Müasir dövr Tarix və onun problemləri, №4 2014 192 R. BƏDƏlova
Yüklə 357,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E-mail:konul_politoloq@mail.ru MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİYİN TƏMİNETMƏ SİSTEMİ (ABŞ və Böyük Britaniya təcrübəsi əsasında)
- Kлючевые слова
- Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 193
- Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014
- Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 195
- İSTIFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBIYYAT
- Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 197
- Dos. R. BADALOVA, ph.d. K. SHIKHIYEVA PROVIDING NATIONAL SECURITY SYSTEM
| Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 192
R.BƏDƏLOVA f.ü.f.d., BDU-nun Politologiya və sosiologiya kafedrasının dosenti, K. ŞIXIYEVA s.e.f.d. E-mail:konul_politoloq@mail.ru
(ABŞ və Böyük Britaniya təcrübəsi əsasında) Açar sözlər: milli təhlükəsizliyə təhdid, şəxsiyyətin təhlükəsizliyi, dövlətin təhlükəsizliyi, cəmiyyətin təhlükəsizliyi Kлючевые слова: угроза национальной безопасности, личной безопасности, государственый безопасность, общественной безопасности Key words: a threat to national security, personal security, state security, public safety
Milli təhlükəsizliyin təminetmə sistemi dövlət və ictimai institutların müxtəlif həyat fəaliyyətləri sahələrində şəxsiyyət, cəmiyyət və dövlətin müdafiəsi dərəcəsinin artırılmasına yönəlmiş yekun fəaliyyətdir. Təhlükəsizliyi təminetmə mexanizmi altında dövlətin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün xüsusi dövlət orqanları fəaliyyət göstərir. Bu fəaliyyət dövlətin nəzərdə tutduğu və qəbul etdiyi proqramlar və qanunlar çərçivəsində reallaşır.
Milli təhlükəsizliyi təminetmə sistemi iki köməkçi sistemi özündə birləşdirir. Bunlar dövlət milli təhlükəsizliyi təminetmə sistemi və ictimai milli təhlükəsizliyi təminetmə sistemi. Dövlət Milli təhlükəsizliyi təminetmə sistemi - əsasən dövlət orqanlarının birgə fəaliyyətindən ibarətdir. Bura aşağdakılar aiddir: - Ölkəni, cəmiyyəti və şəxsiyyəti daxili və xarici düşmənlərdən qoruyan; - Dövlət, cəmiyyət və şəxsiyyətin inkişafı üçün tələb olunan şərtləri təmin edən. İctimai Milli təhlükəsizliyi təminetmə sistemi - bu ümumvətəndaş mühafizə funksiyalarını daşıyan müxtəlif sahəli ictimai strukturlardır. Təminetmə sistemi aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir: 1)
2)
Vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını, cəmiyyətin ümumi maraqlarını müdafiə etmək; 3)
İctimai rəyin, fikrin formalaşdırılması və ona təsiri; 4)
İctimai təhlükəsizliyin təminatı prosesinə vətəndaşların cəlb edilməsi. Milli təhlükəsizliyi təminetmə sisteminin əsasını qüvvə və üsullar təşkil edir. Təhlükəsizliyi təmin etmə qüvvələrinə ölkənin silahlı qüvvələri, xüsusi xidmətlər, ictimai asayişi təmin edən qüvvələr daxildir. Üsul və vasitələrə gəldikdə isə bura təhlükəsizliyin təmin edilməsinə yönələn bütün vasitələr: hərbi, diplomatik, iqtisadi, informasiya və s. aid edilir. Ümumilikdə milli təhlükəsizliyi təmin etmə sistemi özündə üç fəaliyyət istiqamətini cəmləşdirir (8, s.22). 1)
ölkənin müdafiəsini təminetmə; 2)
dövlət təhlükəsizliyini təminetmə - terrorçuluq, ekstremizmlə mübarizə; 3)
ictimai asayişi təmin etmə. Hərbi təşkilatlara - hərbi qüvvələr və onları idarəedən orqanlar daxildir.
Xüsusi xidmətlər - dövlətin xüsusi orqanlarıdır. Əsas məqsəd dövlətin maraqlarını və müdafiəsini gizli şəkildə təmin etməkdir. Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 193 Hüquq mühafizə orqanları - hüquq normalarının pozulmasının qarşısını almaq üçün fəaliyyət göstərən dövlət orqanlarıdır. Çox vaxt xüsusi xidmət orqanları hüquq mühafizə orqanları ilə birgə fəaliyyət göstərir. Milli təhlükəsizliyi təminetmə sistemi öz fəaliyyətini xüsusi rejimdə icra edir. Həmin rejimin məzmunu konkret səbəblərdən asılıdır. Rejimlər normal, böhran hallarında dövlətin fəaliyyət rejimi və müstəsna olmaqla üç hissəyə bölünür: normal rejim- bura milli təhlükəsizlik təmin etmə sisteminin gündəlik, standart fəaliyyəti aiddir. Ölkənin böhran hallarında fəaliyyət rejimi - milli təhlükəsizlik təminetmə sistemi fəaliyətinin dəyişməsi ilə bağlıdır. Məs. hadisələrin kəskinləşərək ağır fəsadlara yol açmaması üçün qısa zaman ərzində əlavə müdafiə qüvvələrinin cəlb olunması, konstitutsiya quruluşunun, suverenliyin və dövlətin ərazi bütövlüyünün təminatına xidmət edir. Müstəsna rejim - qeyri adi müstəna halların yaranması ilə əlaqəlidir. Bu cəmiyyət və vətəndaşın həyatı üçün təhlükəli sayılan və ya konstitutsiya quruluşunun dəyişməsi cəhdləri həmçinin xarici təcavüzdür.
Ehtimal etmək olar ki, ideal milli təhlükəsizlik təminetmə sistemi dövləti bütün təhdidlərdən qoruya bilər, lakin reallıqda sistemin zəif yerləri də vardır. Dövlət təhdid və təhlükəsizliyi təminetmə sistemində mövcud olan zəifliklər barədə məlumatlandırılır ki, daim sistemdə mükəmməllik əldə olunsun. Beləliklə, milli təhlükəsizlik təhdidlərə qarşı fəaliyyət göstərən sistemin yaradılması ilə nəticələnən dövlət və cəmiyyətin birgə, qarşılıqlı fəaliyyətidir. ABŞ-da Milli təhlükəsizliyin təminatı məsələsinə istənilən yanaşmanın əsasında fundamental dəyərlər durur ki, bu da bir sıra doktrinalarda öz əksini tapıb.
Açıq bəxt doktrinası üç tərkib hissəsi özündə birləşdirir. 1)
Amerikasentrizm doktrinası - ABŞ-ın ilk prezidentləri C.Vaşinqton, C.Adamson, T. Ceferson, C.Monro, T. Peyn, İ. Alen, A. Hamillton tərəfindən formalaşdırılıb. Mahiyyətini «xüsusi missiyanı yerinə yetirmək üçün Allah tərəfindən ABŞ-a xeyr dua verilməsidir» təşkil edir. 2) Sərhədləri açmaq ideyası- amerikalı tarixçi F. Terner tərəfindən formalaşdırılıb. ABŞ-ı inkişaf etdirən faktorlardan biri hərəkət və daimi ekspansiyadır. 3) Maarifçı eqoizm - A. Hamilton tərəfindən formalaşdırılıb. Bu doktrinaya əsasən Amerika xalqı allah tərəfindən seçildiyi üçün öz məqsədlərinə çatmaq üçün digər xalqlardan istifadə edə bilər. Müəyyən razılaşma və ittifaqlar Amerika üçün fundamental mahiyyət daşıyacağı təqdirdə bağlana bilər(1, s.134). ABŞ-ın Milli təhlükəsizlik siyasətini təyin edən geosiyasi model- əsasən ölkənin dünya proseslərinə qoşulması prinsiplərindən irəli gəlir. Tarixi nöqteyi nəzərdən üç əsas geosiyasi doktrina mövcuddur. 1)
Monro doktrinası - 1823-cü ildə ABŞ-ın beşinci prezidenti Ceyms Monro tərəfindən irəli sürülüb. Onun ideyası dünyanı Amerika və Avropa olmaqla iki hissəyə ayırmaqdır. Əsas şüar «Amerika - amerikalılar üçündür». Monro doktrinasına görə Texasın 1845-ci ildə ABŞ tərəfindən ilhaq edilməsi Amerika - Meksika müharibəsinə səbəb oldu. 1867-ci ildə isə ABŞ Rusiyadan Alyaskanı alaraq öz ərazisinə daxil etdi. 2)
1895-ci ildə dövlət katibi R. Oninin doktrinası qəbul edildi. Doktrinaya əsasən ABŞ Latın Amerikası ölkələrinin daxili işlərinə qarışmaq hüququna malikdir. 3) Mexen doktrinası - 19-cu əsrin sonlarında formalaşdırılıb. Əsas şüar "Dənizə sahib olanın bütün dünyaya sahib olmasıdır" yəni dənizdə ağalığı təmin etmək və bununla da bütün dünyaya hakim kəsilməkdir. Dənizə sahib olmaq hərbi və iqtisadi nöqteyi nəzərdən olduqca
Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 194
əlverişlidir. Avrasiyanın potensialı ABŞ-ı qat-qat üstələdiyindən daha 2 geosiyasi model qəbul edilib.
Avrasiya mərkəzi modeli-amerikalı geosiyasətçi Makinder tərəfindən yaradılıb və ABŞ-da 1904-cü ildən 1943-cü ilə kimi hakim mövqedə olub. Makinder əsərlərində açıq şəkildə bildirirdi ki, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra SSRİ Avrasiyada öz mövqelərini daha da möhkəmləndirəcək və Avrasiya mərkəzində güclü dövlət bütün dünyaya ağalıq edəcəkdir. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Amerikanın beyin orqanları Makinderin konsepsiyasına əsaslanaraq SSRİ-ni ABŞ üçün əsas təhlükə mənbəyi kimi görürdü. Varşava müqaviləsi və SSRİ-nin süqutundan sonra siyasi vəziyyət dəyişdi və model korrektələrə məruz qaldı. Avrasiya perimetri - bu geosiyasi model 1930-cu illərdə Yelsk Universitetinin professoru Spaykman tərəfindən təklif edilib. "Perimetri idarə edən Avrasiyanı idarə edir, Avrasiyanı idarəedən isə dünyanın taleyini müəyyənləşdirir". Geostrateqə görə ABŞ-a Avrasiyada fəaliyyət göstərən qüvvələr tərəfindən daim potensial təhdid təhlükəsi var. Məhz ona görə ABŞ müqavilə və ittifaqlar qurmaqla Avrasiyada totalitar rejim yaradacaq qüvvələrlə mübarizə aparmalıdır (4, s.198).
ABŞ-da Milli təhlükəsizliyi təminetmə sistemi sahəsində qanunverici baza İkinci Dünya Müharibəsindən sonra SSRİ-ə qarşı «soyuq müharibə» aparmaq məqsədi ilə formalaşmağa başladı. Əsas məqsəd kommunizmin yayılmasının qarşısını almaq idi. Bu doktrina faktiki olraq 1950-ci ildən 1990-cı illərə qədər dəyişməmişdir.
Milli təhlükəsizlik haqqında qanuna əsasən ABŞ-da bir sıra dövlət qurumları yaradıldı. Bura hərbi qüvvələr - hərbi hava qüvvələri, mərkəzi kəşfiyyat idarəsi, qərargah başçıları komitəsi daxil idi. Daha sonra 1949-cu ildə qanunda bəzi korrektələr edildi və ordu nazirliyi, hərbi dəniz qüvvələri, hərbi hava qüvvələrini özündə cəmləşdirən ABŞ Müdafiə Nazirliyi yaradıldı.
2002-ci ildə növbəti «Daxili Təhlükəsizlik haqqında» qanun qəbul edildi. Bunun əsasında daha bir nazirlik Daxili Təhlükəsizlik Naziriyi həmçinin Daxili Təhlükəsizlik Şurası yaradılaraq prezident administrasiyasının tərkibinə daxil edildi (6, s.20,).
ABŞ-da Milli təhlükəsizlik siyasətinin reallaşmasında mərkəzi fiqur kimi ölkə başçısı prezident çıxış edir. Prezidenti həm ölkə başçısı, icraedici hakimiyyətin başçısı, ali baş komandan, əsas diplomat, baş hakim, partiya rəhbəri qismində çıxış edir. Prezident administrasiyasına daxil olan Milli Təhlükəsizlik Şurasının tərkibinə aşağdakılar aiddir. 1)
şuranın daimi üzvləri (prezident, vitse- prezident, dövlət katibi, müdafiə naziri) 2)
daimi müşavirlər (Milli kəşfiyat direktoru və qərargah başçılarının sədri) 3)
Şura üzvləri (prezidentin Milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə köməkçisi, daxili təhlükəsizlik naziri, maliyyə naziri, ABŞ-ın BMT-dəki daimi nümayəndəsi, iqtisadi siyasət məsələləri üzrə prezident köməkçisi, Ağ Ev əməkdaşları aparatının başçısı) ABŞ-da ölkənin Milli təhlükəsizliyini təmin edən əsas qüvvə kimi ordu çıxış edir. Onun tərkibinə iki milyondan çox canlı qüvvə, 250 min hərbi zirehli tank texnikası, 200 kosmik və 13 mindən çox uçan aparatlar (təyyarə, vertolyot və s.) 500 okean gəmi və qayıqlar və s. daxildir (10, s.10). ABŞ-da Milli təhlükəsizliyi təminetmə sisteminin fəaliyyətində kəşfiyyat orqanları əsas rol oynayır. Kəşfiyyat orqanlarına əsasən aşağdakılar daxildir: 1)
Mərkəzi kəşfiyyat idarəsi Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 195 2)
Müdafiə nazirliyinin kəşfiyyat orqanları (Milli Təhlükəsizlik Agentliyi, Milli kosmik-hava idarəsi, ordu kəşfiyyatı, hərbi dəniz qüvvələri kəşfiyyat korpusu. Hərbi hava qüvvələrinin nəzarət və yaxalama xidməti ) 3)
Sahil mühafizəsi kəşfiyyatı 4)
ABŞ dövlət departamentinin kəşfiyyat və araşdırma bürosu 5)
Federal Təhqiqat Bürosu (FTB) 6)
Maliyyə nazirliyinin kəşfiyyat təminatı xidməti 7)
Enerji nazirliyinin kəşfiyyat idarəsi. ABŞ-da Milli təhlükəsizlik təminetmə sisteminin daha bir xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu siyasət qeyri-dövlət sisteminin cəlb olunması ilə reallaşdırılır. Qeyri-dövlət sistemi çox planlı, qeyri dövlət təşkilat və assosiasiyalarından ibarətdir. Dövlət və biznes arasında mütəmadi olaraq kadr dəyişikliyi həm dövlət həm də kommersiya sahəsində çalışa biləcək universal mükəmməl top menecerləri yarartmağa imkan verir (3, s.120).
Böyük Britaniyada Milli təhlükəsizliyin təminatı dedikdə milli maraqların dərk olunması, onların təyin edilməsi və mühafizəsi başa düşülür. Böyük Britaniyanın Milli maraqları xarici və daxili hissələrə ayrılır. Daxili aspektlərə aşağdakılar daxildir. 1)
vəziyyət, millətdə birlik hissinin qorunması ) 2)
İctimai qrup və təşkilatların maraqları 3)
İndividual maraqlar Milli maraqların xarici aspekti Böyük Britaniyanın dünyada millət və beynəlxalq aləmdə bir üzv kimi qorunması ilə müəyyən edilir. Qlobal xarakter daşıyan ingilis milli maraqları 1948- ci ildə qəbul edilən «üç dairə» konsepsiyası əsasında müəyyən edilir. 1)
2)
Atlantik dairə ( ABŞ-la əlaqə)- mənası tarixi və mədəni köklərlə və yaranmış ticarət sistemi ilə təyin edilir. 3)
Metropoliya və xarici ərazilər konsepsiyası - Britaniya Birliyinə aid ölkələrin rəsmi London qarşısında götürdüyü öhdəliklərin icrasını təyin edir. Əsas məqsəd Böyük Britaniyanın iqtisadi əlaqələr sistemini inkişaf etdirməkdir (9, s.174) Britaniyanın təhlükəsizlik sahəsində yeritdiyi siyasət ölkənin bir sıra xarici və iqtisadi maraqlarının təminatı və onların lazım gəldikdə müdafiəsini təmin edir. Milli təhlükəsizlik məsələlərində hərbi qüvvələrə rəhbərlik ancaq kraliçanın səlahiyyət dairəsinə aiddir. Qanuna əsasən kraliçanın səlahiyyətlərini mövcud hakimiyyəti reallaşdırır.
onun komitələri tərəfindən kollektiv şəkildə həyata keçirilir. Baş nazir xarici ərazilər və müdafiə siyasəti komitəsinə rəhbərlik edir həmçinin müdafiə məsələlərini həll edir. Müdafiə naziri nazirlər kabineti çərçivəsində hərbi siyasətin formalaşdırılması və reallaşdırılmasına görə cavabdehdir. Müdafiə naziri müdafiəyə ayrılan vəsaitlərin xərclənməsinə görə parlamentə hesabat verir. Parlament ölkənin müdafiəsi üçün əhəmiyyət daşıyan bütün qərar və siyasi proseslər haqqında məlumatlandırılır. Parlament üzvləri individual olaraq yazılı şəkildə hərbi siyasətin bütün aspektləri üzrə nazirlərə müraciət edir.
edilir. Müdafiə nazirinin iki baş məsləhətçisi var. Onlardan biri müdafiə qərargahı başçısı digəri isə müdafiə nazirinin daimi müavinidir. Müdafiə qərargahı başçısı hakimiyyətin əsas hərbi məsləhətçisi və silahlı qüvvələrin başçısıdır. Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 196
Hərbi qüvvələrin əsas qollarından biri də xüsusi xidmət orqanlarıdır. Britaniyada faktiki olaraq 1990-cı illərin ortalarına kimi xüsusi xidmət orqanlarının hüquqi statusu olmayıb. Uzun illər ölkənin məhşur “Mİ-6” xidməti parlament qarşısında hesabat verməyib və maliyyə nazirliyi tərəfindən maaliyələşdirilib. 1994-cü ildə parlamentdə «Kəşfiyyat xidmətləri haqqında» qanunun qəbul edilməsi ilə qanunverici orqanda kəşfiyyat və təhlükəsizlik komitəsi yaradılır. Məhz bu komitə Kəşfiyyat orqanlarına nəzarəti həyata keçirir. Komitə həmçinin Böyük Britaniyanın xüsusi xidmət orqanları sayılan Mİ-5, Mİ-6 və Hakimiyyət Rabitəsi Mərkəzinə ayrılan büdcə vəsaitlərinin idarəolunması siyasətini də həyata keçirir. Böyük Britaniyanın xüsusi xidmət orqanlarının fəaliyyətinin idarəolunması mexanizmində əsas rolu baş nazir oynayır (7, 55-56).
“Mİ-6” Böyük Britaniyanın əsas kəşfiyyat xidmətidir. Xüsusi kəşfiyyata cavabdehlik daşıyır. Formal olaraq Xarici İşlər Nazirliyinə tabe olmasına baxmayaraq birbaşa baş nazirə çıxışı var. Çox vaxt baş nazirin əmrlərini yerinə yetirir və ya müstəqil olaraq fəaliyyət göstərir. Baş qərargahı Londonda yerləşən “Mİ-6” dünya üzrə 87 rezidenturaya malikdir. Mİ-6-nın əsas məqsədi xarici kəşfiyyat, xaricikontr kəşfiyyat və xüsusi əməliyyatların keçirilməsidir.
“Hakimiyyət Rabitəsi” - Mİ-6 kimi bu xidmət də formal olaraq Xarici İşlər Nazirliyinə tabedir. Əsas məqsəd strateji radio və radiotexniki kəşfiyyatdır. Bu Böyük Britaniyada ən böyük ştatı olan (16 mindən çox əməkdaş) və ən bahalı xüsusi xidmətidir. Xidmət qlobal radioelektron kəşfiyyatında əsas baza elementi kimi qalmaqda davam edir. “Mi-5”- Britaniyanın kontrkəşfiyyat xidməti Mİ-5- Formal olaraq Daxili İşlər Nazirliyinə aiddir. Onun rəhbəri isə baş nazirin müavinidir. Mİ-5 əsas fəaliyyəti kontrkəşfiyyat, təxribat fəaliyyəti ilə mübarizə, qlobal və İrland modeli üzrə terrorçuluqla mübarizəni əhatə edir. Güc aksiyalarının keçirilməsi üçün xarici müşahidə və agentlərin cəlb olunması və s. üçün Mİ-5 aktiv şəkildə Skotland Yardın xüsusi bölməsindən - polisin xüsusi təyinatlı qruplarından istifadə edir.
Terrorçuluqla mübarizə - terrorçuluqla mübarizə Britaniya hakimiyyətinin əsas prioritetlərindəndir. Bu sahədə əsas koordinator kimi Daxili İşlər Nazirliyi çıxış edir. Lakin son illər baş verən terror təhdidi ilə əlaqədar Böyük Britaniya hakimiyyəti uzun müddətli antitterror strategiyasını qəbul edib. KONTEST abriviaturası ilə məhşur olan strategiyanın əsas məqsədi beynəlxalq terrorizmdən gələn təhdidləri azaltmaq, ölkə vətəndaşlarına öz biznesini rahat həyata keçirməyə yardım etməkdir. 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrinə kimi Britaniya hakimiyyəti «Terrorizm haqqında» qanuna əsasən möhkəm və yaxşı hazırlanmış antiterror qanunvericiliyinə sahib idi. Lakin 2001-ci ildə əlavaə olaraq antiterror qanunu qəbul edilib. Qanuna əsasən hava nəqliyyatında təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirilmiş kimyəvi, nüvə və bioloji silaha dair qanunvericilik daha da sərtləşdirilmişdir.
2006-cı ildə Böyük Britaniyada Daxili İşlər Nazirliyinin transsərhəd cinayətkarlıqla mübarizə məsələləri üzrə «Ağ kitab»- ı təqdim edilib. Yeni strategiyaya əsasən Böyük Britaniyanı mütəşəkkil cinayətkar qrupların fəaliyyəti üçün ən çətin ölkəyə çevirməkdir (3, s.197).
1.
Арин О.А. Азиатско-Тихоокеансикй регион: мифы, иллюзии и реальность Москва: Флинта, Наука 1997. 134 C. 2.
геостратегические императивы. Москва, 2010, 256 с Müasir dövr Tarix və onun problemləri, № 4 2014 197 3.
Бруз В.В. Историография исследования проблемы безопасности - военная мысль. Москва, 2006, 210 с. 4.
Восток- Запа , 2008, 198 с 5.
Кулагин. В.М. Международная безопасность учеб. пособие. Москва: Аспект Пресс, 2007. 318 с 6.
Комментарий КВП. Москва, 2002. с.20 7.
Gleick, Peter, " Ultimate Security: How Environmental Concerns AffectGlobal Political Stability, (book reviews) ", Bulletin of the AtomicScientists, (March-April 1994), No. 50, ss. 55-56 8.
Piriyev A. Siyasi strategiya və milli təhlükəsizlik. Bakı: BU, 2008, 526 s. 9.
Хантингтон С. Третья волна. Демократизация в конце XX века М. 2003, с.368 10.
Сатаров В. Вооруженные силы США: организация, строительство, и применение\\ зарубежное военное обозрение 2009 г. N 7. C, 10
Статья посвящена изучению и исследование национальной безопасности, ее обеспечение. В статье исследованы уровни национальной безопасности-личности, общество и вопросов государственной безопасности. Система обеспечения националь- ной безопасности Соединенных Штатов и Великобритании были исследованы раз- личные геополитические и национальных политическичих концепции этих стран.
Article is devoted to the study and research of national security and its software. The article explores the levels of national security- personaı, society and state security issues. The system of national security of the United States and Britain have been investigated various geopolitical and national political concept of these countries.
Rəyçilər: t.ü.f.d. X.Əfəndiyeva, İ.Zeynalov BDU-nun Politologiya və Sosiologiya kafedrasının 17 noyabr 2014-cü il tarixli iclasının qərarı ilə çapa məsləhət görülmüşdür (protokol №4). Yüklə 357,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|