www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
23
4) SEKSUALLIQ
Aparılan sorğuların näticälärinä äsasän müäyyän edilib ki, täsadüfi cinsi yaxınlıq qadınlarla müqayisädä kişilär üçün
daha çox yolveriländir (Oliver and Hyde, 1993). Tänha kişilär daha tez-tez sekslä mäşğul olur vä täräfdaşı daha tez-tez
däyişir, näinki tänha qadınlar (Baumeiter 1991; Bailee & others, 1994). Çox nadir hallar istisna olmaqla, demäk olar ki,
bütün dünyada kişilär, qadınlarla müqayisädä daha çox cinsi yaxınlığın täşäbbüsçüsü kimi çıxış edirlär (Marshall Segal
1990). Özü dä täkcä cinsi yaxınlığın yox, häm dä qadınla yaxınlaşmada ilk addımı atmaq vä qadına qulluq kimi mäsälälärdä
dä (Hendrick 1988, Kenrick 1987).
Äksär heyvanların da erkäk cinsi, öz insan hämcinsi kimi, seksual planda daha inadkardır vä täräfdaşın kimliyi
mäsäläsindä (yäni täräfdaş tapmaqda) daha az färqinä varır (Hinde. 1984) (157 säh. 235).
I.2.3.4.2.
Millätlärin psixologiyası
Bugünkü gündä millätlärin psixologiyası ilä psixologiyanın «etnik psixologiya» adlanan xüsusi bölmäsi mäşğul olur.
lkin märhälädä – müxtälif xalqların mänävi-mädäni xüsusiyyätlärini öyränmäk mäqsädilä meydana çıxan bu psixologiya
sahäsinin, XIX äsrin ikinci yarısından başlayaraq ilk ümumi terminläri meydana çıxmağa başlayır: «xalqların
psixologiyası», «milli xarakter», «milli ruh», hätta «etnik (etnoqrafik) psixologiya» (Ribo T. – 1886) vä s. kimi. Bunlara
paralel olaraq etnopsixologiyanın näzdindä fälsäfi-psixoloji xätt dä inkişaf edir (X.Şteyntal, M.Lasarus, V.Vundt, Q.Lebon
vä b.). Ümumi olaraq, hämin dövr üçün äsas tädqiqat metodu – dildä, adät-änänälärdä, äsatirlärdä, bir sözlä, müxtälif
xalqların mänävi häyatında insani ruhların täzahürünün analizindän ibarät idi. Bugünkü gündä etnopsixologiya – ayrıca
individ vä ya insan qruplarının etnik vä mädäni mänsubiyyäti ilä älaqädar olan, şüuri vä qeyri-şüuri säviyyädä täzahür edän
müxtälif psixoloji xüsusiyyätläri öyränän psixologiya bölmäsi kimi tanınır (bax: 131 säh. 527).
XX äsrin 30-cu illärindän başlayaraq Qärbdä bu tälimin özünün dä näzdindä differensasiya gedäräk, etnik psixologiya
özü dä iki färqli qola – psixoloji antropologiya vä krosskultur psixologiya qollarına ayrıldı. Bunlardan birincisi – insanların
müxtälif mädäniyyät şäraitdä necä düşünüb, hiss edib, reaksiya verib, häräkät etmäsini (başlıca nümayändäläri R.Benedikt,
M.Mid, K.Klakxorn, R.Linton, K.Dyubua vä b.); ikincisi isä
– färqli etnik vä mädäni qruplara mäxsus individlärin
psixologiyasındakı oxşarlıq vä färqläri, hämçinin, sosio-mädäni, ekoloji vä bioloji xüsusiyyätlärindäki psixoloji färqlärin
älaqäsini vä zaman keçdikcä bu färqlärdä yaranan däyişiklikläri öyränmäklä mäşğul olur (bu sonuncusu häm dä müqayisävi-
mädäni psixologiya adı ilä dä tanınır). Postsosialist ölkälärinin psixologiyasında bunların här ikisi etnopsixologiya vä ya
etnik psixologiya çärçiväsindä öyränilir (Etnopsixologiya – insanların etnik (mädäni) mänsubiyyäti ilä onların psixologiyası
arasındakı älaqäni öyränän psixologiya sahäsidir). (älaqädar mövzular barädä bax: burada, säh. 137, 138)
Haşiyä kimi qeyd edäk ki, millätlärin psixologiyasının öyränilmäsinä belä böyük maraq häm dä siyasi motivlärlä
älaqädardır. Belä ki, bu, kimä necä täsir göstärmäk işini müäyyän etmäyä imkan verir. Hätta politologiyada etnik
psixologiyanın täsiri ilä yaranmış «Etnopolitologiya» adlı xüsusi bölmä dä mövcuddur (bu barädä ätraflı bax: Ädäbiyyat
siyahısı
na [burada, säh. 156] 30-ci ädäbiyyata).
Etnopsixologiya – insanların etnik (mädäni) mänsubiyyäti ilä onların psixologiyası arasındakı älaqäni öyränän
psixologiya sahäsidir. Bugünkü gündä dünya psixologiyasında millätlärin psixologiyasının öyränilmäsi mäsäläsinä, äsasän
iki färqli yanaşma xätti mövcuddur: Amerika vä Avrasiya modelläri.
Birinci variant ABŞ psixologiyasında meydana çıxıb vä indi dä burada aparıcı mövqedä dayanır.
Avropa, keçmiş SSR vä Uzaq Şärq ölkälärindä millätlärin psixologiyası «etnik psixologiya» çärçiväsindä öyränilir.
Ümumi olaraq, bugünkü gündä etnik psixologiya müxtälif millät vä mädäniyyätlär arasında häddän artıq çoxlu oxşarlıq
vä färq müäyyänläşdirib. Mäsälän, belä ümumiliklärdän än mäşhuru bütün tip cämiyyätlärdä inbridinq (insest) hadisäsinin,
yäni çox yaxın qan qohumlarının bir-biri ilä cinsi yaxınlığının qadağan edilmäsidir. stisnasız olaraq bütün cämiyyätlärdä
valideynlär öz övladları ilä hämçinin qardaş bacı ilä cinsi älaqäyä girmir. Baxmayaraq ki, bu qayda istänilän mädäniyyätdä
vä millätdä çox tez-tez pozulması hallarına rast gälmäk mümkündür. Här halda, norma bütün millätlär üçün öz
universallığını qoruyub saxlayır: Heç bir cämiyyät inbridinq hadisäni täqdir etmir ( 131 säh. 237). Haşiyä kimi qeyd edäk ki,
botanikada eyni kökdän olan bitkilärin çarpazlaşmasının ziyanlılığı hälä XX äsrin ävvällärindän mälumdur. nsanlar
arasında talissamiya xästäliyinin başlıca säbäbininsä yaxın qan qohumları arasındakı nigah olduğu bugünkü gündä tibbdä
mälumdur (älaqädar mövzular barädä bax: burada: säh. 137, 138).
ND V DUAL ZM-KOLLEKT V ZM: ( 131 säh. 249-267) Son yarım äsrdä Qärbdä individualizm daha da güclänib
Bu barädä Qärb valideynlär uşaqlarında müstäqillik vä särbästliyi daha tez-tez täqdir edir, vä onların sözäbaxan olmaları
mäsäläsi onları daha az narahat edir. Paltar üslubu vä räftar manerası daha da rängaräng olub, şäxsiyyät azadlığı artıb,
ümumi däyärlär isä itib. ndividualizmin güclänmäsi täkcä depressiya hadisälärinin sayının artması ilä deyil, eyni zamanda,
sosial täcridläşmänin digär älamätlärinin dä artımı ilä müşayiätlänir. Mäs., täkcä ABŞ-da 1960-cı ildän bäri;
Boşanmaların sayı iki däfä;
Yeniyetmä yaşında intihar edänlärin sayı üç däfä;
Zorlanma hadisäsi ilä älaqädar müraciät edänlärin sayı dörd däfä;
Uşaqlarla pis räftar olunması ilä bağlı edilän müraciätlärin sayı – 5 däfä;
Natamam ailälärdä dünyaya göz açan uşaqların sayı 6 däfä;
Gänclär arasında zorakılıq işlätmäklä törädilän cinayätlärin sayı 6 däfä artmışdır ( 131 säh. 254).
Färqli mädäniyyät tipinä mänsub olan insanların bir-biri ilä kontaktı zamanı aralarında meydana çıxa biläcäk namünasib
väziyyätin vä anlaşılmazlıq momentlärinin minimuma endirmäk üçün Triandis, Brislin vä Gui (1988) aşağıdakı tövsiyyäläri
Dostları ilə paylaş: |