1
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ
«BANK İŞİ» KAFEDRASI
i.e.d., prof. Z.F. Məmmədov
мцяллим П.В. Зейналов
İ
stehsalat təcrübəsi üzrə Metodik Göstəriş
(«Bank işi» kafedrası üzrə)
Azərbaycan Təhsil Nazirinin 19.08.2014 tarixli əmri ilə «
İstehsalat təcrübəsi üzrə
Metodik Göstəriş
» fənni üzrə tədris proqramına nəşr hüquqi verilmişdir.
Bakı 2014
3
Ön söz
İ
stehsalat təcrübəsi ixtisaslı kadr hazırlığı prosesinin əsas tərkib hissəsidir.
Təcrübə əsasən maliyyə-kredit, investisiya institutları, müəssisələrdə və
iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrindəki təşkilatlarda həyata keçirilir.
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində «Bank işi» ixtisası üzrə ixtisaslaşan
tələbələrin istehsalat təcrübəsinin keçirilməsi zamanı proqramın olmaması təcrübə
prosesini qüsurlu edirdi. Lakin, «Bank işi» kafedrasının müdiri professor
Z.F.Məmmədovun rəhbərliyi ilə ilk dəfə hazırlanmış «İstehsalat təcrübəsi və
buraxılış işlərinin hazırlanması üzrə metodik göstəriş»in yazılması bu boşluğun
doldurulması üzrə fəaliyyətin artıq səmərə verdiyini göstərir. Belə ki, bu metodiki
göstərişdə ümumi, xüsusi və ixtisaslaşma modullarının mövcudluğu tələbələrə
istehsalat təcrübəsində əldə etdikləri bilikləri daha da möhkəmləndirmələri
baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu modullar
yalnız ölkə ərazisində deyil, həmçinin xarici ölkələrdəki кредит тяшкилатларында
keçirilən istehsalat təcrübələrində tətbiqi mümkün olacaqdır. Belə ki, artıq
uzunmüddətdir ki, “Bank işi” ixtisası üzrə təhsil alan bir çox tələbə istehsalat
təcrübəsini Rusiyanın aparıcı banklarında həyata keçirmək imkanı əldə edirlər. Son
zamanlar universitet rəhbərliyinin də dəstəyi ilə aparılan məqsədyönlü işlərin
nəticəsi olaraq bunun coğrafiyası daha da genişlənmişdir. Бу илдян етибарян,
тялябяляримиз Туркийянин ян ири банкларында тяжрцбя имканы ялдя едирляр.
Hesab edirəm ki, bu metodik göstəriş praktiki problemlərin həll edilməsində,
eləcə də tələbələrin məqsədəuyğun şəkildə yönəldilməsinə xidmət edəcək və
gələcəkdə digər ixtisas kafedralarının bu metodik göstərişdə qeyd olunan
modulların öz ixtisaslarına uyğun şəkildə tətbiq etmələri istehslat təcrübəsinin
keyfiyyətinin yüksəlməsinə töhfə olacaqdır.
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİnin
“Təcrübə və işədüzəltmə” şöbəsinin müdiri
F.B.Əliyev
4
İ
stehsalat təcrübəsi üzrə proqram və metodik göstəriş
Ümumi əsaslar
1.
Bu metodik göstəriş Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
2008-ci 19 sentyabr tarixli 221 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş - Ali (orta ixtisas)
təhsil müəssisələri tələbələrinin ixtisas üzrə təcrübəsinin keçirilməsi haqqında
ə
sasnaməni rəhbər tutaraq hazırlanmışdır (1.5. Tabeliyində təhsil müəssisələri olan
nazirlik, komitə və təşkilatlar bu Əsasnaməyə uyğun olaraq, sahənin
xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, təcrübənin keçirilməsinə dair tövsiyələr hazırlaya
bilər).
2.
İ
stehsalat (pedaqoji) təcrübəsi bir qayda olaraq, peşə hazırlığı və
diplomqabağı təcrübədən, magistr pilləsində isə elmi tədqiqat və elmi-pedaqoji
mərhələlərdən ibarət olur. Diplomqabağı təcrübə təlimin yekun mərhələsi olmaqla,
bütün nəzəri dərslər və digər təcrübə növləri başa çatdıqdan sonra həyata keçirilir.
3.
Təcrübənin əsas vəzifələri:
1)
tələbənin ali (orta ixtisas) məktəbdə aldığı nəzəri bilikləri
möhkəmləndirmək, dərinləşdirmək və sonrakı əmək fəaliyyətində istifadəsini
təmin etmək;
2)
tələbələri ixtisasın profilindən və xüsusiyyətindən asılı olaraq, yeni
texnologiyalarla, iş üsulları ilə, elmi-tədqiqatlarla və digər məsələlərlə tanış etmək;
3)
tələbələrdə işgüzarlıq, təşkilatçılıq və kommunikativ vərdişləri
aşılamaq;
4)
tələbələrin
kompüter
texnologiyaları
sahəsindəki
biliklərini
təkmilləşdirmək;
5
5)
pedaqoji ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrdə pedaqoji peşəyə olan
meyl və marağı möhkəmləndirmək və təlim-tərbiyə işlərini yaradıcılıqla həyata
keçirmək bacarığını inkişaf etdirmək.
4.
Magistr pilləsində təhsil alanlar isə pedaqoji və elmi-tədqiqat
təcrübələrini təhsil aldıqları ali məktəblərdə və respublikada fəaliyyət göstərən
elmi-tədqiqat qurumlarında keçirlər.
5.
Təcrübələr üçün ayrılan həftələr (ixtisasdan asılı olaraq) 8-18;
6.
Təcrübələrin keçirilməsinə ayrılmış hər bir həftə 1,5 kreditə
bərabərdir (“Ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və magistratura səviyyələrində
kredit sistemi ilə tədrisin təşkili Qaydaları”nın təsdiq edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikasinin Nazirlər Kabineti Qərarı 24.12.2013;
7.
Tədris təcrübəsi fənnin davamı olduğu halda, bu təcrübəyə rəhbər
kimi həmin fənni tədris edən müəllim təyin edilir.
8.
Təhsil müəssisəsi tərəfindən təyin olunan rəhbər:
1)
istehsalatdan olan rəhbərlə birlikdə təcrübənin keçirilməsinə dair işçi
proqramını hazırlayır;
2)
tələbələrin əmək mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası qaydalarına
riayət etmələrinə cavabdehlik daşıyır;
3)
tələbələrə
fərdi
tapşırıqların,
təcrübə
mövzularının
müəyyənləşdirilməsində və onların iş yerlərinə təhkim olunmasında iştirak edir;
4)
tələbələrə fərdi tapşırıqların yerinə yetirilməsində metodiki yardım
göstərir və onlara buraxılış işi üçün lazım olan materialların toplanmasında kömək
edir;
5)
tələbələrə təcrübə proqramının yerinə yetirilməsi barədə hesabat tərtib
edilməsində metodiki yardım göstərir;
6
6)
təcrübə proqramının yerinə yetirilməsi üzrə nəticələr təhsil müəssisəsi
tərəfindən müəyyənləşdirilmiş formada qiymətləndirilir.
9.
Qiyabi təhsil alanlar təhsil aldıqları istiqamət (ixtisas) üzrə kifayət
qədər iş stajı olduğu halda, müvafiq kafedranın rəyinə əsasən tədris və istehsalat
(diplomqabağı təcrübə istisna olmaqla) təcrübələrindən azad oluna bilər.
10.
Təcrübə keçməsi barədə tələbənin hesabat forması və təcrübənin
yekunlarına
dair
attestasiya
forması
təhsil
müəssisələri
tərəfindən
müəyyənləşdirilмякля тясдиг едилир.
11.
Təcrübələrin yekunlarına görə alınan qeyri-müvəffəq qiymət
akademik borc hesab edilir. Təcrübədə müxtəlif səbəblərdən iştirak etməyən və
qeyri-müvəffəq qiymət alan tələbələr ейни типли диэяр мцяссисядя təkrarən
təcrübədən keçməlidirlər.
12.
İ
stehsalat təcrübəsi bank iqtisadiyyatı və maliyyə bazarı sahəsində
ixtisaslı kadr hazırlığı prosesinin əsas tərkib hissəsidir. Təcrübə əsasən monetar
orqanlarında, bank sektorunda, kredit təşkilatlarında, investisiya şirkətlərində və
iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrindəki fəaliyyət göstərən maliyyə - kredit
təşkilatlarında həyata keçirilir.
13.
İ
stehsalat təcrübəsi tədris planına əsasən III kursda tədrisdən
ayrılmaqla iyul-avqust aylarında keçirilir. Tələbələr isxtisaslarına uyğun sərbəst
şə
kildə təcrübə yerlərini seçə bilər və ya universitetin “Təcrübə və işədüzəltmə”
ş
öbəsinin və kafedraların təklif etdiyi yerlərdə keçirlər.
14.
“Bank işi” kafedrasında “Maliyyə” ixtisası üzrə tələbələrin istehsalat
təcrübəsinin keçməsinin əsas məqsədi tələbələrin əldə etdikləri nəzəri biliklərin
maliyyə-kredit və investisiya institutlarında, eləcədə iqtisadiyyatın müxtəlif
sahələrindəki təşkilatlarda təcrübə keçməklə möhkəmləndirilməsi, həmçinin
7
müstəqil iş təcrübəsinin, bacarıq və vərdişlərinin əldə edilməsi, bakalavr buraxılış
işinin yazılmasında təhlillərin aparılması və materialların toplanmasıdır.
15.
İ
stehsalat təcrübəsinin məqsədlərinə nail olmaq üçün tələbələr
tərəfindən aşağıdakı məsələlərin həll edilməsi həyata keçirilir:
1.
Təhlil üçün vacib olan məlumatların toplanması, məlumatın etibarlı
mənbədən olmasının yoxlanılması və hesablamalarda istifadə edilməsi;
2.
Təşkilatın fəaliyyətinin rəsmi təhlil metodları ilə maliyyə vəziyyətinin,
maliyyə nəticələrinin və rentabelliyinin yoxlanılması (obyektin təhlili);
3.
Təhlil edilmiş tədqiqat məlumatlarının nəticələrinin mümkün idarəetmə
qərarlarının verilməsi zamanı əsaslandırılaraq təşkilatın qısa və orta müddətli
perspektivdə effektivliyinin yüksəldilməsinə istiqamətləndirilməsi;
4.
Təşkilatın maliyyə resurslarının operativ idarəedilməsində effektiv
metodların və tövsiyyələrin işlənib hazırlanması (təşkilatın fəaliyyətinin
təkmilləşdirilməsi).
16.
İ
stehsalat təcrübəsində baza olaraq aşağıdakılar iştirak edə bilər:
1.
Mərkəzi Bank;
2.
Bankлар, банк олмайан кредит тяшкилатlары, харижи банкларын йерли
филиаллары.
3.
Банк вя валйута биръаларында peşəkar fəaliyyət göstərən maliyyə-
investisiya müəssisələri (Broker, Diler, Klirinq, Depozitar və с. мцяссисяляр).
17.
Təcrübənin məzmunu “Bank işi” kafedrası tərəfindən hazırlanmış
proqram əsasında müəyyən edilir.
8
18.
Rektorun əmri ilə “Bank işi” kafedrasının ştatında olan профессор-
müəllim щейяти arasından istehsalat təcrübəsinin keçirilməsinə məsul olan şəxs
müəyyən edilir.
19.
Kafedra tərəfindən hər груп цзря istehsalat təcrübəsiнин rəhbərи təyin
olunur.
20.
Təşkilatda təcrübəyə rəhbərlik etmək məqsədi ilə tələbələrə təşkilat
tərəfindən бир rəhbər təyin olunur. Təşkilatlarda təcrübə müqavilə və yа эюндяриш
ə
sasında həyata keçirilə bilər.
21.
Tələbələr fərdi qaydada təşkilatla təcrübə müqaviləsi imzalamışdırsa
bir qayda olaraq istehsalat təcrübəsini bu təşkilatlarda keçirə bilərlər (ixtisas buna
imkan verirsə).
22.
Tələbələr təcrübəyə yerləşdirildikdən sonra təcrübə dövründə
təşkilatdakı daxili nizam-intizam qaydaları, əməyin mühafizəsi qaydaları və əmək
qanunvericiliyi тяжрцбя дюврцндя onlara da şamil edilir.
23.
Tələbələrin təcrübə yerlərinə gediş-gəlişi (Bakı şəhərindən kənarda
təcrübə keçməsi də buna aiddir), həmçinin məsafədən asılı olmayaraq şəhər və
şə
hər ətrafı nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməsinə görə çəkdiyi xərclər öz
hesabına ödənilir.
24.
Təcrübənin qiymətləndirilməsi, nəzəri biliklərin qiymətləndirilməsinə
bərabər tutulmaqla tələbənin müvəffəqiyyət nəticələrinin qiymətləndirilməsində
nəzərə alınır.
25.
Üzürlü səbəb olmadan təcrübə proqramını yerinə yetirməyən və ya
qeyri-kafi alan tələbə Universitetin Əsasnaməsinə görə akademik borcu olan tələbə
kimi universitetdən рящбярлийин гярарына ясасян xaric edilə bilər.
II. Tələbələrin təcrübəsinin təşkili:
9
1.
Təcrübənin təşkilati-metodiki rəhbərliyini kafedra üzrə Təcrübə
komissiyasına həvalə edilir, o isə öz növbəsində aşağıdakıları həyata keçirir:
• Təcrübənin
təşkilatlarda
təşkili
zamanı
onun
effektivliyinin
qiymətləndirilməsi və çatışmamazlıqların aradan qaldırılması məqsədi ilə
monitorinqlərin keçirilməsi;
• Bank sektorunda iqtisadçı mütəxəssislərə olan tələbatın öyrənilməsi məqsədi
ilə əmək bazarının monitorinqini həyata keçirir;
• Təcrübə ilə əlaqədar kafedra ilə əməkdaşlıq etmək istəyən bankları cəlb
edir;
• Cari ildə təcrübələrin təşkili, müddətinin müəyyən edilməsi və mərhələlərini
müzakirə etmək məqsədi ilə kafedrada tədris yükündə təcrübə saatı olan
ə
məkdaşlarla mütəmadi iclaslar təşkil edir;
• Kafedraya müqavilə əsasında və ya эюндяришля təşkilatlardakı təcrübə yerləri
və onun sayı haqqında məlumat hazırlayır;
• Кafedranı təcrübə prosesində zəruri sənədlərlə (müqavilə blankları,
göndərişlər, protokollar və s.) təmin edir və onları təkmilləşdirir;
• Kafedraya daxil olan və təcrübələrin nəticələrini özündə əks etdirən
hesabatları hazırlayır;
• Təcrübələrin təşkili və keçirilməsi üzrə bank rəhbərliyi tərəfindən təyin
olunmuş məsul şəxslərə müvafiq məsləhətlər verir;
• Тəcrübənin
keçirilməsinin
effektivliyinin
və
təşkil
edilməsinin
qiymətləndirilməsi məqsədi ilə tələbələr və banklar вя малиййя тяшкилатлары
arasında sosioloji sorğu keçirilməsini təşkil edir;
10
• Тяжрцбя коммисийасы иля бирэя kafedra müdiri tədris-metodiki təminat və
təcrübənin vaxtında yerinə yetirilməsinə nəzarət edir;
• Тяжрцбя коммисийасы иля бирэя kafedra müdiri təcrübə proqramlarının Ali
təhsilin dövlət standartlarına və tədris prosesinə uyğun olaraq hazırlanmasına
diqqət edir;
• Тяжрцбя коммисийасы иля бирэя kafedra müdiri təcrübə rəhbərlərinin tədris
yükünü müəyyən edir.
2.
“Bank işi” kafedrasında tədris-metodiki və təşkilati rəhbərliyi
kafedranın müdiri həyata keçirir və vəzifəsinə aşağıdakılar daxildir:
• Kafedrada təcrübə üzrə proqram və metodiki göstərişlərin vaxtlı-vaxtında
hazırlanmasını təmin edir;
• Тəcrübə keçəcək tələbələrlə təşkilati iclas keçirir;
• Kafedrada təcrübənin təşkili və keçirilməsi zamanı ən təcrübəli müəllmlərin
rəhbər olaraq seçilməsini təmin edir, onları təlimatlandırır və təcrübə vaxtı onların
fəaliyyətinə nəzarət edir;
• Təcrübənin nətcələrini əks etdirən hesabatların qəbul edilməsi üçün
komissiya tərkibi haqqında məlumatı universitet rəhbərliyinə təqdim edir və
təcrübə komissiyanın işinə rəhbərlik edir;
• Cari ildə keçirilən təcrübənin hesabatların nəticələrini kafedra iclasında
müzakirəyə çıxarır;
• Təcrübənin nəticələrini tədris prosesində istifadəsinin məqsədəuyğunluğunu
qiymətləndirir;
• Təcrübənin keçirilməsi sahəsində tədbirlər planı hazırlayır və onun həyata
keçirilməsini təmin edir.
11
• Təcrübə rəhbərlərini və tələbələri zəruri olan təcrübə sənədləri ilə (proqram,
göndəriş, gündəlik və fərdi iş planı ilə) təmin edir;
• Təcrübə rəhbərləri ilə tələblərin təcrübə mövzusunda məsləhət saatlarının
qrafikini tərtib edir;
• Təcrübə hesabatlarının qəbulu üzrə təcрübə komissiyasının işində iştirak
edir.
3.
Kafedra tərəfindən təyin olunmuş təcrübə rəhbəri aşağıdakı işləri
həyata keçirir:
• Fərdi tapşırıqların tematik mövzularını hazırlayır;
• Təcrübə prosesində meydana gələn operativ məsələlər üzrə müəssisədən
olan təcrübə rəhbəri ilə əlaqə quraraq onunla müəssisənin fəaliyyət istiqaməti,
xüsusiyyəti və tələbənin müvafiq informasiya ilə təmin edilməsinə görə fərdi
tapşırıqlarını razılaşdırır;
• Tələbələrin ümumi təcrübə proqramlarının və fərdi tapşırıqlarının yerinə
yetirilməsində tələbələrə metodiki köməklik göstərir;
• Tələbələrin təcrübə yerlərinə bölüşdürülməsini təmin edir;
• Təcrübə hesabatlarının tərtibi, təqdim edilməsi və məlumatın mərhələli
şə
kildə toplanması müddətini tələbələrin nəzərinə çatdırır;
• Diplomqabağı təcrübədə fərdi tapşırıqla tələbənin yazdığı buraxılış işi ilə
ə
laqəsini təmin edir. mövzusu təcrübə başlayana qədər müəyyən edilməlidir.
Toplanmış analitik məlumatlar təcrübə hesabatında və Buraxılış işində öz əksini
tapmalıdır;
• Tələbələrin təcrübə yerlərinə vaxtlı-vaxtında gəlməsinə, təcrübənin vaxtına
və məzmununa nəzarət edir. Tələbələr və onların təcrübəsi ilə əlaqədar
12
dəyişikliklər (təcrübə yeri və ya təcrübə rəhbərinin dəyişməsi, fors-major
vəziyyətlər) haqqında məlumatı kafedra müdirinə təqdim edir;
• Modul çərçivəsində analitik məlumatların təhlili və onların təcrübə
hesabatlarında istifadəsini təmin edir və qrafik üzrə məsləhət saatlarını keçirir;
• Tələbələrin təcrübə hesabatlarının müdafiəsində iştirak edir;
• Təqdim edilmiş təcrübənin nəticələrini qiymətləndirir;
• Tələbələrin hesabatlarını kafedra müdirinə təhvil verir.
III. Təşkilat tərəfindən təcrübəyə rəhbərlik
Təşkilat
tərəfindən
təyin
olunmuş
təcrübə
rəhbərinin
vəzifələri
aşağıdakılardır:
• İmzalanmış müqaviləyə və təcrübə proqramına əsasən tələbələrin təcrübəsini
дахили гайдаларына уйэун təşkil edir;
• Təcrübə proqramının yerinə yetirilməsi üçün müvafiq şərait yaradır,
tələbələrin təcrübə yerlərini, təcrübə məsələlərini yerinə yetirərkən onların
vəzifələrini müəyyən edir, təcrübəçi-tələbələrin təcrübə proqramında nəzərdə
tutulmayan işlərdə istifadə edilməsinə icazə vermir;
• Tələbələrə buraxılış işinin yazılmasında istifadə edə biləcəyi ганунла
гадаьан олунмайан məlumatlardan olan təşkilatın daxili strukturu, fəaliyyət
sahəsi və iqtisadi sənədlərlə ilə tanış olmasına şərait yaradır;
• Tələbələrin мцвафиг iqtisadi sənədlərlə işləməyinə dair məsləhətlər verir,
onların təhlil edilməsi və idarəetmə qərarlarının verilməsində istifadə edilməsini
izah edir;
• Tələbələrin təcrübənin əsas mərhələlərini (modullar) keçməsinə nəzarət edir;
13
• Operativ məsələlərdə kafedradan təyin olunmuş təcrübə rəhbəri ilə əlaqə
qurur, tələbələrin təcrübə proqramını və fərdi tapşırıqlarını onunla razılaşdırır;
• Bütün iş yerlərində tələbələrə təhlükəsiz iş şəraitini təmin edir;
• Təcrübənin sonunda tələbəyə təcrübənin keçməsi, işgüzar və şəxsi
keyfiyyətlərini dəyərləndirən xasiyyətnamə təqdim edir.
IV. TƏLƏBƏLƏRİN HÜQUQ VƏ VƏZİFƏLƏRİ
1.
Tələbə aşağıdakı hüquqlara malikdir:
• Təcrübə keçəcəyi müəssisənin tapılmasını müstəqil şəkildə həyata keçirmək
və ya müəyyən şərtlərlə işlədiyi(qiyabi tələbəляр üçün) müəssisələri təcrübə yeri
olaraq seçmək (ixtisası buna imkan verirsə) ;
• Təcrübə yerlərinin tapılması üçün dekanlığa, kafedraya və müvafiq
strukturlara müraciət etmək;
• Kafedrada təcrübədən məsul şəxsdən və təcrübə rəhbərlərindən təcrübə
mövzusunda məsləhətlər almaq;
• Buraxılış işinin mövzusunu təcrübə keçəcəyi müəssisəyə görə seçmək;
• Təcrübə və staj keçmək üçün universitet adından göndəriş almaq.
2.
Tələbələr təcrübə keçərkən aşağıdakıları diqqət yetirməlidirlər:
• Təcrübə başlayanadək proqram və fərdi iş planını kafedradan götürmək;
• Rektorun əmrinə əsasən göstərilən müddət ərzində təcrübəni keçməlidir;
• Təcrübə proqramı və fərdi iş planında nəzərdə tutulan məsələləri dəqiq və
tam yerinə yetirməlidir;
14
• Təcrübə rəhbərinin tapşırıqlarını yerinə yetirməli, müəssisənin daxili nizam-
intizam qaydalarına, texniki təhlükəsizlik, əməyin mühafizəsi tələblərinə,
avadanlıqların istismar qaydalarına və digər iş şərtlərinə riayət etməlidir;
• Müəssisənin struktur bölmələri, fəaliyyət növləri və iqtisadi sənədləri ilə
tanış olur;
• Kafedradan olan təcrübə rəhbərinə vaxtlı-vaxtında yazılı hesabat verir;
• Kafedradan olan təcrübə rəhbərinin tapşırığına əsasən kafedranın elmi-
tədqiqat işində iştirak edir;
• Təcrübə yeri hesab olunan müəssisənin iş rejiminə riayət etməlidir;
• Təcrübə hesabatının hazırlanması üçün zəruri materialların toplanmasını
təmin etməlidir;
• Təcrübə sona çatdıqdan sonra beş gün ərzində kafedraya təsdiq edilmiş
хцсуси formaya uyğun olaraq müəssisə tərəfindən təyin olunmuş rəhbərin imzası
və müəssisə möhürü ilə hesabat və xasiyyətnaməni təqdim edir;
• Təcrübənin rəsmi sona çatmasından bir həftə sonra kafedra komissiyasının
qarşısında hesabatını müdafiə edir.
Tələbənin xasiyyətnaməsinin məzmununa olan tələblər:
• Tələbənin təcrübə keçdiyi təşkilatın tam adı;
• Tələbənin тяжрцбя мцддятиндя габилиййятини характеризя едян арайыш;
• Tələbənin təşkilatda fəaliyyət göstərdiyi bölmələrin siyahısı;
• Tələbənin peşəkar bacarıqlarına dair xasiyyətnamə (nəzəri biliklərinin
dərinliyi onun təcrübədə göstərilməsi, əldə etdiyi bilik və bacarıqlar);
15
• Rəhbər tərəfindən tapşırılan və tələbə tərəfindən apaılan işin məzmunun və
xarakterinin təsviri (ixtisas və ixtisaslaşma çərçivəsində aparılan işlər daxil
olmaqla);
• Tələbənin yerinə yetirdiyi işə münasibəti, tapşırıqları yerinə yetirmə
səviyyəsi, tələbənin digər tapşırıqları müstəqil olaraq yerinə yetirməsi dərəcəsi və
keyfiyyət səviyyəsi;
• Tələbənin təcrübə vaxtı göstərdiyi işgüzar keyfiyyətlər və nizam-intizamlı
olması;
• Tələbənin müəssisənin rəhbəri, əməkdaşları və müştəriləri ilə əlaqə qurma
bacarıqları;
• Tələbənin apardığı analitik tədqiqatlar, hazırladığı təklif və tövsiyyələr
ə
sasında onun təcrübəsinin qiymətləndirilməsi;
• Xasiyyətnamənin tərtib olunma tarixi, təşkilat tərəfindən təcübə rəhbərinin
imzası (S.A.A., vəzifəsi, işlədiyi bölmə, əlaqə telefonları).
V. İSTEHSALAT TƏCRÜBƏSİNİN PROQRAMI
İ
stehsalat təcrübəsinin təşkili və keçirilməsi 3 mərhələdən ibarətdir:
1.
Hazırlıq mərhələ;
2.
Ə
sas (iş) mərhələ;
3.
Yekun mərhələ.
Birinci mərhələdə təcrübə yerlərinin axtarılması, bakalavr buraxılış işlərinin
mövzularının müəyyən edilməsi və təcrübə üzrə fərdi iş planının təsdiq edilməsi
yerinə yetirilir.
İ
kinci iş mərhələsində tələbələr müəyyən edilmiş müddətlərdə təcrübələrini
keçir və yekun hesabatlarını kafedradan olan rəhbərlərinə təqdim edirlər.
16
Üçüncü yekun mərhələdə isə tələbələr təcrübə hesabatlarını kafedra
komissiyasının qarşısında müdafiə edirlər.
Hazırlıq mərhələsi 15 sentyabr tarixindən tələbələr təcrübəyə başlayacaqları
günə qədər davam edir və aşağıdakılarla nəticələnir:
• Buraxılış işlərinin kafedra tərəfindən təsdiq olunması və tələbələr tərəfindən
seçilməsi;
• Kafedranın təsdiq etdiyi və tələbələrin konkret təcrübə yerlərinin müəyyən
edilməsi;
• Tələbələrin təcrübə yerləri və rəhbərləri ilə tanışlığı;
• Tələbələrin təcrübə rəhbərləri arasında иш bölgüsünün aparılması;
• Kafedra tərəfindən təcrübənin keçirilməsinə dair kompleks fərdi planlarının
hazırlanaraq onun kafedra müdiri və təşkilat tərəfindən təsdiqlənməsi.
Ə
sas (iş) mərhələ ….. тарихдян ….. tarixinə qədər davam edir.
Bu mərhələ tələbələrin təcrübə proqramı və fərdi iş planını yerinə yetirilməsi
ilə nəticələnir.
Ə
sas mərhələ özündə aşağıdakı modulları (fərdi tapşırıqların yerinə yetirlməsi
mərhələləri) və onun nəticələrini əks etdirir.
Ümumi modul tələbənin təşkilatla ümumi tanışlığını, onun fəaliyyət
sahələrini, daxili strukturunu, tarixi, istehsalat texnologiyaları, idarəetmə
sisteminin və təşkilatın perspektiv inkişafının öyrənilməsini nəzərdə tutur.
Xüsusi modul şirkətin fəaliyyətinin əhatə dairəsi, əməkdaşların vəzifə
öhdəliklərinin təhlili və ya onun hazırlanması, fərdi tapşırığın hazırlanması, zəruri
məlumatların toplanılması, tapşırığın hesablanma və analitik hissəsini nəzərdə
tutur.
17
İ
xtisaslaşdırılmış modul ixtisas işinin əsası olmaqla təcrübənin nəticələrinə
görə yekun təkliflərin və tövsiyyələrin hazırlanmasını, empirik məlumatların
toplanması və təhlilini nəzərdə tutur. Bu mərhələ ümumi və xüsusi modul
materiallarının da istifadə edilməsi ilə təcrübə hesabatının tərtib olunması ilə
nəticələnir.
18
«Bank işi» üzrə ixtisaslaşan tələbələrin istehsalat təcrübəsinin məzmunu
I.Ümumi modul. Təcrübə bazası olan təşkilatın ümumi xarakteristikası
Бank strukturunun öyrənilməsi:
• Adı, bankın inkişaf tarixi, yerləşdiyi ərazi;
• Bankın fəaliyyətinin hüquqi əsası;
• Bankın əsas fəaliyyəti haqqında məlumat;
• Tənzimləyici təşkilatla (AR Mərkəzi Bankı) - lisenziya növləri, dövrilik və
hesabatların təqdim etmə qaydaları.
• Bankın idarəetmə strukturu (Səhmdarların Ümumi Yığıncağı; Müşahidə
Ş
urası; Audit Komitəsi; İdarə Heyəti; Daxili komitələr; Baş direktorlar .
• Daxili komitələr: Aktiv və passivləri idarəetmə komitəsi Bankın strateji
planına, digər daxili normativlərinə və təlimatlarına, likvidlik riskinin, valyuta
riskinin, faiz riskinin və digər bazar risklərinin lazımi səviyyədə idarə edilməsinin
təmin edilməsi ilə gəlirliliyin maksimum həyata keçirilməsi vəzifəsinə əsasən,
aktivlərin və passivlərin idarə edilməsi funksiyasını həyata keçirir.
• Bankın Aktiv və passivlərin idarə edilməsi Komitəsinin tərkibinə daxildir:
Riskləri idarəetmə komitəsi risklərin idarə edilməsi strategiyasına, siyasətinə və
qaydalarına baxmaq, risklərin müəyyənləşdirilməsi və qiymətləndirilməsi üzrə
müvafiq metod və alətləri seçmək və onları həyata keçirmək, bankın məruz qaldığı
risklərin vəziyyəti və risklərin idarə edilməsi sisteminin effektivliyi barədə hesabat
hazırlamaq, risklərin idarə edilməsi sistemini təkmilləşdirilmək və bu kimi digər
funksiyaları həyata keçirir.
• Bankın Risklərin idarə edilməsi Komitəsinin tərkibinə daxildir: Kredit
komitəsi - Kredit fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq, öz səlahiyyətləri
19
çərçivəsində kreditlərin verilməsi barədə qərarlar qəbul etmək funksiyasını həyata
keçirir. İnformasiya texnologiyaları komitəsi Bankın strateji inkişaf planında
qarşıya qoyulmuş məqsəd və vəzifələrə nail olmaq üçün Bankın İnformasiya
texnologiyaları sahəsində siyasətinin başlıca istiqamətlərini müəyyən etmək, həmin
siyasətin həyata keçirilməsinə nəzarət etmək funksiyalarını həyata keçirir.
• Baş direktorlar
II.
Xususi modul. Təcrübə keçirilən bankın departamentin
səciyyələndirilməsi
• Departamentin təşkilati strukturu;
• Bankda idarəetmə strukturunda departamentlərin fəaliyyəti, o cümlədən -
Korporativ biznes departamenti; Risklərin idarə edilməsi departamenti; Pərakəndə
biznes departamenti; Strateji inkişaf və marketinq departamenti; Mərkəzi
xəzinədarlıq departamenti; İnsan resurslarının idarə edilməsi departamenti;
İ
darəetmə orqanları ilə iş departamenti; Hüquq departamenti; Bank fəaliyyətinin
təminatı departamenti; Daxili nəzarət və monitorinq departamenti; Mühasibatlıq
və büdcə proqnozlaşdırılması departamenti; Kredit fəaliyyətinə nəzarət
departamenti; Daxili audit departamenti; Müxbir hesablarla iş departamenti; Bank
fəaliyyətinin təhlükəsizliyi departamenti; Nağd vəsaitlərlə iş departamenti; Rabitə
və informasiya texnologiyaları departamenti.
• Банкда шöbə müdirləri və supervayzerlər;
• Funksional məsələlər;
• Шюбя əməkdaşlarının funksiyaları və vəzifələri;
• Шюбя fəaliyyətinin normativ-hüquqi bazası;
• Müştəri bazasının strukturu.
• Müştərilərin cəlbedilməsi üsulları;
20
• Xidmət göstərmək haqqında müqavilələrin növləri və formaları;
• Xidmət göstərilmə texnologiyaları;
• Daxili uçot və nəzarət sistemi;
• Bank əməliyyatların mühasibat uçotunun xüsusiyyətləri;
• Baş ofislə qarşılıqlı əlaqə qaydaları.
III.
İ
xtisaslaşdırılmış modul
1.
Bankda fiziki şəxslərə xidmətlət:
• Bank kartları - Kredit kartlar, Debet kartlar; İnternet kartlar, Biznes kartlar,
Ə
manət kartı, POS Card, Anikart, Mil Kart Proqramı, American Express;
• Əmanətlər- Əmanətlər üzrə faiz dərəcələri; Əmanətlər üzrə kredit limitləri;
Sığorta paketləri; Qızıl Depozit Əmanət kartı; Elektron Depo
зит;
• Кreditlər- İstehlak kreditləri; Mikro-kreditlər; Avtokredit; Kredit kartları;
İ
poteka kreditləri; Lombard kreditləri; Sərbəst kreditlər;
• Коммунал хидмятляр – ящалидян газ, ишыг, су, телефон, рцсумлар вя с.
юдянишлярин гябулу;
• Köçürmələr: İBA-Express; KartTransfer; Western Union; UPT; Blizko;
LEADER; Coinstar; Contact; MIGOM; Xpress Money; VISA Personal Payment;
MasterCard; MoneySend;
• Ödəniş tapşırığı ilə köçürmələr- Bankdaxili köçürmə; Respublikadaxili
köçürmə - AZİPS; Respublikadaxili köçürmə - XÖHKS; Xaricə köçürmə -
SWIFT; Təcili köçürmələr;
21
• İnternetbank
- Hesabın idarəedilməsi; kart hesabının balansının
yoxlanılması; kart hesabı üzrə aylıq çıxarışların əldə edilməsi və Xidmətlərin
ödənilməsi.
•
Щesablaşma kassa xidmətləri - Rezidentlər və qeyri-rezidentlər üçün milli və
xarici valyutada bank hesablarının açılması və onlara kompleks xidmət
göstərilməsi; Nağd pul vəsaitlərinin mədaxili və məxarici; Milli və xarici valyutada
köçürmələr; Sənədli əməliyyatlar; Əmək haqqı kartlarının açılması və onlara
xidmət göstərilməsi; InternetBank sistemi vasitəsilə hesabın online rejimində idarə
edilməsi və əməliyyatların aparılması;
•
Müştəri üçün münasib vaxtda nağd pul vəsaitlərinin inkassasiyası və
çatdırılması;
•
Konvertasiya əməliyyatlarının aparılması;
•
Xarici bankların çeklərini inkassoya qəbul edilməsi.
• Щesablaşma-kassa xidmətlərini - seyflərin icarəsi; Web – money - İnternet
şə
bəkəsində xüsusi elektron pul kisəsi vasitəsilə hesablaşmaların aparılması üçün
imkan yaradan beynəlxalq ödəniş sistemidir; Seyflərin icarəsi- Qiymətli əşyaların,
sənədlərin və s. etibarlı şəkildə saxlamaq üçün banklarda depozit seyflərindən
istifadə etmək; Avtomatik Ödəmə mütəmadi ödəmələri avtomatlaşdırmağa imkan
verən xidmət; POS - Kredit xidməti nağd vəsaitin kart hesabınıza dərhal, “online”
rejimində əks etdirilməsi imkanını verir; fiziki şəxslərə göstərilən bank xidmətlər
üzrə tarif cədvəli.
2.
Banklarda Hüquqi şəxslərə göstərilən xidmətlər
•
Hesabların açılması: Cari hesablar: dövlət və bələdiyyə orqanlarının,
hüquqi şəxslərin, onların filial, nümayəndəlik və digər ayrıca bölmələrinin,
həmçinin hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki
şə
xslərin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti ilə bağlı bank əməliyyatlarının aparılması
üçün açılır. Cari hesablara müvəqqəti cari hesablar və xüsusi cari hesablar da
22
aiddir: Müvəqqəti cari hesablar - təsərrüfat ortaqlıqları, cəmiyyətləri,
kooperativlərvə digər təsərrüfat subyektlərinə onların dövlət qeydiyyatına
alınanadək müvafiq olaraq nizamnamə, şərikli kapitallarının, habelə paylarının
ödənilməsi üçün açılır. Xüsusi cari hesablar dövlət və xüsusi notariusların notariat
fəaliyyətləri
ilə
ə
laqədar
olaraq
notariat
orqanlarına
açılır.
Cari
subhesablar hüquqi şəxslərə onların regional fəaliyyətləri ilə əlaqədar filial və
nümayəndəlik statusu daşımayan yerli qurumlarına açıla bilər. Ssuda
hesabları bankın müştərilərə verdiyi kreditlərin uçotu üçün, kredit müqaviləsində
nəzərdə tutulduğu hallarda isə, həmçinin kredit vəsaitlərinin istifadəsi və
ödənilməsi ilə bağlı bank əməliyyatlarının aparılması üçün açılır.
•
Ə
manət (depozit) hesabları - Azərbaycan Respublikasının Mülki
Məcəlləsinə uyğun olaraq bank əmanəti (depozit) müqaviləsinə əsasən müştərilərin
bank əməliyyatlarının aparılması üçün açılır.
•
Müxbir hesablar bankların özlərinin və müştərilərinin apardıqları bank
ə
məliyyatlarının uçotu hesabıdır. Müxbir hesablar banklar üçün açılır.
•
Konvertasiya əməliyyatları: Milli valyutanın satışı/alışı; Xarici valyutaların
satışı/alışı (USD, EUR, GBP, RUB).
•
Щesablaşma kassa xidmətləri - Rezidentlər və qeyri-rezidentlər üçün milli və
xarici valyutada bank hesablarının açılması və onlara kompleks xidmət
göstərilməsi; Nağd pul vəsaitlərinin mədaxili və məxarici; Milli və xarici valyutada
köçürmələr; Sənədli əməliyyatlar; Əmək haqqı kartlarının açılması və onlara
xidmət göstərilməsi; InternetBank sistemi vasitəsilə hesabın online rejimində
idarəedilməsi və əməliyyatların aparılması; Müştəri üçün münasib vaxtda nağd pul
vəsaitlərinin inkassasiyası və çatdırılması; Konvertasiya əməliyyatlarının
aparılması; Xarici bankların çeklərinin inkassoya qəbul edilməsi.
•
Кreditlər (kreditləşmə növləri): Milli və xarici valyuta ilə qısa-, orta- və
uzunmüddətli
kreditləşdirmə
(kreditlər
və
kredit
xətləri);
Layihə
maliyyələşdirilməsi (Project Finance); İxracdan əvvəl və ixracdan sonra
23
kreditləşdirmə; Ticarətin maliyyələşdirməsi (Trade Finance); Sindikatlaşdırılmış
kreditləşdirmə; Faktorinq.
• Тəminatlı və ya təminatsız (blank kreditləri) Kredilər.
• Kreditin təminatı borcalanın və ya üçüncü şəxslərin mülkiyyətindəki
müxtəlif əmlak, zaminlik, qarantiya və sair ola bilər.
•
Köçürmələr
- Bankdaxili köçürmə; Respublikadaxili köçürmə - AZİPS;
Respublikadaxili köçürmə - XÖHKS; Xaricə köçürmə - SWIFT.
•
Sənədli əməliyyatlar - Sənədli akkreditivlər; Bank qarantiyaları; Sənədli
inkasso. Akkreditiv növləri:Ləğv edilməz akkreditiv;Geri çağırıla bilən akkreditiv;
“Stand-by” akkreditivi; Təsdiqlənmiş akkreditiv; Təsdiq olunmamış akkreditiv;
Köçürülə bilən akkreditiv; “Back-to-back” akkreditiv.
•
Zəmanət növləri:Tender zəmanəti; İcra zəmanəti; Əvvəlcədən ödənişin
qaytarılmasi zəmanəti;Ödəniş zəmanəti.
•
Bank Qarantiya xidmətləri:Qarantiyaların açılması, təsdiqi və avizo
edilməsi.Qarantiyalarla iş zamanı konsultasiya xidmətlərin göstərilməsi.Yüksək
dərəcəli müxbir banklar tərəfindən qarantiyaların təsdiq edilməsi.Müştərilərin öz
vəsaitləri hesabına qarantiyaların açılması.
•
Ekvayrinq - Bankda hesabın açılması; POS-terminalın quraşdırılması;
Müəssisə işçilərinin təlimatlandırılması; POS-hesablardan nağd vəsaitlərin
verilməsi üzrə xidmət haqqı; POS-hesabına bağlı; POSCard debit kartı.
•
İ
nternet bankinq əməliyyatları: əməliyyatlar üzrə bank çıxarışlarının
alınması; on-line rejimində hesablara dair məlumatların əldə edilməsi;müştərinin
və ya digər şəxsin hesabına (istər Azərbaycandakı, istərsə xaricdəki bankda)
nağdsız qaydada pul vəsaitinin köçürülməsi;ƏDV-nin ödənilməsi;konvertasiya
ə
məliyyatlarının həyata keçirilməsi;depozit əməliyyatlarının həyata keçirilməsi.
24
• Яmək haqqı kartları (дебет)
•
E- commerce- Hesabları istənilən valyutada olan VISA International və
MasterCard International beynəlxalq ödəmə sistemlərinin kartları;
•
AzəriKard şirkəti tərəfindən xidmət olunan bütün bankların bank kartları.
3. Elektron bankinq - MobilBank; InternetBank; SMS Xəbərdarlıq; Mobil
rabitə ödənişləri; Elektrik enerjisinin ödənişləri; KartTransfer; Cash-by-
Code(Günün istənilən vaxtı nağd pul vəsaitlərinin köçürülməsi və alınması
imkanıdır); Uzaq məsafədə yaşayan və bank kartı olmayan şəxslərə ani pul
köçürmələri; Cash to any Card PIN-Change; Elektron Depozit Digər.
4. İnvestisiya qiymətli kağızlar.
5.Bankın Konsolidə edilmiş Maliyyə Hesabatları: Maliyyə vəziyyəti haqqında
konsolidə edilmiş hesabat; məcmu gəlirlər haqqında konsolidə edilmiş hesabat;
Kapitalda dəyişikliklər haqqında konsolidə edilmiş hesabat; Pul vəsaitlərinin
hərəkəti haqqında konsolidə edilmiş hesabat.
Tələbələr tərəfindən təcrübənin keçməsi prosesində aşağıdakı fərdi
məsləhətlərin və nəzarətin aparılması nəzərdə tutulur:
• Tələbələrin təcrübə yerlərində olmasına nəzarət;
• Fərdi tapşırıqların yerinə yetirilməsinə nəzarət.
Yekun mərhələ təcrübənin sonu olmaqla təcrübənin rəsmi sona çatmasından 2
həftə sonra həyata keçirilir.
Yekun mərhələnin nəticəsi aşağıdakılar hesab edilir:
• Müəyyən olunmuş vaxtda kafedra komissiyasının qarşısında hesabatın
müdafiə edilməsi;
25
• Tələbənin nəzəri və praktiki hazırlıq səviyyəsi və hesabatın keyfiyyəti
ə
sasında tələbəyə мцсбят вя йа гейри-кафи qiymət yazılır. Hesabat və
xasiyyətnamə kafedraya təhvil verilir.
• Tələbənin hesabatı müsbət olaraq müdafiə etməsi təcrübənin sona çatması
hesab edilir.
Üzürlü səbəbə görə təcrübə keçməyən tələbəyə tədris prosesindən sərbəst
vaxtlarda fərdi qrafik və nəzarət forması ilə təkrar təcrübəyə göndərilir.
Üzürlü olmayan səbəbdən təcrübə keçməyən və ya qeyri-kafi qiymət alan
tələbяlər akademik borcu olan hesab олараг edilир.
Kafedraya təhvil verilmiş hesabat və щесабатын мцсбят мцдафияси təcrübənin
müvəffəqiyyətlə sona çatması deməkdir.
VI. TƏCRÜBƏ HESABATININ TƏRTİB OLUNMASINA DAİR
METODİK GÖSTƏRİŞLƏR
Təcrübə hesabatının məzmun və strukturuna olan tələblər
Təcrübə haqqında hesabat təcrübə proqramı və tələbənin fərdi tapşırığı
ə
sasında tərtib edilir. Hesabatda fərdi tapşırıqlarda qoyulan suallara olan cavablar
ə
ks olunmalıdır.
Hesabat aşağıdakılardan ibarətdir:
• Ümumi modul üzrə hesabat: bankın adı, bankın inkişaf tarixi, bankın
xarakteristikası, bankın idarəetmə orqanları və strukturu, bankın əsas fəaliyyət
növləri, bankın sektorda payı (bazar payı);
• Xüsusi modul üzrə hesabat: bankın struktur bölmələrinin təsviri, bankın
daxili sənədləşməsinin və fəaliyyətini tənzimləyən normativ bazanın öyrənilməsi,
26
tələbənin istər təcrübə keçdiyi bölmənin, istərsədə bütün təşkilatın fəaliyyətinin
iqtisadi göstəricilərinin ümumi təhlili materialların səciyyələndirilməsi;
• İxtisaslaşdırılmış modul üzrə hesabat: çıxarılan nəticələr, tələbə tərəfindən
bankın iqtisadi fəaliyyətinə dair aparılan təhlillərin nəticələrinə görə təklif və
tövsiyyələrin hazırlanması.
Hesabata həmçinin tələbə tərəfindən təcrübə yerində topladığı və bankın real
fəaliyyətinin göstəricilərini əks etdirən müxtəlif sənədlər, hesablamalar və
cədvəllər əlavə olunur.
Təcrübə hesabatının tərtib edilməsinə dair tələblər:
• Hesabatın həcmi - əlavələr istisna olmaqla, kompüter yazısı ilə 20-30 səhifə
olmalıdır.
• Hesabat “Times New Roman” şrifti, 14 ölçüdə və 1,5 aralıqla çap
edilməlidir.
• Kağızın formatı A4, yuxarı və aşağı sahələrdən 2sm, sağdan 1 sm və soldan
3sm olmalıdır.
• Hesabat qovluğa tikilir.
Analitik tədqiqatların nəticələri qrafik və diaqramların köməyi ilə illustrasiya
edilə bilər.
Analitik hesablamalar əks olunan cədvəllərin adı və sıra nömrəsi olmalıdır.
Hesabatın titul vərəqi qoyulan tələblərə müvafiq olaraq tərtib olunmalıdır.
Tələbələr hesabatla bərabər ona olan əlavələri ayrı qovluqda kafedraya təqdim
edirlər. Bura aşağıdakılar daxildir:
• Mühasibat və statistik hesabat formalarının surəti;
27
• Mühasibat hesabatlarına olan əlavə informasiya;
• Bankın fəaliyyətinə dair daxili normativ əsasnaməsinin surəti.
Dostları ilə paylaş: |