün texnoloji amill r kimi m nası sort un hazırlanan
m mulatlara aid edilir.
Makaron fabrikil ri labaratoriyalar
ında un qarışığı t rkibind ki
komponentl rin nisb ti texno kimy vi analizl rl m
ü yy n edilir.
A
şağıdakı düsturla ifad edilir.
n
q
q
k
q
k
q
k
K
n
n
or
1
....
2
2
1
1
( 15 )
Burada K
or
– orta
ç kinin göst ricisi
n
q
1
- qar
ışıq komponentl rin analoji kütl si
Ad t n qar
ışıq komponentl rin keyfiyy t göst ricil ri orta ç ki
komponent g
öst ricil rin yaxın olur.
Istehsalat
ş raitind resepturanın hazırlanmasında 1:1, 1:2, 1:3 v .....
nisb tl rind n istifad edilir.
Eynicinsli un qarışığının alınmas
ında ayrozol transpartyorlarda
dozala
şdırıcı qurğulardan istifad edilir.
Bu zaman unun temperaturu anbarlardak
ı havanın temperaturuna
(16
ºC ) yaxın olmalıdır.
267
Mühazir 15: Çör k v makaron m mulatlarinin qidaliliq
d y rinin artirilmasi üsullari.
PLAN:
1. Çör yin t rkibind ki z ruri amin turşularına olan t l bat
2.Çör yin qidalılıq d y rinin artırılmasının sas istiqam tl ri
3. Çör yin qidalılıq d y rinin artırılmasında heyvan m nş li qatmalar.
4. Çör yin sortundan asılı olaraq un çıxımı v qidalılq d y ri.
5.
Çör yin mineral vitamin v dig r göst ricil rinin artirilmasi yollari
.
Z ruri amin turşusuna olan t l batın 23,1%-i lizinin, 24,6%-i
metioninin v sisteinin, 11,5%-i Ca-un v 18,7%-i B
2
(riboflamin) vitamin.
Çör yin t rkibind Ca v P elementl rinin nisb ti 1:5,5- olduqda
orqanizm m nfi t sir göst rdiyi halda insan orqanizmi üçün optimal
variant 1:1,5- nisb to hesab olunur.
Çör k v çör k m mulatlarının insan qidası rasionunda geniş
yayıldığını n z r alaraq onların t rkibind ki zülal, lizin v metionin Ca
v riboflaminl z nginl şdirilm si çör k bişirm s nayesinin sas
m s l l rind n biri hesab edilir. Bu m s l nin h llinin aktuallığı bir
daha ondan ibar tdir ki, lizin, Ca, B
2
(riboflavin) insanın qida rasionunda
qıtlıq t şkil edir.
Çör yin qidalılıq d y rinin qrtırılmasının sas istiqam tl ri.
Bu m s l nin h llind birinci d r c li h miyy t k sb ed n d nli
bitkil rin seleksiyası il m şğul olan müt x ssisl r hesab edilir.
268
Onlar müxt lif buğda v çovdar bitkil rinin ayrı – ayrı sortlarının
m hsuldarlığının artırılmasında deyil eyni zamanda d nin t rkibind ki
zülal v lizinin artırılması üz rind d çalışırlar.
Insan c miyy tinin tarixind ilk d f olaraq seleksionerl r d nli
bitkil rin yeni tritikani növünü yaratmışlar.
Bu buğda, çovdar butkisinin hibridi olub, valideyn formalarının
yaxşı xüsusiyy tini saxlamaqla, amin turşusu t rkibin gör v
x st likl r davamlığına gör f rql nir. D nin t rkibind zülalların
artırılması onların kin sah l rind müxt lif aqrotexniki t dbirl rd nd
asılıdır.
Bunula yanaşı d nin qidalılıq d y rinin n z r çarpacaq d r c d
artırılmasında saxlanma v emal edici müt x ssisl rin d rolu
böyükdür.
Bel ki, saxlanma müdd tinin optimal variantının t tbiq edilm si
say sind ld edilir.
Aşağıdakı cadv ld n q d r sort yüks kdirs , bir o q d r un
çıxımı v qidalılıq d y ri d az olduğu göst rilir.
C dv l 12.
Qida m hsulları
Buğda unu
la sort
I sort
II sort
K p kli
Zülal 100qr unda
Lizin
Metionin
v z olunmaz amin turşuları
100qr unda
10,3
250
100
2890
10,6
290
160
3400
11,7
-
-
-
12,5
390
180
3870
269
Ca
B
2
Lizin
18
0,04
44
24
0,08
50
32
0,12
-
39
0,39
57
Çovdar d nind n alınmış d nd zülal 6,9; qabıqsızda 8,9; k p klid is
12,7%, lizin is l nmişd 280, qabıqlıda 300, k p klid 43, B vitamini
l nmişd 0,14, qabıqlıda 0,13, k p klid 0,15.
Bel likl k p kli buğda ununda zülalların miqdarı, la sort buğda ununa
nisb t n 1,2d f ; lizin is 1,5; metionin miqdarı, la sort buğda ununa
nisb t n 18, Ca miqdarı, la sort buğda ununa nisb t n 2,2, vitaminB
is 3,75 d f artıqdır.
Bu buğda unun üyüdüm prosesind bir neç d f l rl sortlu unun
alınması zamanı onun qidalılıq d y rinin aşağı alınmasından ir li g lir.
Bir çox sortlu üyüdüm zamanı alınan unlardan is qidalılıq d y ri daha
artıq olur. Çör k bişirm s nayesind çör k v çör k bulka
m mulatlarının üyüdüm zamanı alınmış undan istifad edilir.
Heyvan m nş li qidalardan is sas n süd v süd m hsulları k smik,
yağsız quru süd, süd z rdabı v dig rl rind n istifad edilir.
Çör k m hsullarına yüks k zülali m hsullardan qatılması effekti onunla
laq l ndirilir ki, onlar n inki çör yin zülali d y rini (zülal, lizin,
metionin) bel c d çör yin t rkibid ki insan orqanizmi üçün vacib,
qıtlıq t şkil ed n Ca v B
2
vitamini il z nginl şdirirl r.
Çör k bişirilm s nayesind çör k qidalılığının artırılması günün vacib
m s l l rind n biri hesab edilir. bu m qs dl çör k – bulka
270
m mulatlarının istehsalında vacib hesab edil n buğda ununun bir
m rh l li üyüdüm m hsullarından geniş istifad edilir.
Bununla b rab r çör yin t rkibinin hazırlanma resepturasında t bi ti
etibarı il yüks k zülali birl şm l r malik olan un qatmalarından
istifad edilm si xammal olan unun t rkibi lizin, metionin v dig r amil
turşuların artırılmasında bel c d bioloji c h td n insan orqanimd
qıtlıq t şkil edir. B
2
vitaminin artırılmasına nail olur.
Bir çox ölk l rd çör k t rkibind zülali birl şm l rin artırılmasında
quru süd z rdabından geniş istifad edilir.
M lumdur ki, paxlalı v b zi yağlı bitkil rin toxumlarında ehtiyac
ş klind zülali birl şm l r üstünlük t şkil edir ki, onların t rkibi amin
turşuları il z ngin olur, bioloji qidalılığına müsb t t sir göst rir.
Bu baxımdan paxlalı bitkil r f sil sind n soya toxumları I yerl rd n
birini tutur. g r yumşaq buğda d nl rini zülali birl şm l r gör soya
toxumunun t rkibini zülalların miqdarı il müqayis etdikd 3 d f
buğdaya nisb t n artıqdır.(35,9% v 12,1%)
Lizin z ruri amin turşusuna gör is soya d nl ri 100qr-da, buğda
d nin nisb t n 6 d f çoxdur. Metioninl rin lizin gör is 3d f
üstünlük t şkil edir.
Dig r paxlalı d nli bitkil rin toxumlarında zülalın miqdarına gör buğda
d nind n qat qat üstünlük t şkil edir ki, bunlardan çör k bişirm
s nayesind xammalın z nginl şdirilm sind istifad edilir.
Bir çox hallarda çör k m mulatlarının z nginl şdirilm sind bu
m qs dl yetişdiril n mikroorqanizml r v yosunlardan istifad edilir
271
ki, bindanda maya göb l kl ri v bel c d yodla z ngin olan d niz
k l mind n istifad edilir.
Çör yin mineral vitamin v dig r göst ricil rinin artirilmasi
yollari.
Çör yin qidalılıq d y rinin artırılmasında t tbiq edil n üsullarla
yanaşı onların mineral madd l r, vitaminl r v dig r bioloji f al
birl şm l rl z nginl şdirilm si xüsusi h miyy t k sb edir. Çör yin
mineral madd l rl z nginl şdirilim sind sas yeri Ca elementinin
çör yin t rkibind artırılması m qs d uyğun hesab edilir.
Bu onunla laq dardir ki, Ca elementi n ninki çör yin t rkibind
el c d kütl vi sur td istehsal edil n qida m hsullarının t rkibind
defisit t şkil edir. vv lki mühazir l rimizd qeyd etdiyimiz kimi süd v
süd m hsulları v o cüml d n quru südün t rkibind Ca elementinin
miqdarı
çox
olduğuna
gör
h min
m hsullarla
çör yin
z nginl şdirilm si m qs d uyğun hesab edilir. Bu onunla laq dardır
ki, Ca elementi n inki çör yin t rkibind bel c d kütl vi sur td
istifad edil n qida m hsullarının t rkibind defisit t şkil edir. vv lki
mühazir l rimizd qeyd etdiyimiz kimi süd v süd m hsulları v o
cüml d n quru südün t rkibind Ca elementinin miqdarı çox olduğuna
gör h min m hsulla çör yin z nginl şdirilm si m qs d uyğun hesab
edilir.
B zi dövrl rd m s: İngilt r d II dünya müharib si r f sind
unun Ca elementi il z nginl şdirilm sind sas n t başird n istifad
272
edilirdi. Hal – hazırki dövr q d r d ingilt r unun t rkibin mü yy n
nisb td t başir qatılır. Bütün növ unların t rkibind t başirin 100qr-na
235 – 390mqr – a q d r qatılması n z rd tutur.
D yirmanlarda una qatılmış t başirin insan orqanizmi t r find n
c mi 16-17%-i m nims nilir. Buğda çör yinin hazırlanması onun
t rkibin xüsusi süd turşulu balatı (acıtma) ld edilir ki, onun
t rkibind ki 50-70% Ca elementi insan orqanizmi t r find n asanlıqla
m mins nilir. Bel balatı n inki buğda, el c d , qabıqlı çovdar
unundan x mirin hazırlanmasında da istifad edilir. fizioloji t crüb l r
zamanı mü yy n edilib ki, t başird ki Ca elementinin bu üsulla çör yin
hazırlanmasında t tbiqi insan orqanizmi t r find n onun 37,8%-
q d ri asanlıqla m nims nilir.
B zi ölk l rd bölg d n asılı olaraq endemik x st lik hesab edil n
zoba qarşı çör yin yodla z nginl şdirilm si t crüb sind nd istifad
edilir. Bu m qs dl kimy vi c h td n t miz KJ-dan v yaxud da yodla
z ngin olan t miz k l mi unundan istifad edilir.
Mineral madd l rl yanaşı insan rasionunda günd lik qida hesab
edil n çör yin z nginl şdirilm si hesab edilir. Xüsus n d vitaminl
z ngin olmayan unların z nignl şdirilm si m qs d uyğun hesab edilir.
Vitaminl d nin v müvafiq olaraq un v çör kd artırılması 2 yolla ld
edilir:
1.
seleksiya yolu il d nint rkibind vitaminl rin artırılması
273
2.
sortlu unun alınmasında üyüdüm prosesi zamanı el
şotkalardan istifad edilir ki, onun say sind vitaminl z ngin olan
rüşeyml r undan ayrılmayıb, onun t rkibind qalır.
D n, un v çör yin t rkibind daha az miqdarda olan B
2
vitamini
il z nginl şdirilm si böyük h miyy t malikdir. ABŞ-da h l 1942 – ci
ild n başlayaraq buğda unundan hazırlanan çör yin B
1
, B
2
v PP
vitaminl ri il geniş sur td z nginl şdirilm sin başlanmışdır. Keçmiş
sovet birliyind is çör k bişirm d geniş miqyasda B
1
v PP vitamini il
z nginl şdirilm sin h miyy t verilirdi. la v I sort buğda unundan
hazırlanması 1kq çör yin t rkibin 2mqr B
1
v 20mqr PP vitamini daxil
edilirdi. 1kq l nmiş undan hazırlanmış çör yin t rkibin is 1mqr B
1
vitamini qatılırdı. B1, B
2
v PP vitamininin çör yin z nginl şdirilm sind
istifad edilm si onların çör k hazırlanma prosesind nisb t n yaxşı
saxlanılmasıdır.
X mirin hazırlanması müdd tind C vitamininin c mi 15%-i
saxlanılır. Buna gör d çör yin bu vitaminl z nginl şdirilm si
m qs d uyğun sayılmır. Ölk mizd v yaxında yerl ş n xarici
ölk l rd yüks k sartlu buğda ununun vitaminl şm si hal-hazırda
t tbiq edilir. Yüks k sortlu 100qr un kütl si üçün PP-2, B
1
-0,4, B
2
-0,4
mpq qatılır. la v I sort vitaminl şdirilir unun t rkibind (1mqr/100qr)
müvafiq olaraq PP-3,2 v 4,2 , B
1
-0,57 v 0,65 , B
2
-0,44 v 0,48
Çör k bişm s nayesind müxt lif texnoloji amill rin, qatmaların
çör yin xarici görünüşün , formasına, h cmin , m sam liliyin , fiziki-
mexaniki xüsusiyy tl rin t siri olduğu mü yy n edilib. Bu baxımdan
274
çör yin dad v aromatın, el c d qidalılıq d y rinin artırılması yolları
mühüm m s l kimi qalmaqladır. Bu m qs dl bir çox elmi – t tqiqat
işl ri aparılmış v onların müsb t n tic l ri çör kbişirm d öz ksini
tapmışdır ki, texnoloji amill rin istifad sind m qs d uyğun hesab
edilir.
Dostları ilə paylaş: |