MULTUK LTURAL ZMƏ G R Ş
1-CI MÜHAZIRƏ.
Multikulturalizmə giriş
I. “Multikulturalizmə giriş” fənninin predmeti və əhəmiyyəti
1. “Multikulturalizmə giriş” fənninin predmeti, obyekti və mədsədi.
Multikulturalizm bir sosial hadisə, ideologiya, siyasət, həyat tərzi kimi.
“Multikulturalizmə giriş” fənni əsrlər boyu multikulturalizmin Azərbaycanda
meydana gəlməsinin səbəblərini, onun mahiyyətini, nəzəri-ideoloji, hüquqi-
normativ əsaslarını, üstünlüklərini, müasir durumunu və inkişaf perspektivlərini
öyrədir.
Fənnin əsas məqsədi tələbələrə Azərbaycan Respublikasınınin multikulturalizm
siyasətinin mahiyyətini, onun xüsusiyyələrini və bu siyasətin ölkədə uğurla həyata
keçirilməsinin səbəblərini izah etməkdir.
Multikulturalizm 1960-cı illərin sonunda Kanadada meydana gəlmişdir.
Termin kimi o, 1970-ci illərdə ədəbiyyatda əks olunmuşdur. The Harper Colins
sosiologiya lüğətində (1991) Multikulturalizmin belə bir tərifi verilir:
“Multikulturalizm – bir çox cəmiyyətlərin xüsusiyyəti kimi plüralizmin
mövcudluğunun etiraf olunması və inkişafı deməkdir.
Multikulturalizm mədəni
müxtəlifliyin, məsələn azlıqların dilinin müdafiəsi məsələsini öz qarşısına qoyur.
Eyni zamanda o, azlıqların mədəniyyəti ilə əsas mədəniyyətin qeyri- bərabər
münasibətlərini nəzərdə saxlayır”.
Multikulturalizm liberal eqalitarian və kommunitarian yanaşmalar vasitəsilə
ə
saslandırılı.
1.Liberallara (Kymlicka) görə, fərdin özü istədiyi dəyərləri seçir. O, icma həyatına
münasibətdə öz hüquq və zadlıqlarını daha uca tutur. Liberallar muxtariyyət və
bərabərlik kimi liberal dəyərlərə əsaslanır
. Kommunitarianism və millətçilik
nəzəriyyələrini tənqid edərək, Kimlika qeyd edir ki, liberalizm insanın özünə
hörmət ilə onun mənsub olduğu qrupun mədəniyyəti arasında dərin əlaqənin
olduğunu göstərir. Kimlikaya görə, azlıqlar öz mədəniyyətlərini qorumaqda
çətinlik çəktiklərinə görə onlara xüsusi qayğı göstərilməlidir.
2. Kommunitarian (Çarlz Teylor) fərdin cəmiyyətə münasibətdə əsas oldununa dair
ideyanı təkzib edirlər. Atomizmin yerinə onlar holizmi müdafiə edirlər. Teylorun
“tanıma siyasəti” holizmin kollektiv mədəni dəyərlərin vacibliyini göstərir.
Müxtəlif mədəniyyətlərə bərabər əhəmiyyətin verilməsi ənənəvi liberal cəmiyyətin
azlıqlara xüsusi hüquqların verilməsini istəyən cəmiyyətlə əvəz olunmalıdır.
Multikulturalizm
tərcümədə
çoxmədəniyyətlilik
deməkdir.
Çoxmədəniyyətlilik dedikdə isə ilk növbədə etnik, irqi, dini və mədəni
müxtəlifliklər, bu müxtəlifliklərin əsasını təşkil edən dəyərlər nəzərdə tutulur.
Müasir dövrdə dünya ölkələrinin əksəriyyətində etnik, irqi, dini və mədəni
müxtəlifliklər mövcuddur. Bu müxtəlifliklər tarixi prosesin inkişafının nəticəsi
kimi obyektiv xarakter daşıyır. Onlar xalqların etnik-mədəni dəyərlərini,
mədəniyyətlərini xarakterizə etməklə onların dünyagörüşü və fəaliyyətlərinin
ə
sasını təşkil edir və həyatında müsbət rol oynayır.
Stenford Ensiklopediyasında qeyd olunur ki, Multikulturalizm məfhumuna
bütün məzlum qruplar- afro- amerikanlılar, qadınlar,
cinsi azlıqların
nümayəndələri, şikəstlər və s. – aid edilsə də, m
ultikulturalizmin
tədqiqatçılarının
ə
ksəriyyəti adətən bu məfhuma etnik və dini azlıqları təşkil edən immiqrantları
(mühacirləri) (məs.ABŞdakı Latın Amerikalıları, Qərbi Avropada müsəlmanları),
milli azlıqları (məs.Katalonları, baskları, uelsliləri, kvebekliləri) və yerli xalqları
(məs. Şimali Amerikadakı yerli xalqları, Yeni Zellandiyadakı maoriləri) daxil
edirlər.
Multikulturalizm – social ədalət, imkanların bərabərliyi, demokratiya kimi
anlayışların müzakirə olunan terminlər sırasına daxildir.
Multikulturalizm cəmiyyətin inkişafının məhsulu, cəmiyyətdə baş verən
hadisələr tərəfindən meydana gəldiyinə görə o, öz mahiyyətinə görə ilk növbədə
sosial hadisədir. Sosial hadisə kimi formalaşan multikulturalizm digər sosial
hadisələrə (siyasətə, iqtisadiyyata, mədəniyyətə, mənəviyyata, ictimai şüurun
müxtəlif formalarına və s.) təsir göstərir, onlarla qarşılıqlı münasibətdə olur.
Multikulturalizm etnik-mədəni müxtəlifliklərin və onların əsasını təşkil edən
dəyərlərin qorunması və inkişafını nəzərdə tutur. Bu, isə insanların hüququ və
azadlıqlarının müdafiə olunmasının tərkib hissəsidir. Multikulturalizmi təbliğ edən
ölkə onu dövlət ideologiyasının tərkib hissəsi, dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırır.
Bir sosial hadisə kimi meydana gələn multikulturalizmin inkişafının sonrakı
mərhələləri onun dövlət ideologiyasına, dövlət siyasətinə. Bu mərhələlərin
reallaşmasında əsas rol dövlətə məxsusdur.
Multikulturalizmin vətəndaşların həyat tərzinə çevrilməsi onun inkişafının ən
yüksək mərhələsidir. Bu mərhələdə vətəndaş cəmiyyəti multikulturalizmin
Dostları ilə paylaş: |