Müəlliflik hüququ Roland O
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. ŞƏXSI MƏSULIYYƏT
universal seçkinin keçirilməsi zəruriyyətini də ortaya qoyur, bununla da hər bir kəs uyğun yaşda səs vermək hüququnu əldə edir. İlk demokratik dövlətlərdən olan Birləşmiş Ştatların bünövrəsi qoyulduqdan sonra ancaq mülkiyyət sahibi olanların səs vermək hüququ var idi. Bu cür standartın tətbiq olunmasının özü qeyri – demokratik hesab olunur. Bu cür oxşar situasiyalara qadınların səs vermək hüququndan məhrum edilməsi və ya digər irqi və etnik qrupların üzvülərinin, yaxud da ayrı dinə pərəstiş edənlərin bu kimi hüquqlarının məhdudlaşdırılması aid idi. Bərabərlik dedikdə nə cəmiyyət, nə də dövlətin diskriminasiyaya getməməsi fikirləri də burada yer alır. Əgər biz bərabəriksə xarakterimizin necə olmasının mətləbə dəxli olmamalı və davranışımız kimsəyə zərər yetirməməlidir. Biz bərabər deyil, azad doğulduğumuz üçün bu prinçiplər bizə bərabər azadlığa malik olmamıza, həyatımızı seçdiyimiz kimi yaşamağa, istənilən yerə getməyimizə və istədiymizi etməyimizə imkan verir. Lakin bu prinsipcə belə olsa da, reallıqda bundan çox fərqlidir. Bizim azadlığımız bir sıra müxtəlif səbəblərdən məhdudlaşdırılır. Cəmiyyətdən-cəmiyyətə şəxsi azadlığına görə fərdin öz hüquqlarını nə dərəcədə başa düşüb-düşməməsi barədə müxtəlif fikirləri olur. Ümumi məhdudiyyətə birinin digər bir dinə etiqad edib - etməməsi aiddir. Misal üçün, sən Səudiyyə Ərəbistanında bir müsəlman ailəsində yaxud da, başqa bir çox digər müsəlman olkələrindən birində dünyaya gəlmisənsə bu zaman sən də müsəlman olmalısan. Sizin burada deməyə heç bir sözünüz də olmaz, yox, buna etiraz edərsinizsə güllələnmə verilməsə də, ən azından həbs olunarsınız. Bunun əksinə olaraq Çində xristianlığı qəbul etmək üçün isə dövlətin özünün seçdiyi kilsələrdən başqa digərlərinə getmək qadağan sayılır. Yaranan digər çətinliklərdən biri də azadlıq və bərabərlik arasında ziddiyyətlərin olmasıdır. Hər ikisi arasında mütəmadi olaraq konfiliktlər baş verir. Bu səbəbdən də bizim əsas məqsədimizin hansı olması barədə dəqiq qərar verməliyik. “Biz, insanların bərabər
“Azadlıq haqda Bəyannamədə” aşkar şəkildə öz həllini tapmışdır. Amerika azadlıq bəyannaməsi bərabərlik haqda olan bəyannamə ilə başlayır, yəni burada birinci bərabərlik məsələsi gəlir. Əsil azadlıq təbii qanunun olması, yaxud da güclülərin zəiflər üzərində dominantlığı kimi başa düşülür. Belə olduğu təqdirdə cəmiyyətin gücü hüquqa əsaslanır və əgər sənin gücün varsa təbii ki, istədiyin hər şeyi edə bilərsən. Belə gücdə olmaqla sən diktator da ola və həmçinin, hamını qul vəziyyətinə sala da bilərsən.Tam bəllidir ki, təbii qanun qəbul edilməzdir, lakin buna qiymət verərkən çətinliklər yaradan digər situasiyalar da meydana çıxır. Azadlığın əsası-ləyaqət azadlığı, ağır işdə işləmək azadlığı və fərqli olmaq azadlığıdır. Ləyaqət öz-özlüyündə bir prinsip olmaqla öz nüfuzunu və səlahiyyətini uşaqlarına keçirən əsas nepotizm və valideyinlik kriteriyasıdır. Hər hansı birinin sosial vəziyyəti hansısa imtiyaza deyil, bacarığı və qazandığı nəaliyyətə əsaslanmalıdır. Elə məsələ də məhz burasındadır ki, ləyaqətdən daha çox qeyri- bərabərlik olan yerlərdə dəm vurulur. İnsanların ağır işlə məşğul olması onların yalnız fərd kimi inkişaf etməsi demək deyil, bu, onları digərlərindən üstün edən həmçinin bir rəqabət vasitəsi kimi də anlaşılır. Onlar daha yaxşı olacaqlarına və buna görə daha yüksək qiymətləniriləcəklərinə hər zaman inanırlar. Aydındır ki, məqsədimiz bərabərliyi qoruyub saxlamaqdırsa onda, bəzən xöşbəxtlikdən, az olmasına baxmayaraq və bəzən də qeyri- etik hesab edilən, malik olduğumuz azadlığı qurban verməliyik. Digər tərəfdən hədəfimizdə olan azadlığı yarışmaq, udmaq, zəbt etmək kimi ənənəvi üsullarla əldə etsək də, bərabərliyimizi qoruyub saxlaya bilməyəcəyik. Buna görə də biz bərabərliyi azadlıqdan daha üstün tutmalıyıq, ancaq burada sonuncu yenə də məqsəd olaraq qalır. Biz qeyri etik, bərabərliklə konfliktdə olmayan fəaliyyətin azadlığını axtarırıq. -7-
3. ŞƏXSI MƏSULIYYƏT Demokratiya bir sıra prinsiplərə əsaslanır. Lakin onun çox zaman fikir vermədən ötürülən üç əsas şərti var. Onlardan ilki - həyatın əsas qaydalarından olan fəaliyyətin və onun aqibətinin necə olacağıdır. Həyat haqda bəzi fikirlər var ki, onlar qətidir, lakin bizim ondan nəticə çıxaracığımız bir şey də var. O budur: etdiyin və kiminsə tərəfindən edilən hər şeyin mütləq mənada nəticəsi olur. İkincisi, bizim hamımız azad istəyə malikik. Biz həyatda mümkün ola bilən bir çox seçimlər arasında öz seçimimizi etməkdə azadıq. Doğurdan da, azad istək olmasa idi fərdi azadlıq deyilən şey də olmazdı. Üçüncüsü, əgər fəaliiyətin nəticəsi olursa və həmçinin seçimimizdə azadıqsa, deməli seçimimiz də mütləq yaxşılıqla nəticələnməlidir. Biz cavabdehik, nəticəsi olan, həm bir fərd yaxud qrup halında, bizə aid olan bütün şeylərə görə şəxsi məsuliyyət daşıyırıq. Nəticə bir çox müxtəlif formalara malikdir. Bura bilə-bilə və qeyri-ixtiyari edilənlərin hər ikisi də aiddir. Bundan başqa, istənilən katiqoriya və dərəcələrdə fərdi hərəkətin hər iki formasının da bir sıra müxtəlif nəticələri ola bilər. Bilməyərəkdən olan aqibətlərdən başqa, görünməz olaraq baş verənləri də var. Biz hətta onun necə yarandığını hiss belə etmirik. Aqibətin bu formasına görə ən tükürpədici misal, fərdin son olaraq dünyasını dəyişməsidir. Aqibətlər yüngül və çox ciddi də ola bilir. Onu dərhal hiss edib bilmək və ya əksinə, uzun müddətdə aşkar etmək mümkün deyil. O, müsbət və ya mənfi də ola bilir, bəzən çətin vəziyyətlərdə bunların hər ikisi də baş verir. Misal olaraq texnalogiyaların geniş yayılmasının nə ilə nəticələnmiş olduğuna nəzər salın. Səhiyyə və yem istehsalı sahələrində olan inqilabi inkişaf, populyasiyanın əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olursa da, digər tərəfdən də böyük sosial gərginliklərə, cəmiyyət qarşıdurmasına, ətraf mühitin korlanmasına və növ müxtəlifliyinin məhv olmasına gətirib çıxarır. Fakt isə yerində qalır yəni, bunların hər zaman nəiləsə nəticələnməsi mütləqdir və olanda hər zaman təsirli olur. Ona görə heç zaman məhfumu da yoxdur və bu barədə deyildiyi kimi, hoppanmamışdan əvvəl baxmalı və yaxud da fəaliyyətə başlamamışdan əvvəl düşünməli kimi olan belə fikirlər Predikativ Prinsipin əsası sayılır. Buna baxmayaraq bir çox insanlar bilə-bilə nadanlıq edirlər. Görüləsi hər hansı bir işin nəticədə pis ola biləcəyini anlamaq və ondan müdafiə olunmaq əvəzinə onlar, belə bir şeyin olmasını inkar edərək, ümumiyyətlə mövcud olmadığını fikirləşirlər və belə olduğu təqdirdə də, adətən bu, qan-qaraçılıq davam edərək və sonda daha ciddi nəticələrə gətirib çıxarır. Buna əyani misal xüsusi ilə Birləşmiş Statlar tərəfindən qlobal istiləşmənin inkar edilməsi və ona qarşı olan hərəkətsizlikdir. Fəaliyyətsizlik özü də bir nəticə kimi qiymətləndirilir. Buradan göründüyü kimi, fəaliyyətsizliyin də nəticəsi olur. -8-
Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|