www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
22
Funksional baxımdan kişiläri eyni mäsälänin yalnız mäntiqi-rasional täräfläri, qadınlarısa onun emosional – hissi
täräfläri daha çox maraqlandırır. Kişilär üçün öz emosiyalarını gizlätmäk, qadınlarçünsä – äksinä, onları därhal büruzä
vermäk daha çox xasdır. Kişilär öz hämsöhbätläri ilä äsasän iş, idman, ictimai problemlär vä s. barädä, qadınlarsa – öz
problemläri, häyatları vä s. barädä daha intim söhbät aparırlar.
Ailädä qadınlar öz häyat yoldaşlarına daha çox emosional dästäk göstärsälär dä, bunun müqabilindä ondan heç vaxt
därin emosional yaxınlıq görmädiklärindän (çünki kişilärdä, ümumiyyätcä, belä hiss fiträn yoxdur) mäyus olur, belä
yaxınlığı öz räfiqä vä qohumlarından axtarır, yaxud da öz alämlärinä qapılırlar (älbättä ki, «qisasçılıq» mövqeyi
tutmurlarsa).
ctimai häyatda – kişiläri mäqsädin äldä edilmäsi maraqlandırdığı halda, qadınlar üçün – ämäkdaşlıq prosesinin özü
daha önämli olur.
Hämçinin, rängaräng mähäbbät macäralarında – qadınları birinci növbädä ailä qurmaq, özünä daimi arxa, güclü vä
etibarlı dost tapmaq maraqlandırdığı halda, kişilär üçün bu mäcaralar çox vaxt häyat täcrübäsi toplamaq, özünütäsdiq, bir
sıra halda isä, öz cinsi täläbatını ödämäk vä s. üçün ähämiyyät käsb edir.
Sadalanan aspektdä aşağıdakı qanunauyğunluqlar da, xüsusi ähämiyyätlidir.
Yüksäk mälumatlı vä tähsilli qadınlar istär öz cinsi vä istärsä dä äks cins yanında elä böyük cälbedici täsirä malik
olmurlar. Här iki cins onlarla kontaktı nä isä çox az zövqlü bir iş kimi qäbul edir. Onlar hätta öz sahälärindä tanınmış
mütäxässis olsalar da belä, tanışlar onlara ünsiyyät täräf-müqabili kimi başqalarından daha az härarät vä canıyananlıq
nümayiş etdirirlär. Kişilärsä belä qadınları daha az seksuallığı vä cälbediciliyi olan tip kimi qäbul edirlär.
Hämçinin ikinci mäsälä barädä: Eyni bir qrupdan, peşä sahäsindän, kollektivdän vä s. olan qadın vä kişi bir-biri üçün
daha az cälbedici vä qeyri-adi täsir bağışlaya bilirlär. Kişilärin täsävvürünä görä ‘‘yad’’ qadınlar daha çox zäruri qadın
keyfiyyätlärinä (mäs., lätiflik, qayğıkeşlik, mülayimlik, mehribanlıq, oynaqlıq, gülärüzlülük, taktlılıq vä s. kimi) malikdirlär,
näinki ‘‘öz’’ qadınları. ‘‘Öz’’ qadınları aydındır, kişilär üçünsä qadında vacib olanı – onların ‘‘anlaşılmazlığıdır’’.
Bunlar çox geniş aspektdä qadın vä kişi däst-xättini bir-birindän färqländirän än ümumi tendensiyalar idi. Gündälik
häyatda çox tez-tez bunlardan istisnalara rast gälmäk mümkün olsa da, ümumi halda, bu istisnaların sayı qadın vä kişi säsi
arasındakı färqlärdän o qädär dä çox deyil vä bu äkslik bir yerdä ümumi fälsäfi tamlığı yaradır. (älaqädar mövzular barädä
bax: burada, säh. 35, 43...)
Aşağıda bir sıra sahälärdäki färqlär ayrıca olaraq näzärdän keçirilir:
1) QARŞIDURMA: MÜSTÄQ LL K~BAĞLILIQ:
ABŞ-da qayğıkeşlik vä himayädarlıq täläb edän sahä işçilärinin (mäs., sosial sahä işçilärinin, müällimlärin,
tärbiyäçilärin, qäyyumların vä s.) äksäriyyäti qadınlardır (Azärbaycanda da bunun belä olduğunu yäqin etmäk üçün, elä
bilirik, elä ciddi statistik kalkulyasiyaya ehtiyac yoxdur). Qadınlar daha çox ağlamağa vä öz yaşantıları barädä başqalarına
danışmağa daha çox meyllidirlär Mähz bu fakt istär qadın vä istärsädä kişilärin näzärindä qadınla dostluğun kişi ilä
dostluqdan daha yaxın ola bildiyini demäyä äsas verir (Rubin 1985, Sapadin 1988), Qadınlar ätrafdakıların emosiyalarını
kişilärlä müqayisädä daha yaxşı sezir, anlayır vä ya deşifrä edirlär. Qadın vä kişinin qeyri-verbal älamätlärä qarşı
hissiyyatlılığını yoxlamaq mäqsädilä keçirilän 125 eksperimentin näticäsini analiz edäräk ABŞ alimläri (Judith Hall 1984)
bu qänaätä gälib ki, qadınlar hätta sözsüz belä qarşı täräfin fikirlärini onların üz ifadälärinä äsasän daha yaxşı anlayır. Bu
fakt kädärli vä şän väziyyätlärä qadınların kişilärlä müqayisädä näyä görä daha çox emosional reaksiya vermäläri faktını
izah edir (Grossman & Wood – 1993, Sprecher & Sedikides – 1993, Stoppard & Gruchy 1993). Münasibätlärdä kişilär –
mäsälänin özünä, qadınlarsa – insanlararası münasibätä daha çox diqqät verirlär (Nancy Chodorov – 1978. 1989; Jean
Baker Miller – 1986; Carol Gilliagan – 1982, 1990) (157 säh. 231-232).
2) SOS AL DOM NANTLIQ
Yarandığı gündän 1994-cü ilä qädär ABŞ konqresinin üzvü olmuş 11377 şäxsdän yalnız 1,4%-i qadın olub
(157 säh. 232). Yeri gälmişkän, yarandığı gündän bu yana ABŞ-da indiyä qädär heç bir qadın prezident vä ya vitse-
prezident väzifäsinä yüksälä bilmädiyi halda geridäqalmış, qadın hüquqlarını tapdalayan hesab edilän slam ölkälärindä
(Türkiyä, Pakistan, Banqladeş) qadınlar bu väzifäyä yüksälib. Rolların däqiq bölgüsünün aparılmadığı situasiyalarda kişilär
lider rolunda çıxış edärkän avtoritar, qadınlarsa – demokratik stilli idaräçiliyä üstünlük verirlär (Eagly & Johnson 1990).
Demokratik rähbärlik stilinin qäbul edildiyi kollektivdä qadın vä ya kişinin rähbärliyi kollektiv täräfindän eyni säviyyädä
qäbul edilir. Avtoritar stilli kollektivdä qadın-liderä verilän qiymät o qädär dä yüksäk olmur. (Eagly & others, 1992).
nsanlar «güclü vä inadkar» kişi hakimiyyätini daha häväslä qäbul edirlär näinki «hikkäli vä aqressiv» qadın hakimiyyätini
(157 säh. 233). Kişi ünsiyyät stili müstäqillik, qadın ünsiyyäti – qarşılıqlı asılılıq kimi xarakterizä oluna bilär. Kişiläri här
bir situasiyada qäläbä, üstünlük vä dominantlıq daha çox maraqlandırır (Sidanius vä b. 1994). Qadınlarsa (älälxüsus färqli
cinslärdän ibarät kollektivdä) daha taktik, näzakätli vä özünä az arxayın olurlar. (Garli – 1991, Ellyson & others, 1991,
Major & others, 1990) (157 säh. 233)
Kişilärin adi ünsiyyätindä dä daim aqressivlik vä hökm hiss olunur: onlar danışanda qarşı täräfin sözünü käsmäklä,
gözlärinin içinä baxmaqla, ällärinä toxunmaqla vä çox az halda gülümsämäklä hämsöhbätä täzyiq göstärir. Qadın vä kişinin
yarışında, yaxud räqabätindä kişinin mäğlubiyyäti ätrafdakılar täräfindän daha böyük alçalma kimi qäbul edilir, näinki
qadının mäğlubiyyäti. Kişilär hätta adi gündälik häyatda da, qadınlar üzärindä öz üstünlüklärini qoruyub saxlamağa
çalışırlar, mäs., kişi vä ya qadın öz cinsi ilä söhbät edärkän söhbät äsnasında täräflär bir-birinin sözünü eyni tezliklä käsdiyi
halda, kişi qadınla söhbät edärkän qadının sözünü täxminän iki däfä çox tezliklä käsir vä qadın qalan vaxtın böyük hissäsini
sonradan fikirlärini toplamağa, käsilmiş fikrinin istiqamätini yada salmağa vä s. häsr edir.
Hämçinin, ätrafdakılar da, qadınla müqayisädä kişinin qabiliyyätinä daha etibarla yanaşırlar (hansı ki, häqiqätdä heç
belä olmasa da), mäs., kişi – lektor, sürücü, bärbär vä b. känardakılar täräfindän daha kompetentli, professional,
mäsuliyyätli vä s. qäbul edilir, näinki qadın – lektor, sürücü, bärbär vä b.
3) AQRESS VL K
Aqressivlik mäsäläsindä dä kişilär qadınları qat-qat üstäläyir. Kanadada adam öldürmäyä görä häbs olunan kişilärin
sayı eyni cinayätä görä häbs olunan qadınların sayına nisbätdä 11 : 1, hädä vä ya zorlamalara görä häbs olunanların nisbäti 8
: 1-dir (Colombo 1994). ABŞ-da analoji cinayätlärin nisbäti 10 : 1 vä 5 : 1 (Milqramın täcrübäsi).
Statistikaya görä, bütün dünya üzrä kişilärin qadınları öldürmäsi halı, qadınların kişiläri öldürmäsi faktından 20 däfä
çoxdur (Daly & Wilson 1989). Laborator täcrübälär zamanı «täräfdaşı cäzalandırmaq» mäqsädilä kişilär qadınlara nisbätän
daha yüksäk gärginlikli cäräyan seçirdilär (Eagly & Steffen 1986, Hyde 1986) (157 säh. 234, 300);
Dostları ilə paylaş: |