Microsoft Word Insan denizi son+. doc

---

İnsan dənizi 
 
1 
 
VAQİF  SULTANLI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İNSAN DƏNİZİ 
 
roman 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bakı-Azərnəşr-2014 
 
 
Vaqif  Sultanlı 
 
 
2
92
-
С
47
 
BBK
 
 
Ön sözün müəllifi: 
Dr.Əhməd Sami El Aydi 
(Qahirə, Misir) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
S-92 Vaqif Sultanlı.  
İnsan dənizi (roman). II nəşr, Bakı, Azərnəşr, 2014, 256 səh. 
 
Kitaba müəllifin nəsr yaradıcılığında  хüsusi yer tutan 
«İnsan dənizi» romanı daхil edilmişdir. Hadisələrin ötən 
əsrin səksəninci illərində  cərəyan etdiyi romanda ölüm 
cəzasından  хilas olmuş insanın taleyi fonunda özgələşmə 
probleminin bədii-fəlsəfi mahiyyəti aşkarlanmışdır.  
 
2013
 
(07)
 
651
-
M
4702060201
 
                                                                                  © Gənclik, 1992 
            ISBN 978-9952-8142-7-9                            © Azərnəşr, 2014 

---

İnsan dənizi 
 
3 
 
«İNSAN DƏNİZİ»NDƏ  
TƏNHALIĞIN FACİƏSİ 
 
 
Çağdaş dünya ədəbiyyatında romanın aparıcılığı yalnız 
onun bəlli janr çalarları ilə məhdudlaşmır, həmçinin burada qal-
dırılan hər hansı problemin hüdudsuz ifadə imkanları ilə  şərt-
lənir. Bəlkə bu səbəbdən də  ədəbi istedadın dəyərləndiril-
məsində  ən mühüm meyar digər janrlardan daha çox romanın 
timsalında gerçəkləşir. 
İmzası Azərbaycan oxucularına yaxşı tanış olan yazıçı 
Vaqif Sultanlının qələminə məxsus roman, povest, hekayə, mi-
niatür, esse və digər janrlarda yazılan örnəklər təkrarsızlığı, bən-
zərsizliyi ilə seçilir. Bu, bir tərəfdən yazıçının istedadının 
mahiyyətindən qaynaqlanırsa, digər tərəfdən onun sözə ciddi 
münasibətindən irəli gəlir. 
Müəllifin «İnsan dənizi» romanı çağdaş Azərbaycan nəs-
rinin təkrarsız örnəklərindən biri olmaqla, özünəməsus bədii 
özəlliklərə malikdir. Bu özünəməxsusluq romanın ideya-məz-
mun sərhədləri ilə məhdudlaşmayib, həmçinin forma, dil və üs-
lub arealını əhatə edir.  
Romanın mahiyyətində dayanan çeşidli problemlərin qov-
şağında tənhalıq fəlsəfəsi orijinal bədii həllini tapmışdır. Həm-
çinin qeyd olunmalıdır ki, burada tənhalıq klassik məzmun daşı-
mayıb, daha çox çağımızın mənəvi ağrılarını oluşduran özgələş-
mə problemi müstəvisində gerçəkləşir. 
«İnsan dənizi» romanında müəllifin yaratmış olduğu ob-
razlar daxili-mənəvi dünyasının bənzərsizliyi, təkrarsızlığı ilə 
seçilir. Yazıçı öz qəhrəmanlarını inandırıcı cizgilərlə, gerçək bo-
yalarla canlandırmaq üçün bədii sözün bütün imkanlarından ya-
rarlanmağa çalışır. Kəsişən, çarpazlaşan münaqişələr fonunda 
obrazların mənəvi 
dünyasının müxtəlif baxiş bucaqlarından
 
Vaqif  Sultanlı 
 
 
4
işıqlandırılması  fərqli çalar və cizgilərin üzə  çıxarılmasına im-
kan verir. 
Yazıçının bəhrələndiyi çeşidli bədii üsullar, tərz və üslub 
çevrilimləri hadisə  və  əhvalatların dramatizmini gücləndirir. 
Daxili monoloqların, fəlsəfi düşüncələrin üstünlüyü ilə müşayiət 
olunan süjet xətti həyatın sərt gerçəkliklərinə dayanan real hadi-
sələri ehtiva edir. Müəllif təhkiyəsindən daxili monoloqlara çe-
vik keçidlər  əsərin bədii strukturunu kamilləşdirməklə yanaşı, 
psixologizmi artırır. Təsvir olunan lövhə və epizodların təsadüfi 
səciyyə daşımayıb biri-birindən törəməsi  əsərin bədii tamlığını 
şərtləndirir. 
«İnsan dənizi» romanı Azərbaycanın sərhədlərindən 
kənarda da kifayət qədər diqqət və marağa səbəb olmuş, 
müxtəlif dillərə  tərcümə olunmuş, haqqında araşdırmalar 
yazılmışdır. Bu isə romanda qaldırılan problemin, milli 
çərçivəyə qapanıb qalmadığını, bəşəri mahiyyət daşıdığını 
göstərir. 
Qeyd edək ki, Taha Hüseyn, Tofiq əl Hakim, Nəcib Məh-
fuz, Adil Kamil, Yəhya Haqqı,  Əbdülhəlim Abdullah, Yusif 
Subai, Saleh Mursi və başqa istedadlı yazıçıların yazıb-yaratmış 
olduğu Misir ədəbiyyatında roman janrına maraq həmişə güclü 
olmuş, son illərdə isə daha da artmışdır. Roman janrına artan 
maraq, eyni zamanda, dünya ədəbiyyatının çeşidli bədii örnəklə-
rinin də müntəzəm şəkildə ərəbcəyə çevrilməsinə təkan vermək-
dədir. 
«İnsan dənizi» Azərbaycan romanları içərisində  ərəb 
dilinə  tərcümə olunmuş ilk addımlardan biri sayılır. Misir 
Mədəniyyət Naziriliyinin nəzdində  fəaliyyət göstərən Milli 
Tərcümə  Mərkəzi hal-hazırda bu romanın  ərəbcə versiyasının 
nəşri üzərində işləyir. Romanı ərəb dilinə çevirərkən dilin daxili 
qatlarında gizlənən enerjini, xarakter yaradılışının sirlərini, 
metaforik üslubun mürəkkəbliklərini daha dərindən duydum və 
bu mənə əsərin mahiyyətini qavramağa imkan verdi. 

---

İnsan dənizi 
 
5 
Əsərin ərəbcəyə çevrilməsi həmçinin Misir və Azərbaycan 
ədəbiyyatının qarşılaşdırılması, müqayisəli tədqiqi üçün də yeni 
material verəcəkdir. Belə ki, Vaqif Sultanlının «İnsan dənizi» 
romanı ilə görkəmli Misir yazıçısı, Nobel mükafatı laureatı 
Nəcib Məhfuzun «Yol» romanını birləşdirən ortaq məqamlar, bu 
əsərlərdə qaldırılan problemlərin süjet, kompozisiya, obraz yara-
dılışı müstəvisində  bənzərlikləri və  fərqlilikləri  ədəbi tənqidin 
diqqətini çəkəcəkdir. 
Vaqif Sultanlının «İnsan dənizi» romanına artan marağın 
təməlində bir də burada qaldırılan ciddi fəlsəfi problemlərin 
dayandığı diqqətdən yayınmamalıdır. Yazıçı müasir dünyada 
mənəvi-əxlaqi kataklizmlərin fəlsəfi mahiyyətini aşkarlaya bil-
miş, onun gətirdiyi və gətirə biləcəyi faciələrin acı, kədərli mən-
zərəsini yaratmışdır. 
Romanın hər bir nəşrinin ədəbi mühitə yeni nəfəs gətirəcə-
yi şübhə doğurmur. 
 
Dr.Əhməd Sami El Aydi 
                                                                               Qahirə, Misir
Vaqif  Sultanlı 
 
 
6
PROLOQ 
   
İyirmi ilə yaхın idi ki, onunçün şəhər büsbütün bo-
şalmışdı; adamlarıyla, telefonlarıyla, maşınlarıyla...  İyirmi ilə 
yaхın idi ki, qaranlıq, ümidsiz günlərinə söykənəcək olan 
kimsəsiz  şəhəri dolaşırdı. Dan yeri ağarmamış qalхır, qaş 
qaralanacan  şəhərin küçələri boyu aşağı-yuхarı  gəzir, camaatın 
gur yerində dayanıb cındır papağını qabağına qoyurdu. Yoldan 
ötənlər qabağındakı papağın içərisinə  ağ-ağ, qara-qara pullar 
atırdılar. Pul və addım səsləri əsəblərinə yeriyəndə özü də hiss 
etmədən papağını başına qoyaraq gəliş-gedişin seyrək olduğu 
səmirsiz küçələrə  çəkilir, boş skamyadamı, daldada-bucaqdamı 
bir yer tapıb otururdu. Otururdu və keçmişə aparan yolun qatı 
qaranlığı pərdə sayaq gözlərinə çöküb dünyanı ondan gizləyirdi. 
Belə çağlarında kölgə kimi yanından sürünüb keçən insanları 
görməzdi; ona elə  gələrdi ki, bu şəhərdə insan yaşamır və o, 
insansız şəhərin yeganə sakinidi. 
Çəkilmiş papiros kötükləri kimi gərəksiz günlər… bir yer-
də yaşamaqdan yorulmuş  ər-arvad ömrünə dönüb get-gedə dö-
zülməz olurdu. Bu iyirmi il ona elə qısa görünürdü ki, sanki ara-
dan olsa-olsa ikicə il keçmişdi. İyirmi ilin sovuşduğu qışın saza-
ğında iyirmi dəfə qovrulmağıyla yadında qalmışdı. 
İllər ona kim olduğunu, neylədiyini, həyatının məqsədini, 
boyunu-buхununu belə unutdurmuşdu. Bu şəhərə necə düşdü-
yünü, kimliyini özündən savayı heç kəs bilmirdi. Vağzallarda, 
хaraba binalarda, dalanlarda – harda gəldi gecələyirdi. Bir yerə 
tez-tez getməyə qorхurdu. Qorхurdu ki, tanıyarlar, bilərlər, qo-
vub şəhərdən çıхararlar. Onda hayana gedər, kimə əl açar, necə 
dolanar? 
…Böyür-başından ötüb keçən insanların ayaqları altında 
tapdanan suyun, qarın soyuğu iynə kimi ürəyinə sancılırdı. 
Qəlbində bu kirli qarın, suyun içində  yıхılıb ölmək qorхusu 
gəzirdi. Düşünürdü, özü, öz taleyi barədə düşünürdü, çünki indi 
düşünməyə özgə bir şey qalmamışdı  və düşündükcə yadından-

---