Milli Virtual Kitabxananın təqdimatında Erix Mariya Remark

Bir dəstə sürücü içəri girdi. Onlar qonşu stol arxasında oturub ucadan danışmağa 
başladılar. 
– Gedək? – Ravik soruşdu. Joan başını tərpətdi. Ravik xidmətçini işarə ilə çağırıb 
pulunu verdi. 
– «Şəhrizad»a qayıtmayacaqsınız? 
– Xeyr. 
Ravik onun paltosunu tutdu. Joan isə paltosunu geyməyib, eləcə çiyninə saldı. 
Ucuz, bəlkə də, süni xəz idi, ancaq onun əynində bahalı görünürdü. Fikirləşdi ki, 
könülsüz geyilən şey ucuz görünər. Belə ucuz tacları çox görmüşdü... 
Küçəyə çıxıb narın yağışın altında dayandılar. 
– Onda sizi mehmanxanaya ötürüm... 
Joan ağır-ağır ona tərəf döndü: 
– Bəs sənin otağına getmirik? 
69 
Joanın sifəti lap yaxında idi, altdan yuxarı ona baxırdı. Qapının başında asılımış 
fənərin işığı düz üzünə düşürdü. Saçına qonmuş yağış damcıları par-par 
parıldayırdı. Bir taksi gəlib dayandı. Sürücü bir az gözlədi, sonra nəsə donquldanıb 
əlini yellətdi və tərpənəndə maşını yerdən çox sərt götürdü. 
Joanın gözləri fənərin işığında parıldadı. Onlar elə dərin idi ki, ucu-bucağı 
bilinmirdi... 
– Mən səni bu gün gördüm, – Ravik dilləndi. – Əvvəlcə belə deyildin. 
– Yox... 
– Əvvəllər heç nə olmayıb... 
– Yox... Mən tamam unutmuşam. 
Onun nəfəsi dalğa-dalğa üzünə vururdu. Bu qərib gecənin qərib bəndəsi asta-asta, 
şirin-şirin, inamla, ümidlə nəfəs alırdı. Birdən öz damarlarından axan qanın 
şırıltısını eşitdi. Lap qıjıltı ilə axırdı. Elə bil qan deyil, həyatın özü idi. Min dəfə 
qarğıyıb, min dəfə oxşadığı, gah da tapdığı həyat... Bircə saat bundan qabaq o 
həyat bomboş, bomboz səhra idi, yalnız dünənə bağlıydı, sabahı yoxdu... 
Ancaq indi yenə coşmuşdu, ömründə təsəvvür eləmədiyi sirli-soraqlı bir anın lap 
yanında idi. Yenə dəniz sahilində dayanmış ibtidai insana çevrilmişdi, dalğaların 
arasından nəsə ağ bir şey baş qaldırmışdı, parıldayırdı, sualı da özü idi, cavabı da... 
Qan isə axır, axır, gözlərini örtürdü... 
– Məni tut... – Joanın səsi onu xəyaldan ayırdı. 
Ravik ona baxdı... və qolunu boynuna doladı. Joanın çiyinləri ona tərəf yelləndi, 
elə bil, liman həsrətli gəmi sahilə uçunurdu... 
– Tutmaq lazımdır? – pıçıldadı. 
– Hə... 
Joanın əlləri sinəsinə söykənmişdi. 
– Mən tutaram. 
– Tut... 
İkinci taksi dayananda təkərlər xırçıldadı, səkiyə sürtündü. Sürücü heç nə 
olmayıbmış kimi onlara baxırdı. Çiynində balaca bir it oturmuşdu. Ona toxunma 
jilet geydirmişdilər. 
– Taksi gözləyirsiniz? – uzun bığları kətana oxşayan sürücü xırıltılı səslə soruşdu. 

---

– İşə bax! – Ravik dilləndi. – Onun heç nədən xəbəri yoxdur. Bilmir, başımıza nə 
gəlib! Bizə baxır, ancaq görmür ki, o adamlar deyilik! Dünyanın bu işinə heç 
yoxam. İstəyirsən Cəbrayıl ol, axmaq ol, ya da lap cani, heç kim görməz. Amma 
bircə düymən çatmayanda, hamı görür. 
– Belə yaxşıdır. Onda biz elə özümüz kimi qalırıq. 
Ravik onu süzdü. «Biz!» – ürəyindən keçirdi. Nə gözəl sözdür! Dünyanın ən sehrli 
sözüdür! 
– Taksi lazım deyil? – sürücü ucadan, səbirsizliklə soruşdu və siqaret yandırdı. 
Ravik: 
– Gəl, – dedi, – əl çəkməyəcək. Neyləsin, sənəti belədir... 
– Minməyək. Piyada gedək. 
– Yağış başlayır. 
– Yağış yoxdur, eləcə dumandır. Taksiyə minmirəm. Səninlə getmək istəyirəm. 
– Yaxşı, heç olmasa, gedim onu başa salım. 
70 
Ravik gedib sürücü ilə nəsə danışdı. Kişi şirin bir təbəssümlə gülümsədi, Joana 
baxıb, təkcə fransızlara məxsus bir əda ilə əlini yellətdi, maşını sürüb getdi. 
Ravik geri qayıtdı. 
– Necə başa saldın? 
– Pulla. Ən asan yoludur. Gecə növbəsində işləyənlər yaman sırtıq olur. O dəqiqə 
başa düşdü. Lütfkar bir həqarətlə baxıb, xeyirxahlıq elədi... 
Joan gülümsəyib ona sığındı. Ravik hiss elədi ki, qəlbində nəsə baş qaldırdı, bütün 
bədəninə yayıldı. Nəsə isti, yumşaq bir şey idi və elə bil, qırx əlli ondan yapışıb 
aşağı dartdı, birdən-birə onunla beləcə yanaşı ayaq üstə dik dayanmaq, ensiz 
pillələrdə səndələyə-səndələyə müvazinətini saxlamaq yaman çətinləşdi. Hər şeyi 
unudaraq təslim olmaq, ürəyinə, əsrlərin arxasından – hələ kamalın, sualların, 
əzab-əziyyətin, şübhələrin dünyaya gəlmədiyi vaxtlardan, təkcə qan rəngli bir 
səadətin olduğu zamanlardan eşidilən çağırışa qulaq asmaq əvəzinə... 
– Gəl, – dedi. 
Onlar narın yağışın altında bomboş, bomboz küçə ilə üzüyuxarı qalxdılar və onun 
axırına çatanda, qarşılarında nəhəng, ucu-bucağı olmayan bir meydan açıldı, 
göylərə baş vuran «Zəfər tağı»nın ləngərlənən gümüşü kölgəsi göründü... 
IX 
Ravik mehmanxanaya qayıtdı. Səhər-səhər Joanı yatmış qoyub getmişdi. Fikirləşdi 
ki, bir saata qayıdar, ancaq üç saat çəkmişdi... 
– Salam, doktor! – İkinci mərtəbəyə qalxan pilləkəndə kim isə çağırdı... Ravik 
diqqətlə kişiyə baxdı. Rəngi saralmış, qara pırtlaşıq saçlı, eynəkli bir adam idi, 
tanımadı. 
– Alvares, – kişi adını dedi, – jaim Alvares. Yadınıza düşmədi? 
Ravik başını buladı. Kişi əyilib şalvarının bir ayağını yuxarı çəkdi. Topuğundan 
başlayan çapıq dizinə çatmışdı. 
– İndi yadınıza düşdü? 
– Mən yarmışam? 
Kişi başını tərpətdi: 
– Cəbhədə, mətbəx stolunun üstündə. Aranxuenin səhra xəstəxanasında. Badam 

---

bağlarındakı balaca ağ mülkdə... Yadınıza düşmədi? 
Ravik birdən badam iyini hiss etdi. Bu İy, sanki, alaqaranlıq pilləkəndən qalxırdı 
və onun şirin, bir az da çürük qoxusuna ürəkbulandıran kəsif qan iyi də 
qarışmışdı... 
– Hə, – dedi, – yadıma düşdü. 
Yaralıları ay işığına qərq olmuş talvara uzatmışdılar. Onları bu kökə alman və 
italyan bombardmançı təyyarələri salmışdı. Bomba qəlpələrinin parça-parça elədiyi 
uşaqlar, qadınlar, kişilər idi. Uşaqlardan birinin sifətini tamam aparmışdı. Bir 
hamilə qadının da qarnı döşlərinə qədər yırtılmışdı. Qoca bir kişi də qopub düşmüş 
barmaqlarını qorxa-qorxa o biri əlində bərk-bərk saxlayırdı, elə bilirdi ki, təzədən 
yerinə yapışdırmaq olar... Onların iniltisi gecənin bu ağır havasına, yavaş-yavaş 
ətrafa yayılmağa başlayan büllur şeh qoxusuna qarışmışdı... 
– Ayağınız indi yaxşıdır? – Ravik soruşdu. 
71 
– Pis deyil. Ancaq axıra kimi qatlanmır. – Kişi gülümsədi. – Məni Pireney 
dağlarından keçirdi, bəsimdir. Qonsales öldü. 
Ravik, Qonsalesin kim olduğunu xatırlaya bilmədi. Ancaq yadına kömək elədiyi 
cavan bir tələbə düşdü. 
– Manoladan xəbəriniz olmadı? 
– Əsir düşdü, güllələdilər... 
– Bəs briqada komandiri Serna? 
– Öldü. Lap Madridin yaxınlığında... – Kişi yenə gülümsədi. Ancaq bu çox donuq, 
qeyri-ixtiyari, hissiz-duyğüsüz, ötəri bir təbəssüm idi. – Mura ilə Le Pen də əsir 
düşdülər, güllələndilər. 
Heç biri Ravikin yadına düşmədi. İspaniyada altıca ay qalmışdı; cəbhə yarılıb 
dağılan kimi oradan çıxdı... 
– Karnero, Orta və Qoldştayn həbs düşərgəsindədir, – Alvares sözünə davam etdi, 
– Fransadadırlar. Blatski də sağ qaldı. Sərhəd tərəflərdə gizlənib. 
Ravik təkcə Qoldştaynı xatrıladı. Onda o qədər idilər ki! 
– Bu mehmanxanaya düşmüsünüz? – deyə soruşdu. 
– Bəli, dünən gəlmişik, – kişi üçüncü mərtəbəni göstərdi, – sərhəddəki düşərgədə 
çox saxladılar, axırda buraxdılar. Pulumuz var idi, – o yenə gülümsədi, – yaxşı 
mehmanxanadır, əməlli-başlı çarpayıları var. Hətta divardan bizim rəhbərlərin 
şəkilləri də asılıb. 
– Düzdür. – Ravikin səsində kinayə əlaməti yox idi. – Elə şeyləri görəndən sonra, 
bura adama cənnət kimi gəlir. 
O, Alvareslə xudahafizləşib, öz otağına getdi. 
Otaq yığışdırılmışdı, heç kəs də yox idi. Joan getmişdi. Ravik ora-bura baxdı: heç 
nə qoymamışdı. Əslində, belə də gözləyirdi. 
Zəngi basdı. Az keçməmiş süpürgəçi qız gəldi. 
– Xanım getdi! – O, Raviki qabaqladı. 
– Görürəm. Burada ayrı adam olduğunu siz haradan bildiniz? 
– Yaxşı, yaxşı, müsyö Ravik... – Qız sözünü axıra çatdırmadı, ancaq üz-gözündən 
görünürdü ki, açıqca xətrinə dəyib. 
– Səhər-səhər bir şey yedi? 

---