__________________
Milli Kitabxana_________________________
4
Bu kitab "Məmməd Araz. Seçilmiş əsərləri. Dörd cilddə" (Bakı, Ozan, 2003)
nəşri əsasında təkrar nəşrə hazırlanmışdır
Ön sözün müəllifı:
Yaşar Qarayev
Tərtib edəni:
Gülxanım Fətəli qızı
894.361'1 –dc 21
AZE
Məmməd Araz.
Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. I cild. Bakı, "Lider
nəşriyyat", 2004, 224 səh.
Görkəmli Azərbaycan şairi Məmməd Arazın bu kitabına bütov bir şair ömrünün
müxtəlif dövrlərini əhatə edən şeirləri toplanmışdır. Hər bir fərdi Vətənin kiçik bir
daşı sayan şairin qələmə aldığı bu şeirlərin hər misrasında düşüncələr çırpınır. Yüksək
poetik ilhamla yazılmış bu şeirlərdə Azərbaycan təbiətinin gözəllikləri
canlandırılmışdır. Böyük vətəndaşlıq qayəsi, Vətən torpağının əzabına, ağrısına
qatlaşmaq, şimallı, cənublu Azərbaycan torpağının vətəndaşlıq yükünü çəkmək -
Məmməd Araz poeziyasının əsas gücü və qüdrəti bundadır.
Fikirlərin sanki sözlərin boyuna biçildiyi bu şeirlərdə doğma kökə bağlılıq,
qoynunda ərsəyə çatdığı torpağa vurğunluq, xalq taleyinin dolanbac yolları haqqında
fəlsəfi düşüncələr öz dolğun bədii əksini tapmışdır.
ISBN 9952-417-21-5
© "LİDER NƏŞRİYYAT", 2004
__________________
Milli Kitabxana_________________________
6
ÖN SÖZ
Deyirlər, Günəşin işıgı və istisi kimi insanın əsəbi və ağrısı da mənəvi
zərrələrə çevrilib
Planetə, Efirə yayılır. Ən etibarlı mənəvi yaddaşda - Kosmosda bütün dövrlərin ağrı və əsəb
impulsları - dalğaları yaşayır. Odur ki, sənətkar bütün dövrlərin agrısını qəbul edə və bizə
göstərə bilir... böyük sənət əsəri də sənətkar dünyaya yayılan o ağrını və əsəbi səhvsiz ədəbi
dalğada tutan zaman və poetik haraya çevriləndə yaranır...
Azərbaycanın xalq şairi Məmməd Araz (İbrahimov Məmməd İnfil oğlu) 1933-cü il
oktyabrın 14-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunun Nurs kəndində anadan
olmuşdur. Burada orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakıda Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
İnstitutunun coğrafiya fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir (1950-1954).
Əmək fəaliyyətinə doğma kəndlərindəki orta məktəbdə müəllimliklə başlamış, sonra Bakıya
köçüb burada Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında (1957-1959) işləmişdir. Moskvada
keçmiş SSRİ Yazıçılar İttifaqı nəzdində müdavim (1959-1961), Bakıda "Maarif" nəşriyyatında
bədii ədəbiyyat redaksiyasının müdiri (1963-1967), "Ulduz" jurnalının məsul katibi (1967-1970),
"Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti redaksiyasında baş redaktorun müavini (1970-1972),
Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında baş redaktorun müavini (1972-1974) olmuş, 1974-cü ildən
"Azərbaycan təbiəti" jurnalının redaktoru vəzifəsində işləmişdir. "Ulduz" jurnalı redaksiya
heyətinin üzvüdür. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında poeziya bölməsinə rəhbərlik etmişdir (1971-
1981). Azərbaycanın xalq şairi adına layiq görülmüşdür (1992).
Məmməd Araz ədəbi yaradıcılığa 1952-ci ildə "İnqilab və mədəniyyət" jurnalında dərc
olunan "Yanın, işıqlarım" adlı ilk şerilə başlamışdır. "Vətən torpağı", "Şerə gətir", "Necə
unudum səni?", "Mən Araz şairiyəm" "Məmməd İbrahim" imzası ilə nəşr etdirdiyi
bu şeirlər hələ
ənənəvi məhəbbət, vətən və təbiət lirikasının tanış nümunələri idilər.
"Mən də insan oldum", Əsgər qəbri haqqında ballada", "Atamın kitabı" artıq epik formada,
lakin eyni fəlsəfı-psixoloji səpkidə yazılmış poemalardır.
Fərariliyin ən bədnam çeşidi - əcdaddan üz çevirməkdir, kökdən, mənşədən, "mən"dən fərar
eləməkdir,
milli hafizədə, mənəvi yaddaşda (yəni əsəbdə, qanda, kökdə!) "skleroz" olmaqdır.
Yaddaşı olmayan ədəbiyyat yalnız yaddaşı olmayan xalqın nəsibidir, siması olmayanın tarixi
taleyi, zatı və nəsli, əsli və nəcabəti olmayanın alın yazısıdır. Üfüq, səma, göy daş saxlamadığı
kimi, mənəvi və əxlaqi boşluq da yaddaş saxlamır.
Millət - genetik səviyyədə, yaddaş - ağrı səviyyəsində dərk olunmuş vəhdətdən və
bütövlükdən başqa bir şey deyildir. Yalnız yaddaş olan yerdə sabitlik və tamlıq var, nəsillər və
əsrlər, ilahi və bəşəri dəyərlər və sərvətlər arasında əlaqə və estafet var. Əslində nəinki
təbiət və
insan, ekologiya və poeziya da yaddaşdır. Şəhid - ölümü ilə, şair ağrısı ilə yaddaşa qaynayıb-
qarışır. Və yaddaşın ömrü bir vicdana və haqqa xidmətin qədərindən, bir də qədir-qiymətə,
qeyrətə çevrilən anların cəmindən yaranır. Artıq gör neçənci əsrdir ki, İsa
da və Məhəmməd də,
Qorqud da və Şekspir də bir haqqın, bir də yaddaşın dərgahında yaşayır. Daha doğrusu, tarix,
zaman hər yerdən axıb, sürüşüb gedir, bir yaddaşa ilişəndə iz qoyur, qeyrətdə əbədiləşir və
abidələşir.
Əsl, həqiqi, böyük Poeziya isə ümumbəşəri yaddaşdır. Və məncə, Məmməd Arazın şeri də
düşüncədə, əxlaqda və qeyrətdə belə yaddaşın şeirdə ifadəsidir.
Poeziyanın dumduru, şəffaf bulağı başına o, Arazın bulanıq və paralı sahilindən ayrılıb
gəldi, özü ilə poeziyaya Arazın dərdini, ağrısını da gətirdi. Özü də tarixdən və təbiətdən, ana
dilindən, bayatıdan, folklordan axan bir Araza döndü - Məmməd Araz!
O, hələ yeniyetmə ikən ilk dəfə Arazı və Şahbuzu "Anamın nəğməsi" kimi dinlədi, torpağı
və təbiəti "Atamın kitabı" kimi oxudu. Dərslik yox, dağ-daş özü ekologiya - əlifba kitabı oldu.
Lap uşaqlıqdan mehrini və meylinı nəbatat elminə saldı, qələmi də bir pöhrə kimi çəməndən,
çöldən, meşədən göyərdi, ədəbiyyat yox, çoğrafiya fakültəsinə daxil oldu. "Azərbaycan" yox,
"Azərbaycan təbiəti" dərgisinə redaktor oldu! Poeziyada yeni təbii
iqlimin - çağdaş ekoloji
təfəkkürün ilk təməl daşlarını qoyanlardan biri Məmməd Araz oldu.