Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 dərinləşdirir. Azərbaycan Respublikası və ŞKTC arasında münasibətlər yaradılmışdır. Bakıdan Levkoşaya təyyarə xətti açılmış, respublikamızın iş adamları Kiprin türklərin məskunlaşdığı ərazilərdə, kiprli türklər isə Azərbaycanda öz sərmayələri ilə biznes qurmağa başlamışlar. Azərbaycanda turizmin və subtropik meyvəçiliyin inkişafına kiprli türklərin yardımı böyükdür. 2007-ci ilin noyabr ayında Bakıda keçirilmiş Türk dövlətləri və cəmiyyətlərinin növbəti qurultayında kiprli türklərin rəhbəri çıxış edərək rəsmi Bakının onlara göstərdiyi yardımı müsbət qiymətləndirmişdir. Beynəlxalq ictimaiyyət Kipr probleminin həllinə cəhd gös- tərmişdir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrində adanın bölüşdürülməsinə imkan verməmək, xarici dövlətlərin adada hərbi iştirakına yol verməmək, respublikanın daxili işlərinə qarışmamaq göstərilir. BMT Baş Katibliyinin vasitəçiliyi ilə türk və yunan icmaları arasında danışıqlar aparılır. Kipr probleminin nizama salınmasının əsas məramını siyasi cəhətdən bərabərhüquqlu iki icmanın daxil olduğu vahid suveren dövlətin yaradılması təşkil edir. 1.3. Regionun əhalisi və demoqrafik problemlər Yaxın və Orta Şərq regionunda 400,0 mln. əhali yaşayır. Demoqrafik göstəricilər regionun bir sıra ölkələrində (Əfqanıstan, bəzi əmirliklər, Yəmən) siyahıyaalma aparılmadığından BMT-nin təxmini məlumatlarına əsaslanır. Yaxın və orta Şərq regionu əhalisinin 60 faizindən çoxu Türkiyə, İran və Misirdə yaşayır. Antropoloji cəhətdən region əhalisi avropoid irqinin cənub qrupuna aid edilir. Antropoloji və etnik mənsubiyyət bir-birinə uyğun gəlmir. Belə ki, türklər, oturaq həyat keçirən ərəblər, kürdlər, yəhudilərin böyük qismi, Ön Asiya, Əfqanıstanın əksər xalqları Hind- Pamir, İran xalqları birinci qrupdan ikinciyə keçid müşahidə edilir. Aralıq dənizi bölgəsinin antropoloji xüsusiyyətləri qərbi türklər və köçəri ərəblərdə daha parlaq əks olunur. Yaxın və Orta Şərq regionunda monqoloid (həzarələr, türklər və ərəblərin bir qrupu), zənci (Cənubi Ərəbistanda ərəblərin bir qismi) və avstraloid (İran və 18 Əfqanıstandakı brahuilər) elementlərinin qarışığı var. Yaxın və Orta Şərq xalqlarının böyük əksəriyyəti sami, iran, türk dil qruplarına aid edilir. Sami dil qrupuna 13 ərəb dövləti (Bəhreyn, BƏƏ, Qətər, İraq, Ürdün, Yəmən, Küveyt, Livan, Misir, Oman, Səudiyyə Ərəbistanı, Suriya, Fələstin) əhalisinin böyük qismi, həmçinin İsrail, Türkiyə, İranda yaşayan ərəblər aiddir. Geniş xalq kütləsinin işlətdiyi danışıq ərəb dili ilə ədəbi ümumərəb dili arasında mühüm fərq var. Yaxın və Orta Şərqdə ərəb dialektinin 3 – Suriya (Suriya-Fələstin), İraq və Ərəbistan növü mövcuddur. Sami dil qrupuna İranın qərbində, İraq və Suriyanın şimal rayonlarında yaşayan assuriyalılar (aysorlar) aid edilir. Bu qrupa, həmçinin İsrailin dövlət dili sayılan müasirləşdirilmiş qədim yəhudi dili – ivrit aid edilir. Lakin ölkənin yəhudi əhalisinin əksəriyyəti bu dildən az istifadə edir və idiş dilində danışır. İran qrupu dillərində farslar, puştular, taciklər, kürdlər, bəluclar, lurlar, bəxtiyarilər, həzarələr, digər xalqlar və tayfalar danışır. Farslar və puştular əsasən İran və Əfqanıstanda, taciklər Əfqanıstanın şimal-qərbində, İranın Xorasan əyalətində, kürdlər Türkiyə, İran, İraq, Suriyada, bəluclar İran, Əfqanıstanda, lurlar və bəxtiyarilər İranda, həzarələr Əfqanıstanda yaşayırlar. Fars və tacik (Əfqanıstanda bu farsi-kabuli və ya dəri dili adlandırılır) dilləri bir- birinə yaxındır. Türk dillərində türk, azərbaycanlı , özbək, türkmən və digər xalqlar və etnik qruplar danışır. Türklər – Türkiyə, Kipr, azərbaycanlılar İran, İraq, özbəklər Əfqanıstanda, türkmənlər İran, Əfqanıstanda yaşayır. Türk dilləri bir-birinə çox yaxındır. Yaxın və Orta Şərq regionunda ədəbi ənənələrə malik türk və Azərbaycan dilləri üstünlük təşkil edir. Digər dil qruplarından olan xalqlar Kiprdə yaşayan yunanlar, regionun bir sıra ölkələrinə səpələnmiş ermənilərdir. Regionda gürcülər, lazlar, Hindistan, Pakistan və Şərqi Afrikadan olanlar da yaşayır. Yaxın və Orta Şərq regionu əhalisinin böyük əksəriyyəti (90 %-i) İslam dininə etiqad edir. İslam region ölkələrinin (İsrail və Kipr istisna olmaqla) dövlət dini olmaqla yanaşı, sosial-iqtisadi, siyasi və 19 mədəni həyatın müxtəlif sahələrinə təsir edə bilmişdir. Yaxın və Orta Şərq müsəlmanlarının əksər hissəsi sünni məshəbinə * aiddir. İran müsəlmanlarının 90, İraqın 62, yəmənlilərin 50 faizi şiələrdir. İran körfəzi əmirliklərində də şiələr yaşayır. Dünya mü- səlmanlarının müqəddəs saydıqları Məkkə və Mədinə Səudiyyə Ərəbistanında, Kərbəla və Ən-Nəcəf İraqda, Məşhəd və Qum şəhərləri İrandadır. Yaxın və Orta Şərq regionu əhalisinin 4 faizi xristianlardır. Xristianların böyük əksəriyyəti Misirdə yaşayır. Misir xristianları Qibti kilsəsinə aid edilir. İraq, Livan, Suriya, Kiprdə yaşayan xris- tianlar iki: ortodoksal (erməni, yunan, suriya) və katolik (yunan, maronit və suriya) qruplarına bölünür. İudaizm region dövlətlərindən yalnız İsraildə hakim dindir. Üç dünyəvi dinin mərkəzi sayılan Yerusəlim (Qüds) İsraildədir. Yaxın və Orta Şərq regionu xalqlarının mədəniyyətində oxşar xüsusiyyətlər çoxdur. Bu təbii-coğrafi və sosial-iqtisadi şəraitin uyğunluğu, qarşılıqlı mədəni təsirlə izah olu. Region ərazisində tarixən mədəni-təsərrüfat fəaliyyəti suvarmadan istifadə etməklə əkinçilik və arid zonada köçəri və yarımköçəri heyvandarlıq üstünlük təşkil etmişdir. Təsərrüfatın bu növü sami, fars, türkdilli xalqlar arasında yayılmışdır. Bu xalqlar arasındakı qarşılıqlı əlaqələr regionda mədəni xüsusiyyətlərin orijinallığını müəyyən edir. Yaxın və Orta Şərq xalqlarının mənəvi mədəniyyətinin sə- ciyyəvi cəhəti – orta yüzilliklərdə ərəblər və onlar tərəfindən işğal olunan xalqların qarşılıqlı münasibəti nəticəsində formalaşmış ərəb mədəniyyətinin bu və ya digər xüsusiyyətlərinin saxlanılmasıdır. Region xalqlarının əksəriyyətinin dilində ərəb və fars terminləri və sözləri çoxdur. Türk və kurmanc dilində danışan kürdlərdən başqa * Bu məshəbin tərəfdarları özlərini əhl – əs – sünnə (sünnə adamları) adlandırır və belə hesab edirlər ki, Məhəmməd (S) peyğəmbərin ənənələrinə məhz onlar əməl edir, şiələr isə həmin ənənələri təhrif edirlər. Teologiyada ərəbcə yol, nümunə mənasını bildirən sünniliyi şiyəlikdən ayıran başlıca fərq budur ki, sünnilər Məhəmmədin vəfatından sonra Allahla insanlar arasında vasitəçiliyin mümkünlüyünü qəbul etmir, Əlinin xüsusi təbiəti və onun xəlifələrinin (ərəbcə varis, müavin) imam olmağa, icmaya rəhbərlik etməyə xüsusi hüquqi haqqında ideyanı inkar edirlər. 20 islam xalqları ərəb əlifbasından istifadə edir. Bu xalqların təhsil sistemi, ədəbiyyatı, incəsənəti İslamın təsirinə məruz qalmışdır. Yaxın Şərqdə VII-XII yüzilliklərdə müsəlman hüquq normaları və dini qanunlarının məcmusu kimi yayılmış şəriət * bu gün də regionun müsəlman xalqlarının ailə-məişət həyatında dərin kök salmışdır. XX əsrin sonlarından etibarən İslamın sosial əxlaq və məişətdə təsiri bir qədər «yumşalır». Bunun müsbət təzahürlərindən ən mühümü gender bərabərliyində əks olunur. Belə ki, qadınlar təhsil almaq, şəhər mərkəzlərində sosial tələbatlarını reallaşdırmaq və s. imkanlara nail olurlar. İslam fundamentalizmi mühitində ərəb dövlətləri xalqlarının siyasi həyatında və mənəvi ideologiyasında Xilafət mənəviyyatı hələ də yaşayır. Region əhalisinin 2 faizini təşkil edən yəhudilər mühüm mədəni qrupu təşkil edir. İsraildə yaşayan yəhudilərin təqribən yarısının burada doğulmasına baxmayaraq, onların valideynləri, baba və nənələri XX əsrdə dünyanın 100-dən artıq ölkəsindən gələnlərdir. Əhatəsində olduqları mühitin müxtəlifliyi səbəbindən onların dilləri də 2 qrupa (ənənəvi və müasir) bölünür. Yaxın və Orta Şərq xalqlarının müasir mədəniyyətində də ümumi cəhətlər çoxdur. Bu yerli ənənəvi və müasir qərb elementlərinin yanaşı olduğu şəhərlərdə parlaq nəzərə çarpır. Qədim saraylar və məbədlər, azan səsləri ucalan minarələrlə yanaşı çoxmərtəbəli binalar, mehmanxanalar təzad təşkil edir. Qoşqu qüv- vəsi hərəkət edən yollar asfalt döşənmiş magistrallarla əvəz olunmuş və bu yollarda müasir, ən yeni markalı avtomobillər «şütüyür». Regionun sosial-iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrində ədəbiyyat, incəsənət və memarlıq sahələrində müasirliklə milli ənənələrin qarışdırılması meyli parlaq nəzərə çarpır. Yaxın və Orta Şərq regionunun əhalisi yüksək təbii artımı ilə seçilir. Bununla yanaşı, həyat səviyyəsi aşağı olduğu şəraitdə region ölkələrində hər 1000 nəfərə ölənlərin miqdarı inkişaf etmiş ölkələrlə * Şəriət – ərəbcə «şəraa» – istiqamətləndirmək deməkdir. Şəriətə görə azyaşlılar arasında nigah, çoxarvadlılıq, boşanarkən yalnız kişinin hü- quqlarının qorunması, nigahın satın alınması və s. qanuniləşdirilmişdir. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|