28
Kimin ki,
sözünə əməl edir şah,
O, kərək hər sözdə olsun xeyirxah.
Fridunun
12
saray
ın
ın tağ
ında yaz
ılm
ışd
ır:
Lətifə
Bu dünya məgər qald
ım
ı bir şaha?
Get öz qəlbini bağla bir allaha.
Bu dünya, bu mülkə s
ığ
ınma bir an,
O sən tək çoxun məhv edibdir, inan.
Nə fərqi gedərkən bu canü, bu tən,
Ya töxt üstə öl, ya da torpaqda sən?
2. Hekayət
Xorasan hakimlərindən biri yuxuda gördü ki, Mahmud Səbük-
təkinin
13
bütün badəni çürüyüb torpağa qar
ışm
ış, lakin gözləri hələ də
öz hədəqəsində hərlənir və ətrafa bax
ır. Bütün alimlər bu yuxunu
yozmaqda
aciz qaldılar. Ancaq orada olan dərvişlərdən biri baş əyib
dedi: «Gözləri həsrət çəkir, ax
ı, ölkəsi əldan–ələ keçir».
Şer
Çox gömüldü yer alt
ına mənəm–mənəm deyənlər
Ki, onlardan bu dünyada bircə ad–san qalmad
ı.
Torpaq altda yatanlara bir diqqətlə nəzər sal.
Torpaq yedi, sümüyündən belə nişan qalmad
ı.
Yaxş
ı add
ır Nuşirəvan
ı
14
bu dünyada yaşadan.
Lakin, köçdü bu dünyadan Nuşirəvan, qalmad
ı.
Ey filankəs, xeyirxah ol, bil həyat
ı qənimət,
Nə qədər ki, deməmişlər filan–filan qalmad
ı.
3. Hekayət
Bir şahzadə haqq
ında eşitmişəm ki,
özü çirkin və qısaboylu,
qardaşları isə gözəl və uca idi. Bir dəfə şah ona alçaq nəzərlə bax
ıb,
etinas
ızl
ıq göstərdi. Oğlan həssas idi, başa düşdü və dedi:
29
– Ata, ağ
ıll
ı gödək, axmaq uzundan yaxş
ıd
ır. Hər qaməti uca
olan
ın qiyməti baha olmaz. Qoyun kiçik olsa da təmiz, fil böyük olsa
da murdard
ır.
Şer
Çox alçaq olsa da Tur dağ
ı
15
bişək,
Allah dərgan
ında say
ıl
ır yüksək.
Şer
Söylədi bədəncə zəif bir alim,
Bir şişman axmağa: «Varm
ı xəbərin
Əgər ərəb at
ı ar
ıq olsa da,
Bir töylə eşşəkdən yaxş
ıd
ır, yəqin».
Atas
ı güldü, söz dövlət başç
ılar
ın
ın ürəyinə yatd
ı, qardaşlar
ında
isə kin oyatd
ı.
Şer
Nə qədər dil aç
ıb dinməmiş insan,
Hünəri və eybi qalacaq nihan.
Gördüyün hər meşə sanma ki, boşdur,
Bəlkə də yatm
ışd
ır orada qaplan.
16
Deyirlər ki, həmin günlərdə güclü bir düşmən padşah
ın ölkəsinə
hücum etdi. Hər iki tərəfin qoşunlar
ı üz–uzə gəldikdə döyüş meyda-
n
ına birinci at
ılan haman oğlan oldu.
Vuruş çağ
ı kimsə görməmişdir arxam
ı,
Bəlkə torpaq–qan içində görəcəksən döşümü.
Hər döyüşən öz baş
ın
ı itirirsə vuruşda,
Dönüb qaçan, girə verər saya gəlməz qoşunu.
Bunu deyib, özünü düşmən qoşununa vurdu, bir necə pəhlivan
öldürdükdən sonra atas
ın
ın yan
ına gəldi, baş əydi və dedi:
30
Şer
Məni belə zəif hesab edən sən,
Demə ancaq boydad
ır hər iqtidar.
Döyüşlərdə incə belli at gərək.
Kök öküzün meydanda nə xeyri var?!
Nağ
ıl
edirlər ki, duşmənin qoşunu son dərəcə çox, hökmdar
ınk
ı
isə az idi. Buna görə də onun qoşunundan bir hissə döyüşdən qorxub
qaçmağa başlad
ı. Bu vaxt haman oğlan nərə çəkib dedi:
–Ey, kişisinizsə, çal
ış
ın qad
ın paltar
ı keyməyin! Süvarilər onun
bu sözündən qeyrətə gəlib cəsarətləndilər, qaçanlar da geri döndülər,
ham
ıs
ı birlikdə düşmənə qarş
ı hücuma keçdi. Padşah
ın qoşunu həmin
gün düşmənə qələbə çald
ı.
Şah igid oğlunu bağr
ına bas
ıb öpdü. Sonra şah
ın ona qarş
ı
məhəbbəti gündən–günə artmağa başlad
ı, nəhayət onu özünə vəliəhd
təyin etdi. Qardaşlar
ı pax
ıll
ıqdan onun xörəyinə zəhər qatd
ılar. Bac
ıs
ı
eyvandan bunu gördü, dərhal pəncərəni bərk ç
ırpd
ı.
Oğlan işin nə
yerdə olduğunu duydu və əlini xörəkdən çəgərək dedi:
–Heyifdir, hünərlilər ölə, hünərsizlər onlar
ın yerini tuta!
Beyt
Dünyadan yox olsa gər hüma quşu,
Bir kimsə sayəban etməz bayquşu.
17
Atalar
ı bu xəyanətdən xəbərdar olub oğlanlar
ın
ı yan
ına ca-
ğ
ırtd
ırd
ı, onlara laz
ımi qulaqburmas
ı verdikdən sonra, hərəsinə
ölkənin uzaq bir hissəsində yer ay
ırd
ı. Bununla da aralar
ındak
ı fitnə
yatd
ı və ədavət aradan qalxd
ı, çünki məsəl var deyərlər: «On dərviş
bir kilimə y
ığ
ışar, iki padşah bir ölkəyə s
ığ
ışmaz»
Şer
Bir
çörək taparsa mömin, düz adam,
Yar
ıs
ın paylay
ıb, yar
ıs
ın yeyər.
Padişah bir ölkə ald
ıqda, yenə
İkinci ölköni almaq istəyər.
31
4. Hekayət
Ərəblərdən bir dəstə quldur dağ baş
ında məskən sal
ıb, karvan
yolunu kəsmiş, dağ
ın zirvəsində ən uca yerdə möhkəm bir mövqeyi
tutmuşdular. Buna görə şah qoşunlar
ı quldurlara bata bilmir, camaat
isə onlar
ın qorxusundan yata bilmirdi. Quldurlar
ın bu
hərəkəti bir
müddət də davam edərsə, onlara üstün gəlməyin mümkün
olmayacağ
ın
ı görən o ətraf
ın başç
ılar
ı tədbir üçün bir yerə
toplaşd
ılar.
Şer
Yeni rişə atan cavan bir çinar,
Bir adam əl atsa yerindən ç
ıxar.
Lakin kök atarsa o xeyli zaman,
Fələk də gələrsə, qoparmaz, inan.
Çeşmə tutulsa da kiçik bel ilə,
Dolarsa keçilməz böyük fil ilə.
Başç
ılar məsləhətləşib bir nəfəri quldurlar
ı pusmağa göndərdilər
və hücum üçün
fürsət gözləməyə başladılar. Pusquda oturmuş adam
tezliklə xəbər gətirdi ki, quldurlar məskənlərini yiyəsiz qoyub, hans
ı
bir tayfa üzərinə isə basq
ına getmişlər. Bunu eşidən kimi dərhal
s
ınanm
ış və müharibə görmüş bir dəstə döyüşçü göndərdilər, onlar
gedib quldurlar
ın məskən sald
ığ
ı dağ
ın keçidində pusquda
dayand
ılar. Axşamüstü quldurlar çoxlu qənimətlə öz məskənlərinə
qay
ıtd
ılar, qənimətləri yerbəyer edib,
silahların
ı açd
ılar, paltarlar
ın
ı
soyunaraq yatd
ılar. Onlar
ın baş
ın
ın üstünü alan birinci düşmən yuxu
oldu. Gecədən xeyli keçdi.
Beyt
Günəşi bürüdü zil bir qaranl
ıq,
Guya ki, Yunisi udmuşdur bal
ıq.
18
Pusqudak
ı igidlər dərhal hücum edib quldurlar
ın qollar
ın
ı bir–bir
dallar
ına bağlad
ılar, səhər aç
ılan kimi şah
ın hüzuruna gətirdilər. Şah