23
Qurilish
tashkilotlarida
buxgalteriya
hisobi
Respublikamizning
«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» qonuni (7-modda)da ko‘rsatilgan to‘rtta
shakllardan birida tashkil etilishi mumkin.
Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkiliy shaklini belgilashda
bu tashkilotlarning katta-kichikligi, ularning maqomi muhim rol o‘ynaydi. Yirik
qurilish tashkilotlarida bajariladigan hisob-kitob ishlari hajmi katta bo‘lganligi
uchun buxgalteriya tarkibi alohida bo‘limlardan, masalan, moddiy boyliklar hisobi
bo‘limi, mehnat va unga haq to‘lash hisob-kitobi bo‘limi, qurilish ishlari hisobi
bo‘limi, moliyaviy hisob-kitoblar bo‘limi va boshqalardan tashkil topadi.
Buxgalteriya bo‘limlari ish faoliyatiga bosh buxgalter rahbarlik qiladi va mas’ul
hisoblanadi.
Mikrofirmalar va kichik korxonalar maqomidagi qurilish tashkilot-larida,
odatda, maxsus hisob bo‘linmasi tashkil qilinmaydi. Ularda shartnoma asosida
ishga qabul qilingan buxgalterga barcha hisob-kitob ishlarini yuritish yuklatiladi.
Qurilish
tashkilotlari
xo‘jalik
faoliyatining
buxgalteriya
hisobi
ixtisoslashgan buxgalterlik firmasi yoki auditorlik tashkiloti
tomonidan tuzilgan
shartnomaga muvofiq olib borilganda, ular buxgalteriya hisobini respublikamiz
qonun hujjatlariga muvofiq ravishda olib borilganligi uchun qurilish tashkilotlari
oldida shartnoma shartlariga asosan javobgar va mas’ul hisoblanadilar.
Qurilish tashkilotida buxgalteriya hisobi uning rahbarining o‘zi tomonidan
yuritilganda u buxgalteriya hisobini respublikamiz qonun hujjatlariga muvofiq
ravishda olib borilganligi uchun bevosita javobgar va mas’ul hisoblanadi.
Qurilish tashkilotlarining hisob siyosatida buxgalteriya hisobini tashkil
qilishning
tanlab olingan shakli, shuningdek ushbu shaklda hisob ishlarining
bajarilishini tartibga solib turuvchi ichki me’yoriy hujjatlar tizimi belgilanadi.
Bunday ichki me’yoriy hujjatlar bo‘lib, odatda, buxgalteriya to‘g‘risida Nizom,
bosh buxgalter va buxgalterlarning kasbiy mahoratiga qo‘yiladigan talablar,
buxgalterlar
o‘rtasida funksional majburiyatlarning taqsimoti, mehnat
shartnomalari, ixtisoslashgan buxgalterlik firmalari yoki auditorlik tashkilotlari
bilan tuzilgan shartnomalar hisoblanadi.
24
Qurilish tashkilotlarida daromadlar, xarajatlar
va yakuniy moliyaviy
natijalari (foyda va zararlari) ko‘rsatkichlarini tan olish va hisobini yuritishning bir
qancha usullari mavjud. CHunonchi, daromadlarni qurilish ishlari yoppasiga
tugagandan so‘ng, bosqichma-bosqich, qurilish navbatlari bo‘yicha tan olish va
hisobga olish mumkin. Qurilish tashkilotlari tomonidan bu usullardan qaysi biri
tanlab olinganligi yoki ularning har birini qaysi turdagi ishlar uchun qo‘llanilishi
hisob siyosatida aniq ifodalangan bo‘lishi lozim.
Bajarilgan qurilish ishlarining tannarxi, shuningdek
olingan foyda summasi
ularga sarflangan materiallar qiymatini baholash usullariga bevosita bog‘liq.
Bunday usullar bo‘lib, respublikamizning 4-son BHMS «Tovar-moddiy
zahiralar»ga muvofiq FIFO, AVEKO, identifikatsiyalash usullari hisoblanadi.
Belgilangan tartibga ko‘ra qurilish tashkiloti ushbu usullarning barchasidan
foydalanishlari mumkin. Biroq, bir xil nomdagi TMZlar bo‘yicha bir vaqtning
o‘zida baholashning turli usullarini qo‘llash mumkin emas. SHu bois ham, qurilish
tashkilotlari o‘zlarining hisob siyosatida TMZlar qiymatini baholashning tanlangan
usullarini ularning turlari bo‘yicha ko‘rsatishlari hamda unga amal qilishlari lozim.
Qurilish ishlarining bir necha yillarga cho‘zilib ketishi hisobot yilining
oxirida tugallanmagan qurilishni inventarizatsiya qilish va qiymatini baholashni,
shuningdek unga sarflangan xarajatlarni to‘g‘ri taqsimlashni taqozo etadi. Bu
xususiyat qurilish tashkilotlari hisob siyosatida tugallanmagan qurilish hajmini
inventarizatsiya
qilib chiqish, uning qiymatini baholash tartibini aniq belgilashni
talab qiladi.
Qurilish ishlari bo‘yicha hisob-kitoblarni o‘z vaqtida amalga oshirilishi
buyurtmachi tashkilotlarning to‘lov qobiliyati va moliyaviy barqarorligiga bevosita
bog‘liqdir. Raqobatdosh iqtisodiyot sharoitida buyurtmachi korxonalar to‘lov
qobiliyatini yo‘qotish riskining mavjudligi qurilish tashkilotlarida dargumon
debitorlik qarzlarni bevosita yoki tashkil qilinadigan maxsus rezerv evaziga
hisobdan chiqarish usullaridan birini hisob siyosatida belgilab qo‘yishni talab
etadi.
Bajariladigan ishlar (xizmatlar) qurilish tashkilotlari bo‘linma-larida
25
(qurilish maydonchalari, sexlar, omborlar va boshqa javobgarlik markazlarida)
turli boshlang‘ich hujjatlarni tuzishni, ular aylanishini tashkil qilishni, shuningdek
boshlang‘ich hujjatlar asosida tegishli hisob registrlarini yuritishni taqozo etadi.
Qurilish tashkilotlarida ishlatiladigan boshlang‘ich hujjatlar, ularni tuzish, taqdim
etish va ishlovdan o‘tqazish tartibi to‘g‘risida
keyingi boblarda alohida
to‘xtalamiz.
Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobi jurnal-order, memorial-order,
bosh-jurnal va ixchamlashtirilgan shakllardan birida qo‘lda yoki zamonaviy
kompyuterli texnologiyalarga asoslanilgan holda yuritilishi mumkin. Hozirgi
paytda aksariyat qurilish tashkilotlarida qo‘llanilayotgan hisob shakli bo‘lib jurnal-
order shakli hisoblanadi. Bu shaklda ishlatiladigan hisob registrlarining schyotlar
bo‘yicha taqsimoti 1-2-jadvallarda keltirilgan.
Dostları ilə paylaş: