Microsoft Word Elmi mecmue 15. doc
Yüklə 435,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İSMAİLİYYƏ TƏRİQƏTİ
- Açar sözlər
- ƏDƏBİYYAT
- SUMMARY THE ARTICLE IS DEVOTED TO THE ANALYSES OF THE BRANCH OF ISMAILISM
- Çapa tövsiyə etdi
| 1
БАКЫ ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТЕТИ ИЛАЩИЙЙАТ ФАКЦЛТЯСИНИН
ELMИ МЯЪМУЯСИ
№ 15
● APREL (NİSAN) 2011 İsmailiyyə təriqəti 223
Ключевые слова: Исмаилизм. ветвь, вера Key words: Ismailizm, branch, belief İsmail b. Cəfər əs- Sadıqın adı ilə bağlı olub, imamiyyədən sonra bu gün də mövcud olan ən böyük şiə məzhəbli təriqətdir. Bu təriqət: "Qurani-kərimin zahiri yəni anlaşılan mənası olduğu kimi, batini yəni gizli, daxili mənası da vardır. Batini mənası lazımdır, zahiri mənası lazım deyil" deyərək Məcusiliktə və müxtəlif batil dinlərdəki inancları İslam dinindənmiş kimi göstərməyə çalışdıqları üçün Batiniyyə, yeddinci imam olaraq Cəfər-əs- Sadiqin oğlu İsmaili qəbul etdiklərinə görə İsmailiyyə və şəriət sahibi yalnız yeddi peyğəmbərdir dediklərinə görə Səbiyyə; haramları mübah (halal) saydıqlarına görə Hurumiyyə; qırmızı geyindikləri üçün Muhammirə; həqiqətlərin sadəcə imamdan öyrəniləcəyinə inandıqlarına görə Təlimiyyə; təriqətin yaradıcılarından Həmdan Kərmətin adına istinadən Kəramitə; Babək Hürrəmiyə tabe olduqları üçün Babəkiyyə; tiryək istifadə etdikləri üçün Həşhəşiyyə kimi adlarla tanınır. (1. səh 177) Ən birinci iranlı bir Məcusi olub, “Qəddəh” deyə tanınan Meymun bin Deysan tərəfindən ortaya qoyulan batini fikirlər İranda yayılmağa başladı. Yeni müsəlman olanlar arasında tərəftar tapdı. Həzrəti Əlini sevdiyini deyib digər Əshabı- kirama söyən insanların altıncı imam olaraq qəbul etdiyi Cəfər əs-Sadiqin 765- ci ildə (h.148) vəfatından sonra yeddinci imamın, Cəfər əs- Sadiqin böyük oğlu İsmail olduğunu iddia edərək, yeddinci imam Musa Əl- Kazımın imamətini qəbul edən İmamiyyə (İsnə aşəriyyə) təriqətindən ayrılaraq İsmailiyyə adını aldılar. Altıncı imam Cəfər-əs-Sadiqin ogullarından ən böyüyü İsmailin imam olması əvəzinə Musa el- Kazımın imam seçilməsi mövzusunda müxtəlif Nuranə Akif qızı HƏSƏNOVA 224
səbəblər irəli sürülmüşdür. Bunların arasında iki fikir həqiqətə daha uyğun hesab edilir: 1)
2)
Ismailin içki və qadın düşkünü olan və imamın (ə) lənətlədiyi Əbu Xəttab əl-Əsədi ilə dostluq etdiyinə görə imamətdən məhrum edilmişdir. Başqa bir rəvayətə görə isə İsmail imam Cəfər əs-Sadiqin vəfatından (765m.) beş il sonra Bəsrədə görünmüşdür. Ümumiyyətlə İsmailin imamətini iddia edənlər arasında onun ölüb-ölmədiyi ixtilaflıdır. Ölmədiyini irəli sürən az bir topluluğa qarşı onun babasından öncə öldüyünü, özü üçün olan imamət vəzifəsini övladlarına ötürdüyünü söyləyən və İsmailin qulu Mübarəkə istinadən Mübarəkiyyə adlanan qrup daha çoxdur. Əsl İsmailiyyəni təşkil edən bu təriqətə görə İsmail bin Cəfər adına qurulan bu təriqət daha sonra oğlu Məhəmməd bin İsmail əl-Məktum ilə davam etdirilmişdir. Məhəmməd bin İsmail Abbasi xəlifəsi Harun ər-rəşidin zamanında düşmənlərindən qorunmaq üçün Mədinədən uzaqlaşaraq Rey yaxud Dəyləmə getmiş, sonra Nişapura yerləşmişdir. (2. səh 70) İsmailiyyə imamları Cəfər əs-Sadiqin ölümündən etibarən Ubeydullah el-Mehdinin Şimali Afrikada meydana çıxmasına qədər gizlənmişlər. Məzhəb mənsubları bu dövrdə Məhəmməd əl-Məktumdan sonra Abdullah əl-Vəfi, Əhməd b. Abdullah ət-Taqi və Hüseyn b. Əhməd ər-Radinin imam olduğunu və vəzifənin ardıcıl olaraq davam etdiyini irəli sürsələr də bu imamların tarixi şəxsiyyətlər yoxsa hərəkatın qurucuları tərəfindən uydurulmuş xəyali şəxsiyyətlər olması aydın deyildir. Çünki bu dövrdə “dai” lər tərəfindən idarə olunan bu təriqət bir çox qaranlıq mərhələlərdən keçmişdi. Təriqətin ranmasından sonrakı yarım əsr ərzində ismaili imamları gizləndilər. (2.səh.71) Ümumiyyətlə uzun çəkən bu gizlənmə dövrü, Fatimi xəlifələrinin nəsəblərinin Hz. Məhəmmədə çatıb, çatmaması mövzusunda müxtəlif şübhələrin yaranmasına imkan yaratmışdır. Qurduqları gizli təşkilat olan “Dai”nin bu təriqətin yayılmasında rolu çox böyük olmuşdur. Dai təşkilatının üzvləri özlərini dailər adlandırırdılar. Bu dailər Kufə, Bəsrə, İran, Yəmən, Bəhreyn və Şimali Afrika kimi müsəlman ölkələrə gedərək fikirlərini gizlincə yayırdılar. Getdikləri yerlərdə əvvəl ibadət və xeyir işlərlə məşğul olaraq ətrafdakılara görə təsəvvüf camaatı kimi görünərək, cahil xalqdan ixtilaflı və şübhələndirici suallar soruşaraq fitnə toxumlarını əkdilər. Təriqət Kufədə
İsmailiyyə təriqəti 225
Həmdan Kəramət, Reydə Xələf adlı bir dəvətçi, fars bölgəsində (Xorasan, Nişapur, Mərvəruz) Əbdan qardaşllarından biri tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Sonralar bölgələrə görə müxtəlif adlar altında dövlətlər qurdular. 891- ci ildə (h. 278) Bəhreyn bölgəsində Qarmatilər dövlətini qurdular. Əhli-sünnə olan müsəlmanlara zülm və işgəncə etdilər. 929 (h. 317) cu ildə Məkkəyi-mükərrəməni darmadağın edib Həcərul-Əsvədi yerindən sökərək Bəsrə yaxınlığında Hicr şəhərinə apardılar. 910 (h. 298) ci ildə Misirdə gizli yollardan iqtidarı ələ keçirib Fatimi Dövlətini qurdular. Abbasilərə və Səlcuklara qarşı uzun zaman mübarizə edib, dövlətlərinin sərhədlərini genişləndirməyə çalışmışlar. (1.səh.177) İsmailiyyə təriqətində olan fikir ayrılıqlarına görə müxtəlif firqələrə bölündülər. Bunların birincisi Bəhreyn qarmatiləridir. Sonralar isə Nizarilər və Müstaililər adlı iki böyük firqəyə ayrıldılar. Müstənsir öləndən sonra Fatimilər dövlətində hakimiyyət üstündə iki qardaş Nizar və Müstəbillah arasında mübarizə başlayır. Müstəbillah qardaşını zindana salır. Nizar zindandan qaçaraq Ələmut qalasına sığınır. Bu dövrdə Səlcuqlu vəziri Nizamülmülkün tələbəlik dostu olan Həsən Səbbah Nizamülmülkdən inciyəndən sonra Misirə gedir və ismaililiyi qəbul edir. İsmail-Daisi adını alır. İsmaililərin ikinci önəmli qolu olan Nizarilər təriqətinin başına keçir. Həsən Səbbahın liderliyindəki Nizarilər gizli-gizli İran və Suriyada fəaliyyət göstərməyə başladılar. Həsən Səbbah bir müddətdən sonra İrana qayıdıb, 1081 – ci ildə İsmailiyyə dövlətini qurur. Ələmut qalasını paytaxt etdi. Bəzi mənbələrdə onun hətta Fədayin adlı terror təşkilatı qurması barədə məlumatlar vardır. Bu mənbələrdə adı çəkilən terror təşkilatının çoxlu müsəlmanı, dövlət adamını və alimi şəhid etməsi göstərilir. Əhli-sünnət alimlərinin kitablarını oxumağı və onlarla görüşməyi qəti şəkildə qadağan edir. Nəhayət bu dövlətin hakimiyyətinə Moğol hökmdarı Hülakinin 1256 – cı ildə Ələmut qalasını zəbt etməsiylə son qoyuldu. Bundan sonra Nizarilər adıyla bilinən Səbbahilər öz aralarında ikiyə bölündülər. (1. səh 178) Azlıq təşkil edən qrup 18- ci əsrdə dağıldı. Böyük qrup isə birinci Ağa Xanın liderliyində 1840-cı ildə İrandan Hindistana köçür. Bu gün Nizarilərin bu qolunun Hindistan, İran, Afrika və Suriyanın bəzi regionlarında milyonlarla tərəfdarı vardır. Hiindistanda Nizarilər Müəllimlər (Hocalar) deyə tanınır. Ağa Xanları isə rühani liderləri olaraq tanınırlar. Bu gündə yaşayan son Ağa Xan yenə də müxtəlif fəaliyyətləri ilə məşhurdur.
Nuranə Akif qızı HƏSƏNOVA 226
Əvvəllər Müştailər adı altında Yəmənə gedən İsmaililər fəaliyyət sahə- lərini genişləndirib, Hindistan tərəfinə keçdilər və burada özlərinə çoxlu tərəfdar topladılar. Hal-hazırda Hindistanda Bohra və ya Bohara adıyla bili- nən çoxlu tərəfdarı olan Hindistan İsmaililəri sonralar Davudi və Süleymani adı altında iki qrupa bölündülər. Davudilər Hindistanda qalır, Süleymanilər Yəmənə qayıdır. Bu gün Davudilərin mərkəzi Hindistanda, Süleymanilərinki Yəməndədir. Dövrümüzdə təqribən on beş milyon İsmailiyyə təriqətinə mənsub müsəlman vardır. Başçıları məşhur Ağa Xandır. (6.səh.32). Dün- yada tanınmış şəxslərdən olan Pakistan dövlətinin qurucusu Məhəmməd Əli Cinah İsmailiyyə təriqətinə mənsub şəxslərdəndir. İsmaililərin görüşlərini yaymaq üçün qəbul etdikləri təməl prinsipləri və müxtəlif addımlardan meydana gələn təşkilatları vardır. Prinsipləri bunlardır: 1.
gizlənilsin. 2.
Qarşındakı şəxsin arzusuna və istəyinə görə danışılacaq. 3.
Müsəlmanlar islam dininin əmrləri və qadağaları mövzusunda şübhəyə salınacaq. 4.
veriləcək 5.
Aldatmaq üçün əvvəl hərkəsin inandığı şeyləri müdafiə edəcəklər. 6.
İbadətlərə ehtiyac yoxdur, qəlbin təmiz olsun bəsdir deyiləcək İsmaililərin inancları aşağıdakılardır : 1.
nə qadirdir, nə acizdir. Bütün sifətləri belədir. Çünki bunlar var desək məxluqlara oxşadılmış olar. Yoxdur desək, yoxluq adı işlənər.Yaradan qadim, başlanğıcı olmayan da deyidir. Hadis yəni sonradan olan da deyildir. 2.
Qurani Kərimin bir zahiri mənası bir də batini mənası vardır. Batin daxili, öz mənası lazımdır. Qozun qabığı deyil içini lazımdır deyərək Qurani Kərim ayətlərini özlərinə məxsus izah edirlər. 3.
Yeddi rəqəmi onlar üçün müqəddəsdir. Çünkü aləmin nizamı və tarixi hadisələr yeddi rəqəmi üstündə qurulmuşdur. Allah küllü ağıl, nəfs, əsli maddə, fəza, zaman, yerüzü aləmi və insanlıq olaraq yeddi təcəlli qəbul edirlər. Yer üzü aləminin özlərinə Natiq adı verilən din gətirmiş yeddi peyğəmbəri var. Hər peyğəmbər arasında yeddi imam, hər dövrdə olması vacib olan imamların sayı yeddidir. İsmailiyyə təriqəti 227
4.
Axirət həyatını inkar edən İsmailillər; Cənnət, Cəhənnəm, yenidən dirilmə, həşr, məhşər, mizan və sirat olması mümkün olmayan şeylərdir. Cənnət bu dünyadakı nemətlər, cəhənnəm isə dünyada edilən, ibadətlərin və haramlardan çəkinmənin verdiyi sıxıntılar və əziyyətlərdir. 5.
Namaz və zəkat kimi ibadət və haramlar Allahın yaxın dostları üçün deyildir. Bir çox haramları mübah hesab edirlər. 6.
Təməl görüşləri bunlardır: 1.
Vəlayət – islamın birinci dirəyidir. 2.
Namaz – gündə üç dəfə qılınır. 3.
Zəkat – Dailər tərəfindən alınır, camaatın işləri üçün Dai-mütləqə təslim edilir. 4.
axşamları tutulur. 5.
Həcc – Məkkəyə həcc məcburidir, həmçinin Kərbəla və digər məşhur ziyarətgahları ziyarət edirlər. 6.
Dai istəyəndə fərzdir. Sünnülər kimi bunlarda muta nigahını qəbul etmirlər. ( 5.səh.131) İsmaililərin kitabı Kitabul-Cinandır. Qurani – Kərimdən sonrra ikinci müqəddəs kitab sayılır. Kitabın içində sufi şerlər vardır. (7.net. səh)
1.
Yeni Rehber Ansiklopedisi 10 Turkiye Gazetesi, İstanbul 1993. 2.
İslam Ensiklopedisi, İslam Alemi Tarih, Coğrafiya, Etnoqrafiya və bioqrafiya luğati. 5/2. cilt. İstanbul , Milli Egitim Basınevi, 1993. 3.
4.
Turkiye Diyanet vakfi. İslam Ansiklopedisi , Cild 11..İstanbul 1995. 5.
Ethem Ruhi Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, İzmir 2004 6.
Şerafeddin Gölcük, Kelam Tarihi (Kişiler, Görüşler, Eserler), Konya 1992 7.
نم ةفئاط ةيرازنلاةعيشلا ةيليعامسلإا ىلإ ةبسن ﷲ نيدل ىفطصملا رازن دعم نب ّ َ َ اب رصنتسملا. /http://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9% 8A%D8%A9 / son bax: 14.07.2011 Nuranə Akif qızı HƏSƏNOVA 228
SUMMARY
BRANCH OF ISMAILISM
It is the second largest branch of Shia Islam, after the mainstream Ithnaashariyya. The Ismaili get their name from their acceptance of Ismail ibn Jafar as the appointed spiritual successor Imam to Jafar as- Sadiq. They differ from the Twelvers, who accept Musa al- Kazım, younger brother of Ismail, as the true Imam.
РЕЗЮМЕ
ИСМАИЛИЗМА
Это - вторая по величине ветвь Ислама шиа, после господствующе- го Иснашария. Исмэйли получили своё название от принятия Исмэйла ибн Джафар, назначенный духовным Имамом, преемника к Джафар как - Садиг. Они отличаются от Иснашария (Twelvers), кто принимает Муса ал-Казима, младшего брата Исмэйла, как истинного Имама.
Yüklə 435,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|