Microsoft Word neft mehsul emali docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
24
hissəciklərinin neftlə əhatə olunması, bitkilərin qidalanma rejimini pozur. Torpağın hissəcikləri bir-birinə yapışır, neft isə tədricən başqa bir hala keçir. Neft fraksiyaları daha çox oksidləşir və bərkiyir. Yüksək çirklənmə vəziyyətində torpaq asfalta bənzər kütləyə çevrilir. Uzun müddətli və neft məhsullarının yüksək konsentrasiyası şəraitində torpaqda bərpa oluna bilməyən dəyişiklər baş verir. Bu halda torpaq nəmliyi tutmaq və saxlamaq xüsusiyyətinin itirir, onun hiqroskopikliyi və suyun nüfuzetmə xassələri zəifləyir. Qəzalar zamanı neftin torpağa yayılmasının ilk anlarında o ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında süzülərək qrunt sularının səviyyəsinə qədər yayılır. Sonrakı etapda neft karbohidrogenləri qrunt sularında yerlərini dəyişərək su ilə qarışmır. Beləliklə ilk çirklənmə anında kiçik sahəni əhatə edən neft komponentləri ərazidə yerini dəyişərək böyük bir sahəni əhatə edirlər. Neftin yüngül komponentləri olan alkanlar (C 5 -C
) torpağın səthindən buxarlanır, yaxud da suvarılma ilə yuyularaq aparılır. Ağır fraksiyalar isə torpağın boşluqları ilə süzülərək qrunt sularına qədər çatır. Bu halda torpaq çirkləndirici mənbə ilə qrunt suları arasında bufer rolunu oynayır. Neftin torpaqdan süzülmə dərinliyi neftin xassələrindən və torpağın məsaməliyindən asılıdır. Torpağın qısa müddətdə neft ilə çirklənməsi zamanı çirkləndiricinin torpağa nüfuz etməsi 0,4-0,6 m keçmir. Uzun müddətli çirklənmə vəziyyətində isə neft hətta gilli qruntları keçərək 0,95-1,14 m qədər nüfuz etmiş olur. Texnogen neftin eyni əraziyə dəfələrlə axıdılması torpağın daha intensiv çirklənməsinə səbəb olur. Müxtəlif ekzogen faktorların təsirindən neftin torpağa göstərdiyi neqativ təsirlərin öyrənilməsi üçün aparılan elmi tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, torpağı əvvəlki vəziyyətinə qaytarılması üçün müxtəlif effektli tədbirlər həyata keçirmək vacibdir. Ekoloji və geokimyəvi xassələrinin tədricən dəyişməsi ilə xarakterizə olunan torpağın neftlə çirklənməsi nəticəsində deqradasiyaya uğraması çox etaplı prosesdir. 25
Torpağın deqradasiyaya uğramasının birinci etapı neftin torpağa düşdüyü andan onun ərazidə 24-27 ay müddətində yayılması prosesini xarakterizə edir. Bu müddət ərzində neftlə çirklənmiş torpaq metan-naften karbohidrogen və qətran asfalten fraksiyaları ilə zənginləşir [ 13]. Bu zaman torpaqda gedən oksidləşmə reaksiyaları nəticəsində torpaqdakı karbohidrogenlərin konsentrasiyasına aşmayan spirtlər, sadə efirlər və turşular yaranır. Deqradasiyanın sonrakı etapında torpaqda biokimyəvi proseslərin getməsində üstünlük təşkil edən uzunzəncirli tək n-alkanların konsentrasiyası azalmış olur. 48-52 gün davam edən deqredasiyanın üçüncü etapında torpaqda neftin inkubasiyası başlayır və bu zaman ilk karbohidrogenlərin və onların yerdəyişməsi müşahidə olunmur. Ümumiyyətlə, yüksək molekullu karbohidrogenlərin parçalanması uzunmüddətli prosesdir. Odur ki, neftlə çirklənmiş torpaqların biosenozunun – mikrofloranın, mikro və mezofaunanın, ali bitkilərin tam bərpa olunması üçün 25 ildən artıq vaxt tələb olunur. Göründüyü kimi neft karbohidrogenlərinin torpaqda çevrilməsi dinamik prosesdir. Bu prosesdə neftin bütün komponentləri iştirak edir, onlar hamısı eyni zamanda hərəkətdə olurlar, lakin sürətləri müxtəlif olur. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, neft məhsulları toplanan yerlərdə nəinki torpağın üz hissəsində, eyni zamanda onun dərin qatlarında böyük dəyişiliklər əmələ gəlir və bu torpağın mühüm fiziki-kimyəvi göstəricilərinin pisləşməsinə səbəb olur. Neft və neft məhsulları ilə çirklənmə nəticəsində torpağın morfoloji xüsusiyyətlərində əsaslı dəyişiliklər əmələ gəlir. Neft əksər hallarda 5-10 sm dərinliyə keçir, bəzi hallarda neftlə çirklənmənin dərinliyi 40-50 sm-ə çatır. Bununla əlaqədar olaraq torpağın qumuşlu üz hissəsi qara-kül rəngi alır, onun ayrı- ayrı strukturları arasında yapışqanlıq əmələ gəlir.
26
Müəyyən edilmişdir ki, neft mikroorqanizmlərin inkişafına və onun biokimyəvi aktivliyinə təsir göstərir. Torpaqların mikroorqanizmlərinin reaksiyası bu mikroorqanizmlərin tənzimlənməsi və onların fərdi xüsusiyyətlərindən asılıdır. Hətta torpağın neftlə və neft məhsulları ilə zəif çirklənməsi mikroorqanizmlərin miqdarının azalmasına və karbon qazının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Mikroorqanizmlərin bərpa olunması çirklənmədən təxminən 6 ay sonra müşahidə olunur. Torpaq bitki örtüyünün çirklənməsinin nəticələrinin öyrənilməsi göstərir ki, çirklənmiş bütün ərazilərdə bitki örtüyünün az bir hissəsi 15 ildən sonra yarısı bərpa olunur. Bütün hallarda qazma vaxtı neftin ətraf mühitə tökülməsi nəticəsində bitki aləmi tamamilə məhv olur.
27
TEXNOLOG YASI, ALINAN MƏHSULLAR, YARANAN EKOLOJ PROBLEMLƏR 2.1. Neftin emala hazırlanması və çeşidlənməsi
Çıxarılma dərinliyindən, yerindən asılı olmayaraq neft yataqlarından çıxarılan istənilən neftin bir tonunda 50-100m 3 qaz, 200-300 kq su, 10-15 kq mineral duzlar və mexaniki qarışıqlar olur. Mədənlərdə neftdən suyu ayırmaq üçün müxtəlif sistemlərdən istifadə olunur. Yeni neft mədənlərində təzyiq altında işləyən sistemlərdən istifadə olunur. Belə sistemdə quyudan çıxarılan xam neft fərdi ölçü qurğusuna verilir. Burada qaz maye məhlullardan ayrılır və ayrılan məhsulların miqdarı təyin olunur. Ayrılmış qaz yenidən neft və su ilə qarışdırılaraq, qazın neftdən təkrar ayrılması üçün nasos stansiyasındakı seperatora verilir. Seperatorda ayrılan qaz, qaz emalı zavodlarına, qismən qazsızlaşdırılmış neft isə neftin emala hazırlanma qurğusuna nəql edilir. neftin emala hazırlanması aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır: neftin emala hazırlanma qurğusunda əvvəlcə qazın neftdən ayrılmasının ikinci və üçüncü seperasiyası, sonra isə neftin sudan və duzlardan təmizlənməsi prosesləri aparılır. Proseslərdən ayrılmış qaz emala, su isə təmizləndikdən sonra yenidən neft laylarına verilir. Təmizlənmiş neft isə xüsusi çənlərə verilərək onun miqdarı və keyfiyyəti təyin olunur. Əgər neft keyfiyyətcə standarta uyğun gəlmirsə, onda onu yenidən təkrar emala qaytarırlar [ 3]. Neftin bir neçə pilləli seperasiyasından sonra belə onun tərkibində müəyyən miqdarda həll olmuş şəkildə C 1 -C 4 qaz karbohidrogenləri qalır. Həmin qazlar, eyni zamanda neftin tərkibində olan yüngül fransiyalar neft saxlandığı çəndə və bir çəndən başqa çənə verildiyi müddətdə neftdən ayrıla bilər. Bu isə öz növbəsində neftin və qazın itkisinə, ətraf mühitin çirklənməsinə səbəb olar. Buna görə də mədənlərin çoxunda neft rektifikasiya edilərək stabilləşdirilir. Stabilləşdirilmiş neftlərdə C 1 -C 4 qaz karbohidrogenlərinin miqdarı 1%-ə qədər, stabilləşdirilməmiş Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|