Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeni sözlər
27
Müəllimə uşaqlarla salamlaşdı. Birdən onun gözü gül dəstəsinə sataşdı. Uşaqlardan soruşdu: - Bu gül dəstəsini kim gətirib?Ayxan əvvəlcə qorxdu. Elə bildi ki, pis iş görüb. Utana-utana dedi: - Gülü mən gətirmişəm... Müəllimə Ayxana yaxımlaşıb mehribancasına dedi: - Çox sağ ol. Sən, yəqin ki, məni sevindirmək istəmisən. Icazə ver, mən bu güllərdən sənin qız yoldaşlarına da verim. Qoy onlar da sevinsinlər. Müəllimə çiçəkləri qızlara payladı. Onlar təşəkkür dolu baxışlarla Ayxana baxırdılar. Ayxan bundan qürur hissi duyurdu. Mətn iki dəfə oxunur. Birinci dəfə müəllim mətni aramla oxuyaraq dairə ilə işarə edilmiş yerlərdə fasilə edir və uşaqların diqqətini cəmləmək məqsədi ilə suallar verir: 1. Ayxan məktəbə kimlə gəlmişdi? O günləri haradan almışdı? 2. Məktəb həyətində valideyininizdən ayrılanda siz nə hisslər keçirirdiniz? 3. Müəllimənin sualı nəyə görə Ayxanı qorxutdu? Sizcə, onun cavabından sonra müəllim nə etdi? 4. Siz çox istədiyiniz adamı sevindirmək üçün nə edirsiniz? 5. Sizcə, Ayxan məktəbdən qayıtdıqdan sonra müəlliməsi və sinif yoldaşları haqqında anasına nə danışacaq?
Müəllim uşaqların diqqətini “təşəkkür dolu baxışlar”
Təşəkkür etmək – “sağ ol” demək, minnətdarlıq bildirmək
28 Qürur hissi – yaxşı bir iş gördükdə insanın keçirdiyi hiss Mətnin ikinci oxunuşundan əvvəl müəllimin tapşırığı ilə uşaqlar “əlifba” kitabının 8-9-cu səhifələrindəki şəkillərə baxırlar. Bu dəfə onlar həm dinlədikləri, həm də gördükləri barədə suallara cavab verirlər (“Ayxan necə geyinmişdir?” “Ayxangilin sinfinin bizim siniflə hansı oxşarlığı və fərqləri var?”) Mətnlə işin sonunda müəllim uşaqlara belə bir sualla müraciət edə bilər: “Siz Ayxanla görüşsəydiniz, ondan nə soruşardınız?” (48, 8-9) Avropa ölklərində dərslik çox zaman bir kitabdan ibarət olmur. Əsas kitabın ətrafında çoxlu kitablar olur ki, bunlar əlavə resurslar hesab olunur. “Əlifbanın” müəllifləri hələlik bu ənənələrin olmadığını nəzərə alaraq dərsliklərinə həmin resursların rolunu oynaya biləcək materiallar daxil etmişlər. Dərsliyin 20-21-ci səhifəsində “mənim sinif yoldaşlarım” başlığı altında 20-yə yaxın rəsm əsəri verilmişdir. Müəllim bir-birindən fərqlənən bu şəkilləri necə əlaqələndirsin? Onları bir süjet ətrafında necə birləşdirsin? Bu sualların yaranacağını nəzərə alıb əlifbanın sonunda müəlliflər həmin şəklə uyğun hekayə və həmin hekayənin tədrisi ilə bağlı metodika tövsiyə etmişlər: Şagirdlər kitabın 20-21-ci səhifələrindəki şəkilləri nəzərdən keçirirlər. Müəllim sinifdəki cütlərdən birini qarşıya çıxarır. Onlardan biri şəkildə gördüklərinin əsasında Elxan haqqında, digəri Gülər haqqında məlumat verir. Sonra müəllim başqa bir cütlüyü (onları şərti olaraq A və B adlandıraq) yazı taxtası qarşısına dəvət edir. A-dan soruşur: “Sən B haqqında nə bilirsən?” şagird bildiklərini söyləyir. Müəllim köməkçi suallarla onun bildiyi bütün məlumatları aşkar etməyə çalışır. Sinifdən xahiş edir ki, bu məlumatları yadda saxlasınlar. Daha sonra sinfə müraciət edir: - B haqqında daha nə bilmək istərdiniz? 29
Uşaqların fikirlərini öyrəndikdən sonra müəllim həmin şagirdlərə təklif edir ki, B-yə öz suallarını versinlər. Yeri gəldikcə özü də suallar verir. Hamı sualları verdikdən sonra müəllim A-ya deyir ki, B haqqında yeni öyrəndiklərini danışsın. A-nın danışdıqlarından sonra müəllim siniflə birlikdə B haqqında əvvəl məlum olan və sonra aşkarlanan məlumatları müqayisə edir. Müəllim sinfi cütlüklərə bölərək tapşırır ki, hər bir cütlükdə şagirdlər bir-birinə sual verməklə mümkün qədər çox məlumat əldə etsinlər. Tanışlıq üçün istifadə olunan suallar: -Adın nədir? - Hansı ünvanda yaşayırsan? - Ananın adı nədir? O nəçidir? - Atanın adı nədir? O nəçidir? - Bacın, qardaşın varmı? Onların adı nədir? - Hansı idman növünü sevirsən? - Hansı şəhərlərdə olubsan? - Evinizdə hansı ev heyvanları var? - Velesipedin varmı? Və s. Vaxt bitdikdən sonra təqdimatlar başlayır. Hər bir şagird öz yoldaşını sinfə təqdim edir. Müəllim qeydlər aparır və sonda alınmış statistikanı sinfə çatdırır: sinifdə neçə nəfər idmana gedir, neçə nəfər musiqi ilə məşğul olur və s. (48, 20- 21)
Bu məşğələ dinləmə, danışma, təqdimetmə bacarıqları ilə yanaşı, dərs ilinin əvvəlində sinfin şagirdlərinin bir-biri ilə daha yaxından tanış olması üçün şərait yaradır. Dərsliyin 107-ci səhifəsində “Tülkü və Hacıleylək” adlı məşhur nağıl əsasında çəkilmiş şəkillər verilmişdir. Müəlliflər müəllimlərin bəzilərinin həmin əsərin məzmununu bilməyəcəklərindən ehtiyat edib kitabda həmin nağılı çap etmişlər. Sonra ona “Nə tökərsən aşına, o da çıxar qaşığına”
30
yazırlar: “Müəllim əvvəlcə uşaqların diqqətini mətndəki atalar sözlərinə yönəldir və yönəldici suallar verməklə bu atalar sözlərinin mənasını soruşur: - Sizcə, borc alan borc verənin sağlığını istər, yoxsa əksinə?
- “Nə tökərsən aşına, o da çıxar qaşığına” atalar sözünün mənasını necə izah edərdiniz? Daha sonra şagirdlər müəllimin suallarına cavab verməklə mətndəki açar sözləri müəyyənləşdirirlər: tülkü, hacıleylək, nəlbəki, kuzə. Şagirdlər bu sözlərin hərf sxemini yazı taxtasında yazırlar və sxemlərdə “k” hərfinin yerini müəyyənləşdirirlər. Bundan sonra müəllim “k” səsinin və hərfinin tanıdılmasına keçir. (48, 107) Azərbaycan dilində çalışmaların xarakterindən danışan prof. A.Rəhimov Çalışmaların məktəblilərin əqli fəaliyyətinin və yaradıcılıq qabiliyyətinin inkişafı istiqamətində qurulmasını vacib hesab edir. O, “Ana dilinin tədrisi metodikası” kitabında göstərir ki, psixoloji və neyyrolinqvistik tədqiqatlar göstərir ki, nağıletmə prosesində üç tərəf meydana çıxır. Birincisi, nağıl olunan məzmundur (A ilə işarə edək). Ikincisi, nağıl edəndir (B ilə işarə edək). Üçüncüsü isə nağılı dinləyəndir (B ilə işarə edək). Nağıletmə prosesində bu tərəflər arasında daxili əlaqələr yaranır və fasiləsiz davam edir. Şagird hər hansı mətnin məzmununu nağıl edir. Bu zaman onun hər sözü, hərəkəti dinləyicilərlə təsir göstərir. Dinləyicilər də öz növbəsində diqqətinin, mimik hərəkətlərinin və s. dəyişməsi ilə ona reaksiya verirlər. Bu reaksiyalar nağıl edəni yeni situativ vəziyyətə salır. Ona psixoloji təsir göstərir. Nağılının dinləyicilər tərəfindən yaxşı
Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|