Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
170 xanıma müraciət etdim 67 . Qiyasbəyova ilə söhbətlərim haqqında yuxarıda ifadə vermişəm. Qiyasbəyova mənə bildirdi ki, Bakıda əski müsavatçılar qrupu var və o, çəyirtkə təşkilatının işçisi, müsavatçı Ağayev Məşədi Novruz 68 vasitəsiylə İrandakı müsavatçılarla əlaqə saxlayır. Qiyasbəyova vasitəçinin indi Bakıda olmadığını deyərək elə ilk imkandaca məni onunla görüşdürməyə söz verdi. Söhbət zamanı mən Mədinə xanımı Şəkidə hazırlanan üsyan və Azərbaycan Müsavat təşkilatının bu üsyanla bağlılığı haqqında bilgiləndirdim. Qiyasbəyova Bakı müsavatçılarının bu üsyanla əlaqəsini dandı. Mən onu üsyana hazırlıq haqqında bilgilən- dirəndə o, cavab verdi ki, Azərbaycan kəndliləri guya çox kasıb yaşayır və buna görə də qəzəblidir; kəndlilər guya sovet hakimiyyətindən narazıdır və hər hansı dəstək olarsa guya sovet hakimiyyətini devirməyə hazırdır. Sonra o, Müsavatın vəzifələrindən danışaraq dedi ki, müsavatçı kadrları sovet hakimiyyəti orqanları repressiyaya uğradıb, müsavatçılar çox az qalıb və vəzifəmiz budur ki, əski müsavatçı kadrlar qorunub saxlanılsın, yeni müsavatçı kadrlar yetişdirmək üçün Azərbaycan gəncləri Müsavat ruhunda tərbiyə edilsin. Müsavatçıların xaricdəki işindən danışarkən Mədinə xanım qeyd etdi ki, müsavatçılar Məhəmmədəmin Rəsulzadə, Vəki- 67 Bu cümlənin altında baş “NKVD”çi qalın karandaşla cızıq çəkib. 68 Ağayev Novruz Ağa oğlu (1874, Saray/Bakı-24.1.1948, Bakı) məşhur müsavatçı aydınlardandır. Sövet dönəmində dəfələrlə həbs edilib. “Neyyir” təxəllüsüylə şeirlər yazıb. Ömrünün son illərində Azərbaycan EA Ədəbiyyat İnstitutu nəzdindəki əlyazmalar şöbəsində (sonrakı Respublika Əlyazmalar Fondu) çalışıb. 171 lov Mustafa, şəkili Əbdüləli bəy Əmircanov və b. xaricdə qəzet və jurnal buraxırlar. O, jurnalın və qəzetin adını dedi, ancaq mən unutmuşam; deyəsən, “İstiqlal” dedi. O həm də dedi ki, müsavatçılar mühacirlər arasında iş aparırlar və sovet hakimiyyətinə qarşı olan bütün siyasi cərəyanların tərəfdar- larını birləşdirən vahid mərkəz yaradıblar. Bir gün sonra mən yenə Mədinə xanımın yanına gedərək dedim: “Xalqın qanı axıdılır, ancaq Siz ona kömək etmək istəmirsiniz”. Bununla mən təkid edirdim ki, Müsavat təşkilatı Mədinə xanımın şəxsində sovet hakimiyyətini devirmək məqsədiylə Şəkidəki üsyan təşkilatına yardım göstərsin. O heç bir kömək edə bilməyəcəklərini söyləyərək qəti imtina etdi”. Alicənablığa baxın! Özünün sovet hakimiyyətini yıxmaq istədiyini boynuna götürür, ancaq Mədinə xanım Qiyasbəylinin şəxsində bir qadını “NKVD” cəngindən qurtarmaqçün ondan asılı olan son cəhdi edir – onun üsyana yardımdan qəti imtina etdiyini söyləyir, ancaq bilmir ki, müsavatçı qanına susamış bu hakimiyyət hərisləri onun kitabını çoxdan bağlayıblar!.. Artıq istədiyi ifadəni müttəhimdən qoparmış müstən- tiq ondan yenə əl çəkmir, yeni-yeni fitnəkar suallar yağdırır: “Sual: O, Şəki üsyançı təşkilatına yardımdan gerçəkdən də “imtina edirdisə” nə məqsədlə Sizin İrandakı Müsavat təşkilatı ilə əlaqənizi yaratmaq istəyirdi? Cavab: Bəli, Mədinə xanım bununla bağlı kömək etmək istəyirdi və etdi də. O, məni həmin adamla – Azərbaycan müsavatçılarıyla xaricdəki Müsavat mühacirləri arasında 172 əlaqəçi olan Ağayevlə calaşdırdı. Biz – mən və Mədinə xanım xaricdəki Müavat təşkilatıyla normal əlaqə qurmaq, ondan tapşırıqlar almaq və sovet hakimiyyətinə qarşı əksinqilabi işi genişləndirmək məqsədiylə Ağayevlə əlaqəyə girdik. Sual: Siz Ağayevlə neçə dəfə və hansı şəraitlərdə görüşmüsünüz? Cavab: Mən Ağayev’lə 3 dəfə və aşağıdakı şəraitlərdə görüşmüşəm: birinci dəfə Quba şəhərində 1932, yaxud 1933-cü ildə. Ağayev Qubada xidməti ezamiyyətdə olarkən Mədinə xanımın ona verdiyi göstərişlə mənim evimə gəldi. O, özünü mənə Məşədi kimi təqdim etdi və Mədinə xanımın təklifiylə gəldiyini bildirdi. Mənim “xaricdən nə xəbərlər var?” sualıma (müsavatçıların işini və siaysi mühacirlərin durumunu nəzərdə tuturdum) Ağayev cavab verdi ki, bu dəfə heç bir xəbər gətirə bilməmişəm, çünki İrandan çıxmazdan qabaq ozümün müsa- vatçı yoldaşımı gözləməyə vaxtım olmadı və İrana növbəti gedişində xəbərlər gətirəcəyinə söz verdi. Biz şərtləşdik ki, mən yenə əvvəlki kimi Mədinə xanımla əlaqə saxlayım və Bakıya getməyimə ehtiyac yarananda Ağayev guya müştərim kimi “Cəmşid” adı altında mənə məktub yazsın. İkinci dəfə mən 1933-cü ilin qışında Bakıya xidməti işlə- rimlə bağlı gəldim. Mən Qalada yaşayan köhnə dostum Mirzəyev Abbasqulu’nun yanına getdim. Həmin vaxt o, dülgər işləyirdi. Abbasqulu Mirzəyev mənim müsavatçı əqidədaşımdı və sovet hakimiyyətinə qarşıydı. Onun evində olduğum zaman özünün köknə dostu adlandırdığı Ağayevi soruşdum. Mənim xahişimlə Abbasqulu mənimlə birgə Ağayev Məşədi Novruz’un yanına getdi. Onun yanında tanımadığım 173 qonaqlar vardı. Çay içəndən sonra mən və Abbasqulu nabələd adamların yanı olduğuna görə heç bir siyasi söhbət etmədən çıxıb getdik. Getməzdən öncə Abbasqulu Mirzəyevin evində görüşməyi söz- ləşdik. Ertəsi günü axşamçağı təx- minən saat 6-7-də Mirzəyevgilə getdim, bir azdan Ağayev də gəldi. İşgüzar söhbətə keçdiyimizdə mənim siyasi mühacirətin və müsa- vatçıların vəziyyəti haqqında sualıma cavab olaraq Ağayev məni Mirzəyev Abbasqulunu siyasi mühacirətin həyatı və işi haqqında bilgiləndirdi. Sonra o, müsavatçıların xaricdəki başqa əksinqilabi partiyalarla birləşdiyini söylədi 69 . Sual: Siz Ağayevdən fərdi şəkildə hansı müsavatçılar haqqında soruşdunuz? Cavab: Mən xaricdə yaşayan və mənə bəlli olan aşağıdakı müsavatçılarla maraqlanaraq onlar haqqında fərdi şəkildə soruşdum: Məhəmmədəmin Rəsulzadə (onunla tanışam), Əmircanov Əbdüləli bəy 70 , Mustafa bəy Vəkilov 71 , Mirzə- 69 Görünür ki, istintaq üçün önəmli olduğuna görə müstəntiq bu cümlənin sonunda Ə.Qədimova qol çəkdirib. 70 Şəkidə doğulmuş və əski bəy nəslindən olan Əbdüləli bəy Şirəli bəy oğlu Əmircanov (1874-1948) görkəmli ictimai-siyasi xadimdir. Çar dönəmində Rusiyada ali təhsil alıb, Azərbaycan Cümhuriyyəti zamanı Parlamentin üzvü olub və müxtəlif nazirliklərə başçılıq edib, Cümhuriyyət yıxıldıqdan sonra Türkiyəyə mühacirət edib və orada Məhəmmədsadıq Quluyev Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|