Microsoft Word S?xsiyy?tl?r W-2003 formatted new doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ISBN: ©Xəlilov S., 2013
| - 2 - S.Xəlilov. Xatirələrdə davam edən dostluq (Şəxsiyyətlər, portretlər). Bakı, “Çaşıoğlu” nəş- riyyatı, 2013, 160 səh. Kitaba müəllifin Azərbaycanın görkəmli almləri haqqında müxtəlif vaxtlarda qələmə aldığı xatirələri, təəssüratları daxil edilmişdir. Kitab geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuşdur. ISBN: ©Xəlilov S., 2013 - 3 - Ön söz Fəlsəfə də, ümumi, universal məsələlərdən bəhs etməsinə baxmayaraq, ayrı-ayrı insanların şəx- si həyat təcrübəsindən və ictimai təcrübədən bəh- rələnir. Düzdür, dünya haqqında fikirləşmək, onun hansı isə bir modelini qurmaq üçün bütün düyanı gəzib-görməyə ehtiyac yoxdur; dünyanı insan ancaq iç dünyası vasitəsi ilə, kosmik əqllə əlaqə yaradıl- ması sayəsində təsəvvür edə bilər. Bu təsəvvür ək- sər insanlarda duyğu halında olur və ancaq seçilmiş insanlar onu rasional idrak səviyyəsində, anlayış və kateqoriyalar vasitəsilə ifadə edə bilirlər. İnsan ancaq öz şəxsi təcrübəsindən, şəxsi duy- ğu və təsəvvürlərindən çıxış etməklə həqiqətə çata bilməz. Həqiqət insana ya ilham, şövq, vəcd, kəşf səviyyələrində üzə çıxan sezgi vasitəsilə verilir, ya da digər insanların şəxsi təcrübələri və təsəvvürləri ilə diskurs sayəsində tədricən formalaşır. İkinci hal- da söhbət həqiqətə addım-addım, pərdə-pərdə ya- xınlaşmaqdan gedir. Digər şəxslər! Onlarsız ayrıca götürülmüş bir şəxs nə özünü, nə də dünyanı tanımaq, bilmək iqti- darında deyil. - 4 - Hər bir insanın dünyagörüşünün formalaşma- sında iştirak edən bu “digər şəxslər” əslində, onun ictimailəşmiş siması, özündənkənar mövcudluğu- dur. “Mən”in məxsusiləşməsi, özləşməsi də, ancaq “sən” və “o”nun mövcudluğu sayəsində mümükün olur. Marksizm fəlsəfəsində bu cəhət o dərəcədə qa- bardılmışdı ki, insan ancaq ictimai varlıq kimi qəbul olunurdu və onun fərdiliyi, özlüyü, “mən”i çox vaxt unudulurdu. Lakin ictimai mühit hələ “digər şəxslər”, sə- ninlə əks-əlaqəni təmin edən, öz-ün formalaşmasına xidmət edən amil deyil. Əksinə, ictimai mühit “mən”in əridilməsinə, fərdiyyətin itməsinə xidmət edir. İctimai şüur da öz növbəsində hər bir şəxsin identifikasiyası, dünyaya özəl, şəxsi baxışlarının formalaşması üçün bir əngəldir. Şəxsi yaşantılar güclü olmayanda və insan öz psixi həyatını: duyğu və təsəvvürlərini anlayışlarla, sözlərlə ifadə edə bil- məyəndə onun aşkar dünyagörüşü mühitlə, ictimai şüurla, ənənə və stereotiplərlə üst-üstə düşür, fərdiy- yət isə ancaq anlaşılmayan, dumanlı hissiyyat kimi, “qeyri-şüuri” səviyyədə saxlanılmış olur. Bax belə- cə, çoxlu sayda özünü dərk edə bilməyən, özündən xəbərsiz və mühitdə itib-batan insanlar yetişir. On- ların ayrı-ayrı şəxslərlə münasibətləri də əslində, ic- timai mühitlə, cəmiyyətlə münasibətin tərkib hissə- ləridir. Bir sözlə, “normal” insanların – sosial varlıq- ların münasibətləri də sosial mühitin özünə adek- - 5 - vatdır və heç bir özəlliyə malik deyil. Daha doğru- su, belə münasibətlərin fərdiliyi ancaq hissiyyat sə- viyyəsində mümkündür. Birini başqasından doğma- lıq və yadlıq hissləri ayırır. Yadlarla münasibət icti- mai normativlər səviyyəsində; əxlaq və hüquq nor- malarına uyğun olaraq qurulur. Doğmalarla müna- sibətdə isə bura hissiyyat da əlavə olunur. Hər bir fərdi münasibət məhz bu hissiyyatın xarakteri və də- rəcəsi ilə seçilir. Bütün yerdə qalan hallarda müna- sibətlərin tənzimlənməsi məhz normativlərə, şablon- lara uyğunlaşdığından belə münasibətlərin hər hansı bir özəlliyi olmur və onlar xatirə kimi saxlanmır. Beləliklə, xatirələr ya doğmalar haqqında his- siyyat və yaşantılar səviyyəsində, ya da tək-tək hal- larda rasional səviyyədə, əqli proseslərin “doğma- laşması” şəklində işıq üzü görür. Birinci halda – poeziya, ikinci halda – fəlsəfə yaranır. - 6 - Bu kontekstdə ötən illərin bir xatirəsi yadıma düşdü. 80-ci illərdə mən Asif Əfəndiyevlə (Asif Ata) əməkdaşlığı dayandırıb ali məktəbdə fəaliyyə- timi “normal” şəkildə davam etdirdiyim vaxtlarda o özünün yeni çıxmış kitabını mənə belə bir avtoq- rafla göndərmişdi: “Yadlar içərisində doğmama”. O, mənim normativ mühitdə tezliklə əriyə biləcəyimə inanmırdı. “Palaza bürünüb elnən sürünənlərin” hansı isə əlahiddə bir mühitə ehtiyacları yoxdur. Çünki bü- tövlükdə cəmiyyət onların mühitidir. Onların şüuru da ictimai şüurla sinxrondur. Şəxsiyyət isə o adam- lara deyilir ki, onlar cəmiyyətlə tam üst-üstə düşmə- diyindən dünyaya öz məxsusi baxışları, fərqli dü- şüncə tərzi, fərqli idealları və hədəfləri olduğundan, onlar bir növ mühitsiz qalır, cəmiyyət üçün yad ün- sürə çevrilir və istər-istəməz normativ qurumlar tə- rəfindən sıxışdırılmış olurlar. Belə adamların tam təklənməməsi üçün öz mənəvi-intellektual varlıqla- rına həmçins olan lokal mühitə ehtiyacları olur. Əksər hallarda cəmiyyətin inkişafı da məhz bu adamlar hesabına həyata keçir. Çünki ictimai var- lığa uyğun olan ictimai şüur onu inkişaf etdirməyə qadir deyil. İnkişaf məhz fərqlənənlərin, daha doğ- rusu, mövcud normativ səviyyənin fövqünə qalxan- ların hesabına mümkün olur. “Ziyalı” dediyimiz in- sanlar ilk növbədə məhz şəxsiyyət olmalıdırlar. Cə- miyyətin işığında yaşayanlar onun inkişaf yoluna işıq sala bilməzlər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|