Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri
Yüklə 130,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I Hissə Giriş
- II Hissə Müdafi ə Sektorunun Korrupsiya Riskləri və Zəif Nöqtələri...................................................................................49
- III Hissə Hərbi Strukturlarda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiya İmkanlarının Azaldılması............................201
- 9-cu Fəsil Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının
- Haşiyə 9.1. Tədarükcü Seçimlər
- Silah və Texnika Almaq yoxsa İstehsal Etmək Qərarlarında Korrupsiya Riskləri
- Haşiyə 9.2. Hərbi İnfrastruktur və Tədarükçü Seçimlər
- Şəkil 9.1:Hərbi Qərar Xəritəsi
- Haşiyə 9.3. Özəl-Dövlət Rəqabətindən doğan Outsorsing Üstünlükləri
- Haşiyə 9.4. Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Özəl-Dövlət Tərəfdaşlığın Seçilmiş Nümunələri
- Outsorsing,Özəlləşdirmə və Özəl-Dövlət Tərəfdaşlığının Korrupsiya Riskləri
- Haşiyə 9.5. ABŞ Hərbi Bazalarının Yenidən Qurulması və Bağlanması ilə əlaqədar seçilmiş Hərbi Dəyər Kriteriyaları(BRAC)
- Haşiyə 9.6. Səhmlərin Özəlləşdirilməsi Prosesində Korrupsiyalı Davranış
- Haşiyə 9.7. Outsorsing,Özəlləşdirmə və Özəl-Dövlət Tərəfdaşlıqlarının Bazar Prinsipləri
- Haşiyə 9.8. Özəlləşdirmə Zamanı Korrupsiyadan Çəkinmə
- Haşiyə 9.9 Özəl-Dövlət Tərəfdaşlığın Şəffafl ığı
| Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu İ ÇINDƏKILƏR I Hissə Giriş........................................................................................2 1-ci Fəsil Lənətlənmiş Korrupsiya..........................................................3 2-ci Fəsil Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılmasına Yönəlmiş Srateji Yanaşma....15 3-cü Fəsil NATO və Dürüstlüyü Təmin etmə Təşəbbüsünün
4-cü Fəsil Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyü Təmin Etmək və Korrupsiyanı Azaltmaq Üçün Ölkələrin Yanaşması.............37 II Hissə Müdafi ə Sektorunun Korrupsiya Riskləri və Zəif Nöqtələri...................................................................................49 5-ci Fəsil Kadr Siyasətləri ...................................................................51 6-cı Fəsil Hərbi Büdcə Tərtibatı və Maliyyə Resurslarının
İdarəetməsi............................................................................69 7-ci Fəsil Hərbi Təhcizat.......................................................................87 8-ci Fəsil Ofset Mexanizmləri.............................................................107 9-cu Fəsil Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət-
10-cu Fəsil Lazımsiz Avadanlığın və İnfrastrukturun İstifadəsi............141 11-ci Fəsil Silahlı Qüvvələrin Şəxsi Heyətinin və Aktivlərinin İqtisadi
12- ci Fəsil Hərbi Əməliyyatlar Zamanı Dürüstlük...............................169 13-cü Fəsil Həll Olunmamış Ərazi Mübahisələri və ya Dondurulmuş Münaqişələr olan Ölkələrdə Hərbi Xarakterlı Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə....................................................................185 III Hissə Hərbi Strukturlarda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiya İmkanlarının Azaldılması............................201 14-cü Fəsil Dürüstlüyün Təmin Edilməsinin Mühümlüyü....................203 15-ci Fəsil Normativ-Hüquqi Bazalar...................................................211 16-cı Fəsil İnsan Amilinin Rolu............................................................239 17-ci Fəsil Hökumətin Rolu..................................................................259 18-ci Fəsil Parlamentlərin və Audit İdarələrinin Rolları.......................283 19-cu Fəsil Ombudsman Qurumunun Rolu...........................................299
Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu 20-ci Fəsil Korrupsiyanın Azaldılması Yolunda Müdafi ə Sənayesi
Müttəfi q kimi......................................................................319 21-ci Fəsil Vətəndaş Cəmiyyəti və Media-nın Rolu.............................333 22-ci Fəsil Beynəlxalq Təşkilatların Rolu............................................359 lV Hissə Dürüstlüyü Təmin etmə Proqramlarının Yerinə Yetirilməsi..............................................................................379 23-cü Fəsil Dəyişikliyin Baş Verməsinə Çalışmaq..............................381 24-cü Fəsil Dürüstlük Proqramlarının Yerinə Yetirilməsində Mədəni Xüsusiyyətlərin Dərki ........................................................399 Əlavə 1: Seçilmiş Materiallar.....................................................................413 Əlavə 2: Beynəlxalq Şəffafl ığın Müdafi ə və Təhlükəsizlik Proqramı.......418 Əlavə 3: Dürüstlük Özünü-Qiymətləndirmə Prosesi.................................420 Əlavə 4: İxtisarlar......................................................................................441 123 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu 9-cu Fəsil Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri Giriş Standart hərbi təhcizat prosesləri zamanı korrupsiyanı çilovlamaq üçün istifadə edilən tövsiyələr, ənənəvi sayılmayan mexanizmlərdə,məsələn, aut- sorsinq (“azad bazar şəraitində sınaq” və “tender əsasında tədarükçünün seçilməsi”), özəlləşdirmə və özəl-dövlət sektor tərəfdaşlığı (ÖDT) müqaviləli mexanizmlərdə də tətbiq olunur. Bütün bu fəaliyyətlərə iki ümumi tələb qoyulur: açıq tender vasitəsilə iştirakçıların seçilməsi və müstəqil nəzarət mexanizmləri.Bu iki tövsiyəni dürüstlük,şəffafl ıq və konkret cavabdehlik və məsuliyyət mexanizmləri ilə birləşdirərək tətbiq edilməsi korrupsiyalı davra- nışa cəlb olmaq istəyən fürsətçi vəzifəli şəxsin gözlənən itkilərinin artmasına və nəticədə korrupsiyanın azaldılmasına aparacaq 63 . Müasir Müdafi ə Nazirlikləri iki məsələdən çox narahatdırlar: • Səmərəlilik-milli və kollektiv təhlükəsizlik tələblərini təmin etmək üçün ən yüksək səviyyəli hərbi qüvvələr yetişdirmək; və • Məhsuldarlıq – məhdud büdcələrdən maksimal dərəcədə səmərəli istifadə etmək. İndiki dönəmdə iqtisadi böhranın büdcə ilə bağlı yaratdığı şərait,müdafi ə nazirliyini də idarəetmənin daha səmərəli yollarını fi kirləşməyə məcbur edir. Hökümətin işlərinin daha da səmərəli və məhsuldar olması üçün indiki za- manda özəl sektor da diqqəti cəlb edir. NATO üzvləri və tərəfdaşlar özəl sektora aşağıdakı üç əsas məsələdə ar- xalanırlar: 1. Texnika,silah və xidmətlər, yəni maddi-texniki baza, texnikanın və 63 Simeon Djankov and Peter Murrell, “Enterprise Restructuring in Transition: A Quantitative Survey,” Journal of Economic Literature 40:3 (September 2002): 739–92. 124 Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri şəbəkələrin elementlərinə texniki dəstək; 2. Artıq mülkiyyətin və avadanlığın satışından gəlir əldə etmək; və, xüsusilə də, büdcə problemi yarananda, 3. Hərbi layihələrə və əməliyyatlara özəl sektor yatırımı qoymağa sövq etdirmək (özəl- dövlət tərəfdaşlıqları) . Haşiyə 9.1. Tədarükcü Seçimlər Outsorsinq:Təşkilatçılıq işlərinin ayrı-ayrı sahələri (adətən, rəqabət əsasında) bu sahələr üzrə ixtisaslaşan istehsalçıya və ya təhcizatçıya verilir. Rəqabətli əsasda təhcizatçının seçilməsi: Dövlət və özəl təşkilatları bir- biri ilə dövlət alqı-satqısında payçı kimi iştirak etməyə rəqabətdə olurlar. (bu hala həmçinin “özəl- dövlət yarışı”və ya “azad bazar şəraitində sınaq”- da deyirlər). Özəlləşdirmə: Dövlətin mülkiyyətində olan istehsalat gücləri və infrastruktur elementləri və işçilər rəqabət əsaslı auksionlar vasitəsilə və ya alternativsız olaraq özəl sektora keçirlər.
dövlət və özəl sektor arasında qurulmuşdur. ÖDT birgə müəsisə olub, hər bir tərəfdaşın təcrübəsi üzərində qurulan, dövlətin açıq-aydın ifadə olunmuş ehtiyaclarını resursların,risklərin və gəlirlərin düzgün paylanması yolu ilə, ən yaxşı formada təmin edə bilən əməkdaşlıqdır. Bir çox ölkələr tender rolu ilə və ya alternativ olmadan dövlət və özəl sektorun ən yaxşı nümayəndələrindən ibarət birgə müəsisələr qurmağa çalışırlar.Özəl dövlət tərəfdaşlıgının bir başqa forması da özəl maliyyə təşəbbüsüdür. Özəl maliyyələşmədə yatırım dövlət tərəfi ndən yox, özəl sektor tərəfi ndən qoyulur və əvəzində büdcədən qənaət edilmiş maliyyəyə payçı olur və ya hökümət alqı-satqısında iştirak üçün təminat alır.
olmadan,hökümətin bir idarəsi müəyyən funksiyalar üzərində ixtisaslaşır və onları digər hökümət idarələrinə və ya hətta özəl sektora ötürür.
Series (Arlington, VA: IBM Endow ment for the Business of Government, 2003), 10, http://www.businessofgovernment.org/pdfs/ Gansler_Report.pdf; The Canadian Council for Public-Private Partnerships, www.pppcouncil.ca 125 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu Outsorsinq, özəlləşdirmə və ÖDT hərbi qüvvələrin səmərəliliyinin və məhsuldarlığının artırılması üçün geniş imkanlar açsa da, bütün bunların arxasında qara işlər-korrupsiya da vardır. Outsorsinq,özəlləşdirmə və ÖDT- dan arzuolunan nəticəni əldə etmək üçün savadlı və etik liderliyin, güclü institutların (rəqabətli bazarlar, açıq qaydalar və təlimatlar, səriştəli hüquq/ məhkəmə sistemi) və səmərəli nəzarətin (qiymətləndirmə və monitorinq/au- dit qabiliyyətləri) vasitəsilə, optimal balansı təmin edib, silahlı qüvvələrin səmərəliliyini və məhsuldarlığını zəifl ətmədən, korrupsiyanın qarşısını almaq olar. Başlıca dürüst və səmərəli institutların birgə hərəkət etməsi outsorsinq, özəlləşdirmə və ÖDT-ın mümkün ən yaxşı nəticələrinin alınmasına təminat verir.
İdeal baxsaq, hər bir NATO və tərəfdaş ölkənin məqsədi dürüstlü- yün təmin edilməsi,şəffafl ığın artırılması və cavabdehlik və məsuliyyətin təkmilləşdirilməsinin optimal ortağını tapıb, başqa NATO üzvləri və tərəfdaş ölkələrlə birgə,outsorsinq,özəlləşdirmə və ÖDT-dan doğa biləcək korrupsiya risklərini minimuma endirməkdir. Koordinasiyalı anti-korrupsiya təşəbbüsləri –məsələn, BŞ-ın “Hərbi Dürüstlük Paktları” (nümunə üçün 7-ci və 17- ci Fəsillərə bax)- aparıcı ölkələri fəal təşəbbüslərə yönəldərək, ölkələrin milli və kollektiv təhlükəsizlik öhdəliklərinin səmərəliliyinin və məhsuldarlığının artırılmasına kömək edir.
Hər bir Müdafi ə Nazirliyinin(MN) üzləşdiyi problem hərbi avadanlıq, hərbi infrastruktur, ehtiyat,maddi texniki baza və dəstəkləyici xidmətlər al- ması, yoxsa özünün istehsal etməsi ilə bağlı seçim qarşısında qalmasıdır. Baş- qa sözlə, MN-i hərbi biznesə girişməlidir(istehsal) və ya hərbi biznesi özəl sektora həvalə etməlidir(satın alma)?. İki həlledici addım “düzəlt-və ya al” seçiminə təsir edəcəkdir: Birinci ad- dım “səmərəliliyi” nəzərdən keçirməyi irəli çıxarır; ikincisi isə “məhsuldarlıq” baxımından yanaşmadır. Səmərəliliyi yoxlamaq nümunəsi ABŞ-ın Müdafi ə Nazirliyinin keçirdiyi “dördillik hərbi yoxlama (US “Quadrennial Defense Review”-QDR) və ya “hərbi baza qurulması və bağlanması” (“Base realign- ment and Closure”) prosesləri ola bilər. Səmərəlilik yoxlamaları hərbi inf- rastrukturun uyğun həcmini və tərkibini qiymətləndirir və ittifaq və tərəfdaş ölkələri ilə birgə mövcud və ortaya çıxan təhlükələrlə bağlı tədbirlər keçi- rir. Məhsuldarlıq yoxlayışları hərbi qüvvələrin uyğun döyüş qabiliyyətini və müdafi ə strukturunu müəyyən edir, xərclərin azaldılması və ya hərbi 126 Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri fəaliyyətin təkmilləşdirilməsini nəzərdən keçirir. Səmərələlik yoxlaması zamanı bütün əldə olan resurslar və fəaliyyət növləri iki kateqoriyaya bölünür: “lazımlı” və “lazımsız”. Lazımsız infrast- ruktur və ona xidmət fəaliyyəti silinmə və ya özəlləşdirməyə məruz qalır. La- zımlı resurslar və texniki tədbirlər gələcəkdə iki yerə bölünür: biri hökümətə aid, digərləri isə daha çox kommersiya xarakterli olur.
Hərbi “infrastruktura” tipik olaraq aşağıdakılar daxildir: • Alqı-satqı təşkilatları; • Mərkəzi maddi texniki təminat; • Baş kadrlar idarəsi; • Xəbərləşmə; • Hərbi qüvvələrin qurulması və inkişafı; • İnfrastruktur obyektləri; • Tibbi funksiya; • Elm və texnika; • Təhsil və təlim. Bu fəsildə müzakirə olunan bütün üç təhcizatçı bütün dünyanın hərbi qüvvələri tərəfi ndən istifadə olunur. Məsələn: • Outsorsinq təminat və maddi texniki baza üçün istifadə olunur; • Özəl-dövlət tərəfdaşlığı hərbcilər üçün evlər və hərbi infrastruktur obyektləri üçün istifadə olunur; • Özəlləşdirmədən isə çoxlu sayda tibbi funksiyalar üçün istifadə olunur.
ABŞ-ın İdarəetmə və Büdcə İdarəsinin “Circular A76” direktivi “sırf hökümət tədbirlərinin” aşağıdaki kimi tərifi ni verir. ....o fəaliyyət ki,dövlətin marağı ilə elə sıx bağlıdir ki, ancaq dövlət xidmətinin nümayəndələri tərəfi ndən həyata keçirilməsini tələb edir. Bu cür fəaliyyət dövlət idarəetməsini həyata keçirərkən və ya hökümət üçün qərar
127 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu qəbul edərkən mühüm səlahiyyətlər olmasını zəruri edir. 64 İnfrastruktura və kommersiya xarakterli fəaliyyətlərə, “azad bazar şəraitində sınaq” və ya “tender əsasında təhcizatçının seçilməsi” vasitəsilə, outsorsinqın potensial obyektləri kimi baxıla bilər. Hərbi yatırımlar üçün şərt büdcə məhdudiyyətləri olduğu hallarda, dövlət-özəl tərəfdaşlığı hökümətə, özəl şirkətlərə məxsus infrastrukturun, texnoloji imkanların və ya özəl ya- tırım fondunun üstünlüklərindən istifadə edib hökümətin səlahiyyətində olan fəaliyyətlərin və ya kommersiya təbiətli fəaliyyətlərin səmərələliyini və məhsuldarlığını artırmağa şərait yaradar (Şəkil 9.1-bax). Özəl maliyyə təşəbbüsü (private fi nance initiative)termini Böyük Britaniyada istifadə olu- nur.
Hə Hə Şəkil 9.1:Hərbi Qərar Xəritəsi Məhsuldarlıq qiymətləndirmələri aparılarkən hökümət daxili nəzarət parametrləri sistemini tədbiq etməlidir. Bu parametrlər etalon kimi, hökümət sektorundan və ya kommersiya strukturundan lazımi hərbi imkanlar və xidmətlər alınan zaman, onların dəyərlərini müqayisə etmək üçün istifadə edir. Bu metod xərclərin hesabatını hər konkret fəaliyyətə görə müəyyən edən qiymətləndirmə formasına keçir və əvəzində ictimai funksiya ilə əlaqəli olan bütün proseslərin tam dəyərini müəyyən etməyə kömək edir. Bu cür “bütöv xərclər”, həyata keçirilən xüsusi funksiyaları dəstəkləyən “birba- 64
Mitchell E. Daniels, Jr., Circular A-76 Revised (Washington, DC: US Offi ce of Management and Budget, May 29, 2003), www.whitehouse.gov/omb/circulars/a076/a76_rev2003.pdf Biz düz hərəkət edirikmi? (Səmərəlilik) Biz bütün işləri düzgün edirikmi? (Qənaət və Məhsuldarlıq) Biz təkmilləşməyə yatırım qoya bilərikmi?( Xərc,Fəaliyyət,Cədvəl) Özəlləşdirmə Outsorsinq ÖDT
128 Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri şa olmayan” xərcləri də, o cümlədən, həmin funksiyaya aid olmayan çoxlu xərcləri, məsələn, maliyyə, hüquqi dəstək, kadrların idarəedilməsi və s. əhatə edir.
65 Outsorsinq və özəl-dövlət tərəfdaşlıq xərclərini hesabladıqda, təkcə hökümətin zəruri mallar və xidmətləri almaq üçün sərf etdiyi xərcləri yox, müqavilələrin hazırlanması, monitorinqi və idarəedilməsi ilə bağlı xərcləri, həmçinin, hökümət gələcəkdə bu müqaviləni əldə etmiş şirkətdən daha artıq dərəcədə asılı qaldığı müddətdə artacaq xərclərin riskini də nəzərə almalıdır.
Böyük Britaniya Müdafi ə Nazirliyinin “Azad bazar sınaqı” • 1987-1992-ci maliyyə illəri ərzində Müdafi ə Nazirliyi 246 növ fəaliyyətə qatılmaq üçün rəqabətə girmiş və orada büdcə vəsaitlərinin 1-ci il ərzində qənaəti orta hesabla 24% olmuşdur. 1966-cı ildə, ABŞ prezidenti yanında Administrasiya və Büdcə İdarəsi A-76 direktivini qəbul etdi. Kommersiya Fəaliyyəti həyata keçirmək haqqında olan bu direktiv, hökümətin kommersiya fəaliyyəti üzrə siyasətini müəyyən edirdi. 1979-cu ildə Administrasiya və Büdcə İdarəsi Circular A-76 üçün əlavə xərclərin müqayisəli analizi qayda və prosedurlarını müəyyən etdi. Bu analizlər hökümətin, başqa federal idarənin, yoxsa özəl sektorun kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olmasını müəyyən edirdi. A-76- nın məqsədi “ədalətli” dövlət-özəl rəqabətini təşkil edib dövlət sifarişləri üçün iştirakçılar seçmək və kommersiya bazarında irəli sürülən xidmətlərin daha iqtisadi faydalı yollarını əldə etməkdir. • 1979
və 1996-cı maliyyə illəri ərzində ABŞ quru qoşunları mütəxəssisləri 486 növ fəaliyyətin analizini keçirmışlər və nəticədə məlum olmuşdur ki, bu müqavilələrdən 240-nı Quru Qoşunlarının strukturları almış,qalan 228-i isə başqa strukturlara verilmişdir. Bu zaman büdcə vəsaitlərinin qənaəti orta hesabla 28% təşkil etmişdir. Yəni,rəqabət olmayan dövr ilə müqayisədə indi həyata keçirilən fəaliyyətlər əvvəlkindən 28% ucuz başa gəlmişdir. Bu zaman ərzində edilən qənaət 4 milyard ABŞ dolları həcmində olmuşdur. 65 Gansler and Lipitz, Moving Toward Market-Based Government (2003), 11. 129 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu • 1978 və 1992-ci maliyyə illəri ərzində, Müdafi ə Nazirliyi 2000 rəqabətli tender keçirmiş və orta qənaət 30% olmuşdur. “Circular A-76” direktivi aşağıdakı tələbləri irəli sürür: hökümət idarələrindən “Performance Work Statement” sənədinin işlənib hazırlanmasını və orada konkret layihənin bütün görüləcək işlərinin ətrafl ı müəyyən edilməsini; layihəni dəyər baxımından analiz edib az xərclərlə keyfi yyətli yerinə yetirə bilən mümkün təşkilatın müəyyən edilməsini, özəl sektor arasında tender təşkil edib və dəyər analizinin nəticələrini özəl sektorun təklif etdiyi ən aşağı qiymətlə və ya maksimum iqtisadi səmərələlik gətirən təklifl ə müqayisə edilməsini tələb edir. Hökümət özəl sektorun xidmətindən o vaxt istifadə edir ki,özəl sektorun qiymət təklifi daxildə edilən qiymət analizinin nəticələrindən heç olmasa 10% aşağı olsun, ya da layihənin fəaliyyət dövrü üçün hesablanmış qiymətindən 10 milion dollar aşağı olsun. Müqayisəli qiymət göstəriciləri, özəl sektora sadəcə bir funksiya verildikdə 24 ay üçün hesablanır, bir çox fəaliyyəti əhatə edən çox funksiyalı olduqda isə 48 ay verilir. 1990-cı illərdə keçirilən Administrasiya və Büdcə İdarəsinin hesablamalarına görə, A-76 direktivi əsasında aparılan müqayisəli dəyər qiymətləndirmələri əsasında,büdcədən Müdafi ə Nazirliyinin cari xərclərini təmin etmək üçün 1997 və 2005 illəri ərzində edilən qənaət 9,2 milyard dollar təşkil etmişdir. 2005-ci ildən başlayaraq illik qənaət 2,8 milyard dollar təşkil edir. Mənbə: Gansler and Lipitz, Moving Toward Market-Based Government (2003). Nəhayət,korrupsiya riskləri ilə ilkin qiymətləndirmə prosesi həyata keçirilən zaman məşğul olmaq lazımdır, çünki korrupsiya müqavilənin qiymətini əhəmiyyətli dərəcədə qaldırar və cəmiyyətin outsorsinq, özəlləşdirmə və ya özəl-dövlət tərəfdaşlığı kimi təhcizatçı seçilməsi mexanizmlərinə olan inamını itirər. 66 66 Francois Melese, Raymond Franck, Diana Angelis and John Dillard, “Applying Insights from Transaction Cost Economics to Improve Cost Estimates for Public Sector Purchases: The Case of U.S. Military Acquisition,” International Public Management Journal 10:4 (October 2007): 357–85. 130 Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri Haşiyə 9.4. Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Özəl-Dövlət Tərəfdaşlığın Seçilmiş Nümunələri Avstraliya Müdafi ə Qüvvələrinin ixtiyarında olan ərazilərin idarəetməsi ilə məşğul olan icra strukturunun mərkəzi orqanı Hərbi Əmlak Təşkilatıdır (Defense Estate Organization- DEO). DEO-nun əsas funksiyası müdafi ə resurslarının idarəetməsini, dövlət büdcəsinə gələn gəlirləri optimallaşdırmağa imkan verən iqtisadi fəaliyyət prinsipləri ilə həyata keçirməkdir. Silahlı qüvvələr kirayəçilər kimi hərəkət edirlər, cünki çoxlu sayda binalar və torpaq sahələri özəlləşdirilib və onlara kirayə verilib. Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi və silahlı qüvvələrə lazım olmayan və ya tam istifadə edilməyən mülkiyyətin satılması dövlət büdcəsinə gələn məbləği artırır. Polşa Müdafi ə Qüvvələrinin ərazisində olan obyektlərin idarəetməsi ilə məşğul olan mərkəzi orqan Hərbi Mülkiyyət Agentliyidir. Onun missiyası, orduya lazım olmayan hərbi texnikadan başlamış hərbi obyektlərə qədər, hərbi mülkiyyətin satılmasıdır. Satışdan gələn bütün gəlirlər birbaşa Müdafi ə Nazirliyinə gedir və onlar həmin gəliri Polşa silahlı qüvvələrinin modernləşməsinə sərf edirlər.
Özəl-dövlət rəqabətləri həmişə yüksək-keyfi yyətli,etibarlı və fəaliyyətlərin davamlılığını təmin edən qaydada hökümətin ehtiyaclarını təmin edən şəkildə qurulmalı,həmçinin büdcə vəsaitlərinin qənaəti üçün im- kanlar yaratmalı və korrupsiya risklərini aradan qaldırmağa yardım etməlidir. Məhsuldarlıq səviyyəsinin yoxlayışları yeni texnologiyanı və yatrımların art- masını dəstəkləməlidir. Müqayisəli analizin, özəl və ya dövlət sektoruna üs- tünlük verməsindən asılı olmayaraq, Müdafi ə Nazirliyi rəsmiləri qeyd edirlər ki, özəl-dövlət rəqabətinin hesabına, qənaətin 20%-dan az olmaması müm- kündür. Ona görə ki,uyğun qaydalarla aparılan rəqabətlər məhsuldarlığı artı- rır, korrupsiyanı azaldır və müdafi ə sahəsindəki fəaliyyətləri təkmlləşdirir. 67
Riskləri Lazımsız əmlakın satışı (özəlləşdirilən/ lazımsız əmlakı dəyər-dəyməzinə satma) hökümətə özünün əsas fəaliyyətləri istiqamətində işləməyə imkan ve- rir, əlavə lazımsiz əmlakın saxlanmasına sərf edilən büdcə xərclərini azaldır 67 Commercial Activities Panel, Improving the Sourcing Decisions of the Government (Wash- ington, DC: Government Accounting Offi ce, 2002). 131 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu və vergi verənlərin yükünü də azaldır. Lazımsiz hərbi əmlak və fəaliyyətlərin auksiona çıxarılıb satılması özəl sektor üçün yeni biznes imkanları açır. O, həmçinin, hökümətin gəlirlərini artırır və silahlı qüvvələrin modernizasiya- sına və ya büdcə kəsirinin azalmasına kömək edir. Alternativ olaraq, vauçer yolu ilə özəlləşdirmə, səhmdar mülkiyyətinin və sahibkarlıq təşəbbüslərinin yayılmasına və artmasına yardım edir, və özəlləşdirilmiş əmlakın və başqa fəaliyyət növlərinin səhmdarların maraqlarına uyğun, səmərəli istifadəsinə kömək edir. Outsorsinq,özəlləşdirmə və özəl dövlət tərəfdaşlığı mexanizmlərində istifadə edilən çoxlu sayda layihələr aşağıdakı ümumi məsələləri həll etmək məqsədi güdür. • Məhsuldarlığın təkmlləşdirilməsi və hökümətdən alınan borcların azaldılması (xərclər zamanı qənaət); • Səmərəliliyi təkmlləşdirməli (fəaliyyətlərin fəallığı); • Səhmdar mülkiyyətinin yayılması və inkişafı; • Auksiondan gəlirlər əldə edib silahlı qüvvələrin modernizasiyasına sərf etməli və ya dövlətə olan borcları azaltmalı; və • Lazimsiz və faydasız əmlakdan dəyər dəyməzinə satıb əsas fəaliyyət üzərində köklənməli. Outsorsinq,özəlləşdirmə və özəl dövlət tərəfdaşlığının şəffaf və rəqabətli gedişlərindən dövlət mühüm qazanclar əldə etsə də, bu sahədə ciddi risklər də mövcuddur. Birinci risk ondan ibarətdir ki, əgər konkret əmlak, fəaliyyət növləri və ya resurslar (torpaq,əmək qüvvəsi,kapital) özəl sektor üçün əhəmiyyətli dərəcədə qiymətlidirsə, o zaman xüsusi özəl maraqlar çalışa bilərlər ki, dövlət orqanlarına qeyri-sağlam təsir yolu ilə outsorsinq,özəlləşdirmə və özəl-dövlət tərəfdaşlığı ilə bağlı özünə xeyirli qərar əldə etsin. Risk ondadır ki,qanuni lob- biçilik və qeyri-qanuni rüşvət və ya satın alma ilə qazanmaq istəyən şəxslər və ya şirkətlər çalışacaqlar ki, siyasi və bürokratik gedişlərə təsir edib, dəyərli aktivləri silahlı qüvvələr üçün “lazımsız” kimi müəyyənləşdirib özəlləşmə yolu ilə özəl əllərə keçirsinlər. Alternativ olaraq, qanuni və qanunsuz siya- si və bürokratik nüfuz etmə yolu ilə, dəyərli outsorsinq və ya özəl-dövlət tərəfdaşlıq imkanlarını da “almaq” üçün istifadə etmək olar. Başqa amil də eyni səviyyədə mühüm risk yaradır. Müdafi ə Nazirlikləri tez-tez gərgin ictimai təzyiq altında olurlar və qanuni və qanunsuz olaraq dövlətlər,şəhərlər,bələdiyyələr və xüsusi biznes maraqları hərbi bazaların bağlanmasının və ya özəlləşdirmə, outsorsinq və ya özəl-dövlət tərəfdaşlığı vasitəsilə mülkiyyətinin satılmasının ,hətta həmən əmlakın və ya fəaliyyətlərin ölkənin milli təhlükəsizliyinə bir zərurəti olmadığı halda, qarşısını almağa ça- lışırlar. Bu zaman mövcud iş yerlərinin və gəlirlərin itirilməsi arqumentləri gətirilir. 132 Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri Son on illiklərdə, ABŞ bu cür toqquşan risklərlə mübarizədə nisbətən başarılı olmuşdur. Hərbi infrastruktur və texniki xidmət fəaliyyətlərinin bir çox son “səmərəlilik” yoxlamalarında, ABŞ höküməti müstəqil olan Hərbi Baza Qurulması və Bağlanması müstəqil komissiyası (ətrafl ı olaraq Haşiyə 9.6-a bax)yaratmışdır. Sadəcə bir yeniliyin daxil edilməsi qanuni lobbiçili- yi və qeyri qanuni nüfuzetmə yayılmasını minimuma endirdi. Komissiyanın tövsiyələrinə düzəliş edilə bilməzdi və danışıq mövzusu da deyildir. Konqresə və Prezidentə təqdim olunan zaman, onlar ya bəyənilir, ya da bütövlükdə rədd edilir.
Outsorsinq,özəlləşdirmə və ÖDT-ı aşağıdakı bir neçə metod vasitəsilə baş tuta bilər. 1. Təhcizatçını rəqabətsiz olaraq seçməklə, birgə müəsisə qurmaqla,ya da aktivləri bilavasitə strateji yatırımçıya satmaqla; 2. Rəqabətli, qapalı və ya onlayn auksion vasitəsilə, əmlakı(və ya müqaviləni bəyənməklə)ən yüksək qiymət təklif edən (və ya ən az qiymət təklif edən)təhcizatçıya satmaqla; və 3. Özəlləsdirmə halında aktivlərin illik açıq təklifi (aktivlərin illik satı- şı), vauçer paylanması və ya səhmlərin əhaliyə birbaşa satılması,səhmlərin şirkətin işçiləri arasında paylanması və ya şirkətin səhmlərinin kontrol pake- tinin onun rəhbərliyi tərəfi ndən alınması, ya da bu variantların bir qisminin birləşməsi ola bilər. Bütün bu metodların hər biri korrupsiyaya meyllidir.
BRAC komissiyası bütün səhmdarlar üçün və həmçinin bütün ictimaiyyət üçün, tam şəffaf olan kriteriyalardan istifadə etmişdir. Məsələn, komissiya aşağıdakılara baxmışdır: • Carı və gələcək hərbi tapşırıqları yerinə yetirmək üçün qoyulan tələblər və onların Müdafi ə Nazirliyinin bütün qüvvələrinin əməliyyat hazırlığına təsiri; • Silahlı qüvvələrin indiki halda istifadə etdiyi və ona veriləcək ərazilərdə ərazi,infrastruktur obyektləri və hava məkanının mövcudluğu və şəraiti; • Silahlı qüvvələrin indiki halda istifadə etdiyi və ona təhvil veriləcək ərazilərdə ehtiyat,səfərbər olunmuş və gələcək üçün hesablanmış bütün qüvvələri yerləşdirmək üçün imkanlar; • Qəbul edilən qərarların qiymət göstəricilərinə təsiri və insan resursları məsələləri.
133 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu Haşiyə 9.6. Səhmlərin Özəlləşdirilməsi Prosesində Korrupsiyalı Davranış Vauçer özəlləşdirməsi proqramından sonra,bir çox ölkələrdə, müəsisə rəhbərliyi və ya şirkətlərdə çoxlu payı olan səhmdarlar müxtəlif vasitələrlə şirkətləri nəzarət altına almağa çalışmışlar. Nəzarəti əldə etmək üçün istifadə edilən yollardan biri həqiqi səhmdarların hesabına edilən vasitədir və onu da “yumaq” adlandırırlar(yəni səhmlərin dəyərini onların sayını artırmaqla aşağı salırlar). Çox ölkələrdə bu cür metodlar geniş yer almışdır. Məsələn, “yuma” o zaman baş verir ki, müəsisə rəhbərliyi bazar qiymətindən çox aşağı qiymətə səhmlər alır. Özəlləşdirmə İdarəsinin rəhbərliyi və Payçı/Trast fondları üçün korrupsiyanın risklərinı azaltmaq üçün tövsiyələr: • Özəlləşdirmə İdarəsi işçiləri və Payçı/Trast fondu işçilərinin tam və müvafi q qaydada ixtisaslaşmış olmasını təmin etməli, onların həm ilkin, həm də sonrakı mərhələlərdə ixtisasını artırma təlimlərini keçməli, işçilərin fəaliyyəti üzərində səmərəli nəzarət aparmalı və korrupsiya təsirlərindən qorunmalı. • Özəlləşdirmə İdarəsi və Payçı/Trast fondunun bütün rəhbərliyi və işçiləri müəyyən mərhələlərdə öz gəlirlərini,əmlaklarını və hər hansı potensial maraq toqquşmalarını açıqlamalı; • Özəlləşdirmə İdarəsi və Payçı/Trast fondunun rəhbərliyi və işçiləri üçün müvafi q ödəniş səviyyələri təmin etməli.
müəyyən etməli. Təyinatların bacarığa(təcrübə və işə layiq olma) görə yox, siyasi əlaqələrinə görə müəyyən edilməsi xüsusilə rədd edilməlidir; • Bütün
rəhbərlikdən və özəlləşdirmə prosesində qərar-qəbul etməyə cəlb olunmuş seçilmiş işçilərdən etik öhdəlikləri tələb etməli (“Mən özüm heç bir rüşvət nə alacam, nə də tələb edəcəm və ya mən başqaları rüşvət alarsa ona dözməyəcəm və hər hansı mümkün maraq toqquşması olarsa onu könüllü surətdə açıqlayacam”);
cəhətlər üçün, bilik və təcrübə olmadığı üçün, özəlləşdirmə idarələri kənar müstəqil ekspertlərin cəlb olunmasını təmin etməli;
134 Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri •
Hamı üçün rotasiya qaydaları tətbiq edilməli(hər bir rəhbər şəxs və ya işçilər həssas vəzifədə uzun müddət qala bilməz, çünki belə halda potensial rüşvət verənlərlə qeyri-sağlam əlaqələr qurulur və ya onlardan asılılığa düşürlər; • Hər iki idarənin rəhbərliyi və işçiləri üçün və özəlləşməyə cəlb olunan başqa rəsmilər üçün öhdəliklər tətbiq edib onları təmin etməli, rüşvət alanın rəsmi adam və ya fərd olmasından asılı olmayaraq korrupsiyalı davranışla bağlı istənlən şübhəni uyğun hakimiyyət dairələrinə xəbər verməli və xəbər verən üçün uyğun qorunma tədbirlərini təmin etməli. Özəlləşdirmənin özəlləşdirmə idarəsi tərəfi ndən yox,texniki nazirliklər tərəfi ndən həyata keçirildiyi zaman,Özəlləşdirmə İdarəsi üçün tövsiyə edilən bütün tələblərin texniki nazirliklərin bütün uyğun işçiləri üçün tətbiq edilməsini təmin etməli. Mənbələr: Michael H. Wiehen, Avoiding Corruption in Privatization: A Practical Guide (Germany: GTZ, 2004); Excerpts from Division 42 Sector Project: Development and Testing of Strategies and Instruments for the Prevention of Corruption, 20–25: www. u4.no/document/literature/gtzcorruptionandprivatization.pdf; Jeffrey Miller, “Evaluation of Mass Privatization in Bulgaria,” William Davidson Institute Working Paper #814 (March 2006) Korrupsiya çox vaxt ya təhcizatçının təklifi ilə (qeyri-qanuni ödənişlə nəticəyə təsir etmək üçün,yəni rüşvətlə ələ almaq), ya da hökümət rəsmisi tərəfi ndən gələn təklifl ə (pul tələb edərək nəticədə təsir etmək vədiylə,yəni dələdüzluq) yaranır. Roz Akermanın( Rose-Ackerman) dediyi kimi “... müəsisə pul verir ki, o mümkün təhcizatçıların siyahısına salınsın, ya da mümkün təhcizatçıların sayları azaldılsın. O pul ödəyir ki, kirayə üçün və ya mülkiyyəti almaq üçün dövlət mülkiyyəti aşağı dəyərdə qiymətləndirilsin və ya onun özü tenderdə iştirak zamanı seçim prosesində dəstəklənsin. Rüşvət verən müəsisələr təkcə müqaviləni və ya auksionu udmaq yox, həmçinin gələcəkdə müqavilənin dəyərini artıran maliyyə dəstəyi almağa, monopol-təhcizatçı üstünlüyü qa- zanmağa və nizamlayıcı yüngülləşdirmələr almağa çalışırlar” 68 . Daha son- ra, korrupsiya riski böyük olduqda, xarici yatırım və yeni texnologiyanı cəlb etmək çox çətin olur,rəqabət azalır və nəticə pis olur. Yəqin ki, qeyri-ənənəvi təhcizat,o cümlədən, outsorsinq,özəlləşdirmə və özəl-dövlət tərəfdaşlıqlarınına nəzarət etmək üçün müstəqil mərkəzi anti-kor- rupsiya idarəsinin yaranması faydalı olardı. Dövlətin Qanunverici, İcra və 68 Susan Rose-Ackerman, When is Corruption Harmful (Washington, DC: World Bank, 1996). 135 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu Məhkəmə orqanlarının möhkəm dəstəyi ilə bu cür idarə korrupsiyanın hara- da meydana gəlməsindən asılı olmayaraq, onları araşdıraraq məhkum etmək qabiliyətində olmalıdır. Yekun Müddəalar Korrupsiya riskləri təkcə outsorsinq,özəlləşdirmə və ya özəl-dövlət tərəfdaşlıqları üçün seçilmiş rəqabətli mühitdən və metodlardan asılı deyildir,həmçinin, dövlət adamlarının və özəl Haşiyə 9.7. Outsorsing,Özəlləşdirmə və Özəl-Dövlət Tərəfdaşlıqlarının Bazar Prinsipləri Qansler (Gansler) və Lipiz (Lipitz) (2003) outsorsinq,özəlləşdirmə və özəl-dövlət tərəfdaşlılığının dörd bazar prinsipini formalaşdırmışdır: 1. Uğur qazanmağın əsas yolu monopoliyadan rəqabətli mühitə keçməkdir; 2. Rəqabət aşağı qiymətli təklifl ər üsərində yox, “ən dəyərli” təklif üzərində getməlidir; 3. Hətta hökümət müqavilələri başqa təşkilata verdiyi halda da, həmən müqavilənin uyğun yerinə yetirilməsinə məsuliyyət daşıyır; 4. Aparılan fəaliyyətin keyfi yyətini və dəyərini yoxlamaq üçün etalon göstəriciləri hazırlanması və onların vasitəsilə bu fəaliyyətin monitorinq edilib hesabat verilməsi olduqca əhəmiyyətlidir. Sources: Gansler and Lipitz, Moving Toward Market-based Government (2003), 9–11 podratçıların dürüstlük dərəcəsindən və idarəçilik mexanizmlərinin və təşkilatların şəffafl ıq və hesabatlılığından da asılıdır. Korrupsiya riskləri BŞ-nın hazırladığı Dürüstlük paktları vasitəsilə əhəmiyyətli dərəcədə azaldıla bilər. Dürüstlük paktları, müqaviləli mexanizmlərdə iştirak edən bütün tərəfl əri müqavilənin maddələrinin bü- tün mərhələlərində monitorinq və vətəndaş cəmiyyətlərinin nəzarəti də da- xil şəffafl ığı təmin etməyə çağırır. Davranış kodeksləri haqda razılaşmalar daha çox təsir imkanları yaradır və hökümət və podratçıların korrupsiyalı fəaliyyətlərdən çəkinməsinə söz verməsi və ən mühümü bu hallar baş verdiyi hallarda məsuliyyət daşımaları tələb olunur. Tərəfl ər müqavilənin itirilməsi halı, zəmanət məbləğinin müsadirə edilməsi, korrupsiya nəticəsində dəyən 136 Müdafi ə Sektorunda Outsorsinq, Özəlləşdirmə və Dövlət- Özəl Sektor Tərəfdaşlığının Üstünlükləri və Riskləri zərərin ödənilməsi və gələcək hökümət tenderlərində iştirakdan məhrum edilmə kimi konkret sanksiyalara əvvəlcədən razılaşırlar. İƏİT, ATƏT,AB və Dünya Bankı təşkilatları dürüstlük paktlarını həyata keçirən anti-korrupsiya təlimatları hazırlayıb təklif edirlər. Bu təlimatlar siyasi liderlərin və hökümət rəsmilərinin əmlaklarını, gəlirlərini və mümkün maraq toqquşmalarını bəyan etmələrini nəzərdə tutan tələblər ortaya qoyur. Sonda,hərbi resusrlardan maksimum istifadə olunmasını təmin etmək üçün outsorsinq, özəlləşdirmə və özəl-dövlət tərəfdaşlıqlarının imkanların- dan istifadə olunmasını tələb edir. Standart hərbi təhcizatlar zamanı ortaya çıxan korrupsiya hallarını aradan qaldırmaq üçün istifadə olunan tövsiyələr bu cür qeyri-ənənəvi müqaviləli mexanizmlərə də tətbiq olunur. Hər iki halda dəyişməz olan elementlər rəqabət, şəffaf müqavilə mexanizmləri və müstəqil nəzarətdir. Bu tövsiyələrin və konkret ölkəyə xas olan dürüstlük, şəffafl ıq və cavabdehlik kimi kompleks tədbirlərin birgə tətbiqi, korrupsiya qazanc- larını aşağı salmaqla və itkilərini (korrupsiyaya bulaşan zaman)qaldırmaqla ümumilikdə korrupsiyanın azaldılmasına gətirəcəkdir.
Korrupsiya risklərinin göstəriciləri: • Parlament/qanunvericilik orqanı qanunsuz olaraq özəl sektorun təsir dairəsinə düşür. Seçki kampaniyalarını maliyyələşdirən müvafi q qanun və prosedurların olmaması bu imkanın yaranmasına xidmət edir; • Ümumilikdə dövlət idarəciliyinin şəffaf olmaması, həmçinin,hökümətin qeyri şəffaf, ictimaiyyətdən gizli qərarlar verməsi ilə; • Hökümət proqramları haqda məlumatlara,qərarlara, gedən proseslərə geniş ictimayyətin müvafi q çıxışının olmaması (o cümlədən vətəndaş cəmiyyətlərinin), hökümət proqramlarını və qərar vermə yollarını ictimaiyyət tərəfi ndən müzakirə etmək imkanlarının olmaması, ictimaiyyətin və vətəndaş cəmiyyətlərinin özəlləşdirmə strategiyası və siyasəti, özəlləşdirmə qanunu,özəlləşdirmə idarələri və proqramları qurulmasinda iştirakının olmaması; o Özəlləşdirmə proqramları üçün səmərəli nəzarət sisteminin olmaması (parlament,hökümət və ya kənar,müstəqil təşkilatlar tərəfi ndən);
137 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu o Özəlləşdirmə proqramlarına cəlb olunan siyasilərə və rəsmi şəxslərlə bağlı cavabdehlik sistemlərinin və nəzarəti mexanismlərinin olmaması; o Əhalinin və dövlət adamlarının korrupsiya ilə bağlı şübhələrini gizli və ya anonim surətdə xəbər vermək imkanlarının olmaması; o Əvvələr korrupsiyaya bulaşmış və ya korrupsiyalı davranışda şübhələnən siyasilər və rəsmlərə qarşı kriminal mülki və inzibati proseslərin olmaması; o Səmərəli cinayət işlərini aparan vasitələr və idarələrin olmaması və ya mümkün hüquqi mexanizmləri layiqincə həyata keçirməməsi; o özəlləşdirmə qərarlarında iştirak edən rəsmilərin və siyasilərin var- dövlətinin gəlirini və mümkün maraq toqquşmalarını açıq bəyan etməyə vadar edən ölkə qanunları və qaydalarının olmaması; o Müstəqil cəsarətli mətbuat orqanlarının olmaması ; o Təşkilati idarəetmə qaydaları və strukturların olmaması; və o Açıq-aydın maraq toqquşmasına baxmayaraq siyasilərin və rəsmilərin mühüm vəzifələrdə işlərini davam etdirməsi (yəgin ki,əvvəlki korrupsiya hallarına görə ittihamlara və ya məhkum edilməyə baxmayaraq). Korrupsiya ilə mübarizə üçün audit və nəzarət sistemləri. • Özəlləşdirmə İdarəsinin və Payçı/Trast fondunun bütün qərarları üzərində, o cümlədən həm siyasi (yəni özəlləşdirmə məsələləri ilə bağlı), həm də konkret müəsisə ilə bağlı qərarların üzərində səmərəli audit və nəzarət sistemləri və funksiyaları qurmalı və onların işini təmin etməli (daxili və xarici audit, parlament nəzarəti və s.) o Özəlləşdirmə İdarəsində və ya başqa yerdə həyata keçirilməsindən asılı olmayaraq dövlətin uyğun nəzarət və audit idarələrinin bütün özəlləşdirmə qərarları üzərində səlahiyyətləri olmalıdır;
138 Lazımsiz Avadanlığın və İnfrastrukturun İstifadəsi o Hər hansı xəbər verilən pozuntular və ya qaydalar və qeyri- qənaətbəxş riayət edilmə halları olduqda üstünə düşməli və bu hallar aradan qaldırılmalı və baş verməməsi üçün təkmilləşdirilmə təmin edilməlidir; o Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarına, özəlləşdirmə prosesinin monitorinqini və nəzarətini aparan bütün uyğun sənədləşmələrə, o cumlədən, normal gizli sənədlərə-bu məlumatları gizli saxlamaq şərti ilə- çıxışının təmin edilməsi. Pozuntular tapılırsa və aradan qaldırılmırsa o zaman ictimaiyyətə xəbər verilə bilər. • Uyğun audit və nəzarət mexanizmlərinin və idarələrinin işini təmin etməli və monitorinqini aparmalı. Bundan başqa, qanun və qaydaları pozduqlarına görə siyasilərə və rəsmilərə qarşı irəli sürülən cinayət, mülki və inzibati cəzaların həyata keçirilməsini təmin etməli, o cümlədən, o İnzibati ölçülər, o cümlədən, indiki işindən azad olunması və gələcəkdə hökümət işinə cəlb olunmaması. o Qanunsuz əldə edilmiş mülkiyyətin müsadirə edilməsi; o Korrupsiya nəticəsində dəyən zərərin ödənilməsi; və o Həbs və pul cəriməsi. Mənbə: Michael H. Wiehen, Avoiding Corruption in Privatization: A Practical Guide (Germany: GTZ, 2004), www.u4.no/ document/literature/gtzcorruptionandprivatization. pdf
Tövsiyələr: • Hərbi istiqamətlərin, strategiyaların,büdcələrin və qərar-qəbul etmə proseslərinin və icra etmə fəaliyyətləri nəticələrinin aydın və şəffaf şəkildə qiymətləndirilməsi və səmərəlilik metodlarının işlənib hazır- lanması. • Müntəzəm olaraq hərbi rəhbərlik tərəfi ndən müdafi ə qabiliyyətinin səmərəlliynin təmin edilməsinin qiymətləndirilməsini aparmalı. Bu işlərə müdafi ə qabiliyyətinin gücləndirilməsinə xidmət edən infrast- ruktur qurulması və onun işinin texniki baxımdan təmin edilməsi,tibbi xidmətin təmini və s. kimi addımlardan başlayaraq, havada təyyarələri yanacaqla təmin etmə vasitələrinə qədər, döyüş əməliyyatlarına dəstək xidmətləri daxildir. Bu cür qiymətləndirmələri strateji hərbi 139 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu analizlərdə və ya oxşar işlərdə nəzərə almalı. • Müntəzəm olaraq hərbi rəhbərlik tərəfi ndən müdafi ə qabiliyyətinin gücləndirməsinin məhsuldarlığı ilə bağlı qiymətləndirmələr aparma- lı, o cümlədən, podratçı təşkilatlarla bağlanan alternativ müqavilələr vasitəsilə. Məsələn,outsorsinq və ya özəl-dövlət tərəfdaşlığı vasitəsilə büdcə xərclərinin səmərəliliyni nəzərə almaqla və keyfi yyəti təmin etməklə dövlətin maraqlarını nəzərə almalı və etibarlı və davamlı fəaliyyət göstərməli. • Outsorsinq,özəlləşdirmə və özəl-dövlət tərəfdaşları üçün aydın və məhsuldar, hüquqi və iqtisadi qayda və normaların icrasını təmin etməli.
Haşiyə 9.9 Özəl-Dövlət Tərəfdaşlığın Şəffafl ığı 1993-cü ildə qurulmuş Kanadanın Özəl-Dövlət Tərəfdaşlıqlar Şurası http://www.pppcouncil.ca həm özəl sektorun, həm də dövlət sektorunun nümayəndələrindən təşkil olunmuş və üzvlər tərəfi ndən maliyyələşdirilən təşkilardır. Özəl-dövlət tərəfdaşlıq konsepsiyasının tərəfdarı kimi, bu şura tədqiqatlar aparır,aldığı nəticələri dərc edir,müzakirələr üçün forumlar təşkil edir, özəl-dövlət tərəfdaşlığı mövzuları üzrə illik konfranslar təşkil edir (həm ölkə daxili, həm də beynəlxalq) və Milli Mükafat Proqramı vasitəsilə uğurlu özəl-dövlət tərəfdaşlıq nailliyətlərini təntənəli surətdə qeyd edirlər. Özəl-dövlət tərəfdaşlıqları üzrə ölkənin səlahiyyətli forumu kimi, Şura, siyasi liderləri və qərar-vermə səlahiyyətində olan rəhbərliyi, özəl sektorla tərəfdaşlıq münasibətlərini öyrənmək və inkişaf etdirməyə sövq edir. Alternativ olaraq, Şura özəl sektora özəl-dövlət tərəfdaşlığı layihələri üzrə hökümətlə işləmək üçün imkanlar yaradır və bu imkanlar sadə layihələrdən tutmuş tam özəlləşdirməyə qədər olan layihələri əhatə edir. Özəl-dövlət tərəfdaşlıq proqramları üçün dəstəkdən və həvəsləndirmədən başqa,Şura ictimai xidmətin (yəni kommunal və tibbi xidmət, ictimai nəqliyyat,zibil yığılması və s.) maliyyələşdirilməsi və icra edilməsi ilə bağlı özəl və dövlət sektorunun qərar qəbul edən rəhbərliyi arasında dialoq təşkil etdirir, ictimaiyyəti maarifl əndirir. Şura,tərəfdaşlıqdan səmərəli istifadə etmək üçün önəmli rol oynayan əsas məsələlər üzərində obyektiv tədqiqatlar aparır və tədqiqat işlərinin nəticəsini dərc edir,ayrı-ayrı halları öyrənir, istiqamətverici kitabcalar hazırlanır,sorğu keçirilir və özəl-dövlət tərəfdaşlığı məsələləri üzrə ölkə üzrə yekun hesabatları hazırlayır.
140 Lazımsiz Avadanlığın və İnfrastrukturun İstifadəsi Şəffafl ığın ölcüsü kimi,şura, özəl-dövlət tərəfdaşlıq layihələrinin məlumat bazasına açıq girişi təmin edir və o özəl-dövlət tərəfdaşlıq layihə izləyicisi adlanır və aşağıdakı ünvanda yerləşdirilib www.pppcouncil.ca/resources_ project_tracker.asp. Bu məlumat bazası təklif mərhələsində olan layihələri və son zamanlar həyata keçirilmiş layihələri və ləğv edilmiş layihələri əhatə edir. İctimaiyyət, hər qüvvədə olan layihədən aşağıdakı məlumatları ala bilər: layihənin adı, məzmunu,layihənin tam dəyəri,özəl-dövlət tərəfdaşlılığının modeli və layihənin müddəti,indiki və sonrakı mərhələləri,əlavə məlumat üçün website və əlaqədə olan şəxs haqqında məlumat. 2009-cu ilin Mayında, Kanadanın Müdafi ə Naziri təhlükəsizlik üzrə böyük infrastruktur layihəsinin özəl-dövlət tərəfdaşlığı çərçivəsində həyata keçiriləcəyini elan etmişdir. Təhcizatçıların təhlükəsizlik xidmətinin yoxlamasından keçməsinə baxmayaraq, tenderin keçirilməsi ilə bağlı xəbərlər Şuranın website-da yerləşdirilmişdir. Özəl-dövlət tərəfdaşlıq modelləri üçün bax: http://www.pppcouncil.ca/ aboutPPP_defi nition.asp
• Qanunverici,məhkəmə və icraedici strukturların səmərəli və şəffaf işləməsini təmin etməli,o cümlədən,daxili və xarici auditlər,parlament nəzarəti və ictimaiyyətin hesabat və məlumatlara çıxışını təmin etməli (həssas məlumatlara gizliliyi qorumağı təmin etmək şərtilə). Document Outline
Yüklə 130,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|