Muhataplarının Seviyesi Bağlamında Gazzâlî’nin Kelâm Algısı
Yüklə 114,05 Kb.
|
c. Hayâlî varlık:Duyu organlarımızla gördüğümüz şeyler, bunların kapsam alanından kaybolduğu zaman suretleri zihnimizde kalır. Fil ve at örneğinde olduğu gibi, şayet gözlerimiz kapalı bir şekilde onları düşünürsek, onların bir suretleri zihnimizde canlanır. Bunlar her ne kadar zihinde mevcut ise de hariçte bir varlığı yoktur.154 d. Aklî Varlık: Bir şeyin, ruhu, hakikati ve mânası bulunur. Akıl bazen herhangi bir şeyin hayal, his ve hariçteki varlığını bir tarafa bırakarak yalnızca manasını kavrar. İşte aklın kavradığı bu şey aklî varlıktır. El örneğinde olduğu gibi, elin his ve hayale dayalı bir sureti vardır, bir de mânası vardır ki işte bu hakikatidir. Elin hakikati ise 'tutma kudreti'dir.155 e. Şibhî Varlık:Bir şeyin ne sureti ne de hakikati ile, hariçte histe, hayalde ve akılda mevcut olmamasıdır. Yalnız benzetme yoluyla bir hususun var olmasıdır. Lakin bu, mevcut başka bir şeydir, özelikleri ve sıfatları ile başka varlıklara benzediğinden bu ismi almıştır.156 Gazzâlî yaptığı bu varlık mertebesi ile filozofların âhiret anlayışını da eleştirmektedir. Nitekim onlar, cismâni haşrın157vücûd-i hakikî olmadığını vücûd-i aklî olduğunu savunmaktadırlar.158 İşte varlık mertebelerine göre oluşan tevillerin dereceleri böyledir. Bir de tevil yaparken iki türlü seviyenin varlığı bilinmektedir. 1. Avam seviyesi: Bu makamda yapılması gereken şey Selefe tabi olmaktır. Zahir manayı değiştirmekten kaçınmak, sahabenin açıkça ifade etmediği hususların tevilinden sakınmak lazımdır.Soru sorma kapısına gitmekten, müteşabih lafızlara ittiba' ve kelâm ilmine dalmaktan avamı men etmek gerekir. Hz. Ömer'in böyle sorulardan soran kişiye kırbaç cezası vermesi ve İmam Malik'e istivadan sorulunca verdiği cevaplar bu durumun örneğidir.159 2. Nazar ehlinin (havass) seviyesi: Onların rivayetlere dayanan meşhur akîdeleri zarar görmüştür. Bu kimselerin araştırmalarının zaruret miktarını aşmaması gerekir. Zaruret miktarını terk etmeleri, kat'î delile dayanmalıdır. Delilin hatadan ari olduğuna emin olmak kolay bir iş olmadığı için, kendi delilinin hatasız olduğunu ileri sürüp diğerlerini tekfir etmemesi lazımdır. Delilin, delil olması hususunda ittifak olmalıdır. Şayet mizanda ittifak olmazsa, ölçü ile ihtilafı ortadan kaldırmak da mümkün olmaz.160 Bunlar arasında bazı sebeplerden dolayı anlaşmazlık olması da mümkündür. (a) Bazıları bu şartları tamamen idrak edemeyebilir. (b) Mizanda tartmak yerine kendi şahsi görüşlerine müracaat edebilirler. (c) Delillerin mukaddimeleri anlaşılmamış olabilir. (d) Aklî hükümler vehmî hükümlerle karıştırılmış olabilir. (e) Güzel ve meşhur olan sözler, zarurî ve evveliyât161 türüyle karıştırılabilir.162 Tevil yapacak kişinin öncelikle akıl ile nakli her daim uzlaştırma çabasında olmaması gerekir. Tevil yaparken kendisine "Size ilimden çok az bir nasip verilmiştir." (İsrâ, 17/85) ayetini esas kabul etmelidir.163 İkinci olarak tevil yapan kişinin aklî delilleri tekzip etmemesi gerekir. Çünkü akıl şeriatın doğrulayıcısıdır. Şahidin doğru söylediğine olan itminan, şahitlik yaptığı şeyin de doğruluğunu gösterir.164 Üçüncü kural ise şayet tevil yaparken ihtimaller ortaya çıkarsa, kendi zan ve tahminine göre hareket etmeyip, bu çeşit tevilden kaçınması gerekir. Nitekim sözü söyleyenin muradını tam olarak bilmek mümkün olmayacaktır.165 Hz. Peygamber'i tasdik etmek, yukarıda zikredilen varlık mertebelerinden hepsinin inkâr edilmesiyle ortadan kalkar. Tevil kanunları dikkate alınarak yorum yapmak, kaçışı söz konusu olmayan bir mevzudur. Bu sebeple, kurallara riayet ederek tevil yapan kimsenin tekfir edilmesi doğru değildir. Sonuç Gazzâlî'nin esas endişesi, içinde yaşadığı toplumun dinî, ahlâkî ve toplumsal sorunlarıdır. İnsanlar bu problemler karşısında aciz durumdadırlar, dahası bir takım mazeretlerle sanki hiçbir problem yokmuş gibi yaşamaktadırlar. Kişilik bozuklukları, ahlâkî zaafları törpülemekte, neticede toplumsal bozulma/çöküş ve kargaşaya sebep olmaktadır. Bütün bunlardan kurtulmanın çaresi, nübüvvetin hakikatine tutunmaktır.166 Gazzâlî'de yaşam serüveni esnasında değişen ve değişmeyen unsurlar bulunmaktadır. Bütün bir hayatı boyunca sabit kalan ve değişmeyen yegâne şey, ilim öğretmek ve sahip olduğu bu ilmi yaymak olmuştur. Değişime uğrayan husus ise, tedris ettiği ve kendisinde mündemiç/içkin hale gelen ilme ve hitap ettiği insanlara olan bakışıdır.167 Zira ilmi, makam ve mevki kazandıran bir husus olarak görmekte iken, daha sonraki dönemlerde makam ve mevkiden kurtulma vasıtası olarak telakki etmiştir. Bu bağlamda Gazzâlî'nin hayatında, ilimleri kapsam alanı ve işlevi, İslâm âliminin zihniyeti ve dünya hayatının maksadı olmak üzere üç değişiklik zikredilebilir.168 İlimlerin fonksiyonu insanların yararına göre değerlendirilmeli, sadece dinî ilimler değil mantık, hendese gibi aklî ilimler de bu çerçeveye dâhil edilmelidir. İlim öğrenmek, dünya ve ahiret saadetini kazanmaya vesile addedilmeli ve İslâm âlimi, zihniyetini bunun üzerine bina etmelidir. Daha da önemlisi gelip geçici bu dünya hayatının, daru'l-karâr olan ahiret hayatını elde etmek için bir vasıta olduğu (el-Mü'min, 40/39) esas olarak kabul edilmelidir.
Ahmet Keleş, "Muhammed Âbid el-Câbirî ve Arap Aklının Oluşumunda Hermetizmin Rolü", I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, Şanlıurfa, 2006, II/157-166. Ahmet Saim Kılavuz, "Akâid", DİA, II, İstanbul, 1989, s. 212-216 Ali Bulaç, İslâm Düşüncesinde Din-Felsefe Vahiy-Akıl İlişkisi, Yeni Akademi Yayınları, İstanbul, 2006 Bekir Topaloğlu-İlyas Çelebi, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İsam yayınları, İstanbul, 2010
Câbirî, Arap Aklının Oluşumu, İz yayıncılık, İstanbul, 1997 Cağfer Karadaş, "Gazzâlî'nin Düşünce Ekseni: Hakîkatü'n-Nübüvve", 900. Vefat Yılında Gazzâlî Sempozyumu, İFAV yayınları, İstanbul, 2011 Eş'arî, Risâle fi İstihsâni-'l-havz fî ilmi'l-kelâm, (Usûlü Ehli's-sünneve'l-cemâa, thk., Muhammed es-Seyyid el-Celyend, Kahire, el-Mketebetü'l-Ezheriyyeli't-Türâs, Kâhire, 2013 içinde), s. 173-182 Gazzâlî, Cevâhiru'l-Kur'ân ve Düreruhu,Dâru'l-Âfâki'l-Cedîde, Beyrut, 1990 ------------, Faysalü't-Tefrika beyne'l-İslâm ve'z-Zendeka, thk. Mahmud Beycû, Dimeşk, 1992 ------------, İlcâmü'l-Avâm an ilmi'l-Kelâm, tsh., Muhammed Bağdâdî, Dâru'l-Kitabi'l-Arabî, Beyrut, 1985 ------------, İhyau Ulûmiddîn, Dâru'l-Minhâc, Cidde, 2011, I/IX ------------, el-İktisâd fi'l-i'tikâd, nşr.-ter. Osman Demir, Klasik yayınları, İstanbul, 2012 ------------,Kavâidü'l-Akâid,thk., Musa Muhammed Ali, Alemü'l-Kütüb, Beyrut, 1985 ------------, el-Kıstâsü'l-Müstakîm, (Mecmûatü resailü'l-Gazzâlî, thk. İbrahim Emin Muhammed içinde) el-Mektebetü't-Tevfikiyye, Kahire, thsz ------------, er-Risâletü'l-Ledünniye, (Mecmûatü resailü'l-Gazzâlî, thk. İbrahim Emin Muhammed içinde) el-Mektebetü't-Tevfikiyye, Kahire, thsz ------------, el-Munkızu mine'd-Dalâl, yay. haz., Cemil Saliba-Kamil Ayyad, Daru'l-Endülüs, Beyrut, 1967 ------------, "el-Mustasfa min Ilmi'l-Usûl", ter: Yunus Apaydın, İslâm Hukuk Metodolojisi, İstanbul, Klasik, 2006, cilt I-II George F. Hourani, "A Revised Chronology of al-Ghazali's Writings", Journal of the American Oriental Society, 104/2 (1984) Hatice K. Arpaguş, "Gazzâlî'ye Göre İman Akıl ve Taklit", Pasifik Ofset, İstanbul, 2013 Hava Lazarus- Yafeh, Studies in al-Ghazzali, The Magnes Press The Hebrew University, Jerusalem, 1975 Hülya Alper, İmanın Psikolojik Yapısı, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2002 İbn Haldun, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul, 1983, II/IV İlyas Çelebi, "Akîdenin Kelâmlaşması ve Kelâmın Akideleşmesi Süreci Üzerine", Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2/1, 2004, s. 23-26 ------------, "Hermetizmin İslâm Kültürüne Girişi ve Etkileri", XVII. Kelâm Anabilim Dalları Koordinasyon Toplantısı & Gnostik Akımlar ve Okültizm Sempozyumu, Malatya, 2012, s. 17-25 ------------, "Kelâm Metodunun Ortaya Çıkışı Gelişim Süreci ve Yeni Metot Arayışları", İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes'elesi I, içinde; Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, 46, Ensar Neşriyat, 2005 ------------, "Ortaya Çıkışından Günümüze Kelâm İlminde 'Konu' Problemi", M.Ü.İ.F.D., İstanbul, 2005, XVIII Kasım Kufralı, "Gazâli", İ.A., IV, İstanbul, 1977, s. 748-760 M. Sait Özervarlı, "Gazzâlî" [Kelâm İlmindeki Yeri], DİA, XIII, İstanbul, 1996, s. 505-511 ------------, "el-Has ale'l-Bahs", DİA, XVI, İstanbul, 1997, s. 268-270 ------------, "Selefiyye", DİA, XXXVI, İstanbul, 2009, s. 399-402 Metin Yurdagür, "Ehl-i Nazar" DİA, X, İstanbul, 1994, s. 519 Micheal E. Marmura, "Gazâli", İslam Felsefesine Giriş içinde, ed. Peter Adamson-Richard C. Taylor, ter. Cüneyt Kaya, Küre Yay., İstanbul, 2007, (151-170) Mustafa Öz, "Zındık", DİA, XLIV, İstanbul, 2013, s. 390 Nakamura, "Was Ghazali an Ash'arite?", The Memoirs of the Toyo Bunko, 51, 1993, s. 1-24. Nasr Hâmid EbûZeyd, İlahi Hitabın Tabiatı, (çev. Mehmet Emin Maşalı), Kitâbiyât yayınları, Ankara, 2001 Oliver Leaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", çev., Yaşar Türkben, A.Ü.İ.F.D., Erzurum, 2009, XXXI, s. 202 ------------, "İrfâniyye", DİA, XXII, İstanbul, 2000, s. 444-447 Richard Frank, "İlim ve Taklid: Klasik Eş'arilikte Dinî İnancın Temelleri" [trc. Hatice K. Arpaguş], (Hatice K. Arpaguş, Gazzâlî'ye Göre İman Akıl ve Taklit, [içinde ek]), 195-248 Sabri Orman, "Gazâli'yi Anlamak: Bazı Metodolojik Mülahazalar", 900. Vefat Yılında Gazzâlî Sempozyumu, İFAV yayınları, İstanbul, 2011 Sübkî, Tabakâtü'ş-Şâfi'iyyeti'l-Kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed Tanahi, Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Kahire, Matbaatu İsa el-Babi el-Halebi, 1968, VI Şerafettin Gölcük, Kelâm Tarihi, Esra Kitabevi, Konya, 1992 Tahsin Görgün, "Tecdîd", DİA, XL, İstanbul, 2011, s. 234 W. Montogomery Watt, Müslüman Aydın (Gazâli Hakkında Bir Araştırma), çev. Hanifi Özcan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1989 Yusuf Şevki Yavuz, "Hatâbe", DİA, XVI, İstanbul, 1997, s. 443 ------------, "Ba's", DİA, V, İstanbul, 1992, s. 98-100 1*Bu makale Muhataplarının Seviyesi Bağlamında Gazzâlî’nin Kelâm Algısındaki Çeşitlilik Sorunu (Marmara Üniversitesi SBE Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Kelâm Bilim Dalı, Danışman Prof. Dr. İlyas Çelebi, İstanbul, 2015) adlı basılmamış yüksek lisans tezinden yararlanılarak hazırlanmıştır. İbn Haldun, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul, 1983, II/1082. 2 Ahmet Saim Kılavuz, "Akâid", DİA, II, s. 212. 3 İlyas Çelebi, "AkîdeninKelâmlaşması ve Kelâmın Akideleşmesi Süreci Üzerine", Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2/1, 2004, s. 23. 4 Sübkî, bu konuyla ilgili Gazzâli'den bahsederken " جامع أشتات العلوم" ifadesini kullanır. Bkz.,Sübkî, Tabakâti'ş-Şâfi'iyyeti'l-Kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed Tanahi, Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Kahire, Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî, 1968, VI, s. 191. 5 M. Sait Özervarlı, "Gazzâli" [Kelâm İlmindeki Yeri], DİA, XIII, s. 505. 6 Kasım Kufralı, "Gazâli", İ.A., IV, 752-753. 7 Şerafettin Gölcük, Kelâm Tarihi, Esra Kitabevi, Konya, 1992, s. 117. 8 Büyük günah işleyenin (kebîre) durumu, iman, küfür, irade, iman-amel münasebeti, ilahi adalet ve sıfatlar bu konuda örnek olarak zikredilebilir. 9 İlyas Çelebi, "Akîdenin Kelâmlaşması ve Kelâmın Akideleşmesi Süreci Üzerine", s. 24. 10 İlyas Çelebi, "Akîdenin Kelâmlaşması ve Kelâmın Akideleşmesi Süreci Üzerine", s. 25. 11 Ayrıntılı bilgi için bkz., İlyas Çelebi, Hermetizmin İslâm Kültürüne Girişi ve Etkileri, XVII. Kelâm Anabilim Dalları Koordinasyon Toplantısı & Gnostik Akımlar ve Okültizm Sempozyumu, Malatya, 2012, s. 17-25; Ahmet Keleş, "Muhammed Âbid el-Câbirî ve Arap Aklının Oluşumunda Hermetizmin Rolü",I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, Şanlıurfa, 2006, II/157-166. 12 Bilgi kaynağının keşf ve ilham olduğunu savunan tasavvufî ve felsefî akım. Ayrıntılı bilgi için bkz., Ömer Mahir Alper, "İrfâniyye", DİA, XXII, 444-447 13 İlyas Çelebi, "Kelâm Metodunun Ortaya Çıkışı Gelişim Süreci ve Yeni Metot Arayışları", İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes'elesi I, içinde; Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, 46, Ensar Neşriyat, 2005, s. 254. 14 İlyas Çelebi, "Ortaya Çıkışından Günümüze Kelâm İlminde 'Konu' Problemi", M.Ü.İ.F.D., İstanbul, 2005, XVIII/19-20. 15 "علم يبحث فيه عن زات الله و صفاته و احوال الممكنات من المبدأ و المعاد علی قانون الإسلام" Cürcânî, et-Tâ'rîfât, "el-Kelâm" md.; ayrıca bkz., Bekir Topaloğlu, Kelâm İlmine Giriş, Damla yayınevi, İstanbul, 2013, s. 50-51. 16 OliverLeaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", çev., Yaşar Türkben, A.Ü.İ.F.D., Erzurum, 2009, XXXI, s. 202. 17 OliverLeaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", s. 202. 18 OliverLeaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", 192-193. 19 Nakamura, "WasGhazali an Ash'arite?", TheMemoirs of theToyoBunko, 51, 1993, s. 4-5. 20 OliverLeaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", s. 196. 21Gazzâli, el-Munkızu mine'd-Dalâl, yay. haz., Cemil Saliba-Kamil Ayyad, Daru'l-Endülüs, Beyrut, 1967, s. 71. 22Gazzâli, el-İktisâdfi'l-i'tikâd, nşr.-ter. Osman Demir, Klasik yayınları, İstanbul, 2012, s. 22. 23Gazzâli, er-Risâletü'l-Ledünniye, (Mecmûatü resailü'l-Gazzâli, thk. İbrahim Emin Muhammed içinde) el-Mektebetü't-Tevfikiyye, Kahire, thsz., s. 244. 24Micheal E. Marmura, "Gazâli", İslam Felsefesine Giriş içinde, ed. Peter Adamson-Richard C. Taylor, ter. Cüneyt Kaya, Küre Yayınları, İstanbul, 2007, s. 167-168. 25Gazzâli, "el-Mustasfa min Ilmi'l-Usûl", ter: Yunus Apaydın, İslâm Hukuk Metodolojisi, İstanbul, Klasik, 2006, cilt I/II, s. 8. 26Gazzâli, Cevâhiru'l-Kur'ân ve Düreruhu,Dâru'l-Âfâki'l-Cedîde, Beyrut, 1990, s. 21. 27Gazzâli, Cevâhiru'l-Kur'ân ve Düreruhu, s. 21. 28 Gazzâli, Cevâhiru'l-Kur'ân ve Düreruhu,s. 21. 29 Gazzâli, Cevâhiru'l-Kur'ân ve Düreruhu, s. 21. 30 Gazzâli, Cevâhiru'l-Kur'ân ve Düreruhu, s. 23. 31 Gazzâli, Cevâhiru'l-Kur'ân ve Düreruhu, s. 23. 32 İbn Haldun, Mukaddime, II/1088. 33Tirmizi, Tefsir, 44; İbnMâce, Mukaddime, 7; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 2/252 34Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid,thk., Musa Muhammed Ali, Alemü'l-Kütüb, Beyrut, 1985, s., 82-89. 35 Zındık kelimesinin, ilk önce Maniheistleri vasfetmek için kullanıldığı, kelimenin 'senevî' veya 'düalist' manasına geldiği, nur ve zulmet inançlarını benimseyip Allah'a ve ahiret gününe inanmayan kimseleri ifade ettiği bilinmektedir. Daha sonrasında zındıklar, mezheplere göre müellifler tarafından farklı sınıflandırılmıştır. (Mustafa Öz, "Zındık", DİA, XLIV, s. 390.) Bu bağlamda Müslüman olduğunu söyleyip küfrünü gizleyen kişi, mahza kafir olduğu, küfrünü ifşa etmemekle birlikte dinî konularda gevşek davranan kimse şeklinde farklı tanımlamalar yapılmıştır. İmam Malik ise Mu'tezileyi bu şekilde isimlendirmiştir. (s. 391) Ancak zındık kavramı zaman içersinde akîdesinde şüpheye düşülen herkes için kullanılmaya başlamıştır. (Câbirî, Arap Aklının Oluşumu, İz yayıncılık, İstanbul, 1997, s. 314.) 36Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s., 82-89. 37Buhârî, "Tevhid" 24, 36; Müslim, "İman" 81, 82, 83 38İbn Haldun, Mukaddime, II/1075. 39 Ayrıntılı bilgi için bkz.; M. Sait Özervarlı, "el-Has ale'l-Bahs", DİA, XVI, 268-270. 40Eş'arî, Risâle fi İstihsâni-'l-havz fî ilmi'l-kelâm,a.mlf.,Usûlü Ehli's-sünneve'l-cemâa, thk., Muhammed es-Seyyid el-Celyend, Kahire, el-Mektebetü'l-Ezheriyyeli't-Türâs, Kâhire, 2013 içinde, s. 173-182. 41Eş'arî, Risâle fi İstihsâni-'l-havz fî ilmi'l-kelâm, s.183-184. 42 Bakara, 2/258; Neml, 27/64; Enfâl, 8/42; En'am, 6/83 43Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s. 96-97. 44Gazzâli, el-İktisâdfi'l-i'tikâd, s. 27. 45Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s. 108. 46Gazzâli, Faysalü't-Tefrika beyne'l-İslâm ve'z-Zendeka, , thk. MahmudBeycû, Dimeşk, 1992, s. 78. 47Gazzâli, Faysalü't-Tefrika beyne'l-İslâm ve'z-Zendeka, s. 78-79. 48Gazzâli, Cevâhiru'l-Kur'ân ve Düreruhu, s. 21; Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s. 102. 49Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s. 110. 50Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s., 98-102 51Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s., 103. 52Gazzâli, Faysalü't-Tefrika beyne'l-İslâm ve'z-Zendeka, s. 77. 53OliverLeaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", s. 200. 54 Hava Lazarus- Yafeh, Studies in al-Ghazzali, The Magnes Press The Hebrew University, Jerusalem, 1975, s. 388. 55Gazzâli, el-Munkızumine'd-Dalâl, s. 69. 56Nasr Hâmid EbûZeyd, İlahi Hitabın Tabiatı, (çev. Mehmet Emin Maşalı), Kitâbiyât yayınları, Ankara, 2001, s. 48. 57Oliver Leaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", s. 206. 58Gazzâli, İhyâu Ulûmiddîn, Dâru'l-Minhâc, Cidde, 2011, I/IX, s. 192-193; 205-216. 59Oliver Leaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", s. 206. 60Nasr Hâmid EbûZeyd, a.g.e., s. 295. 61 Sabri Orman, "Gazâli'yi Anlamak: Bazı Metodolojik Mülahazalar", 900. Vefat Yılında Gazzâli Sempozyumu, İFAV yayınları, İstanbul, 2011, s. 67. 62 Tahsin Görgün, "Tecdîd", DİA, XL, s. 234. 63 Orman, "Gazâli'yi Anlamak: Bazı Metodolojik Mülahazalar", s. 67. 64Gazzâli, el-Kıstâsü'l-Müstakîm, (Mecmûatü resailü'l-Gazzâli, thk. İbrahim Emin Muhammed içinde) el-Mektebetü't-Tevfikiyye, Kahire, thsz, s. 195. 65Gazzâli, el-Kıstâsü'l-Müstakîm, s. 199. 66Gazzâli, el-Kıstâsü'l-Müstakîm, s. 195. 67Gazzâli, el-Kıstâsü'l-Müstakîm, s. 199. 68Tirmizi, Kader, 1; İbnMâce, Mukaddime, 10 69Tirmizi, Kader, 7; İbnMâce, Mukaddime, 13. 70Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s. 118-132. 71Oliver Leaman, "Gazâli ve Eş'ariyye", s. 201. 72Gazzâli, İlcâmü'l-Avâm an ilmi'l-Kelâm, tsh., Muhammed Bağdadi, Daru'l-Kitabi'l-Arabî, Beyrut, 1985, s. 115. 73Gazzâli, Kavâidü'l-Akâid, s. 75. 74Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s. 103. 75Gazzâli, el-Kıstâsü'l-Müstakîm, s. 219. 76Gazzâli, İhyâ'nın Kavâidü'l-Akâid kısmını, Kudüs'te yazdığı için er-Risaletü'l-Kudsiyye diye de isimlendirmiştir; ayrıntılı bilgi için bkz.,Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid s. 139. 77Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s. 104-105. 78Gazzâli, el-Kıstâsü'l-Müstakîm, s. 218. 79Gazzâli, el-Kıstâsü'l-Müstakîm, s. 219. 80Gazzâli, el-İktisâdfi'l-i'tikâd, s. 73. 81Gazzâli, el-İktisâdfi'l-i'tikâd, s. 206. 82Gazzâli,Kavâidü'l-Akâid, s. 105-106. 83Gazzâli, İlcâmü'l-Avâm an ilmi'l-Kelâm, s. 118; a.mlf.,el-Munkızu mine'd-Dalâl, s. 73. 84Gazzâli, Faysalü't-Tefrika beyne'l-İslâm ve'z-Zendeka, s.19. 85Gazzâli, Faysalü't-Tefrika beyne'l-İslâm ve'z-Zendeka, s. 20. Yüklə 114,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|