Microsoft Word CumshudovaPakize2230az doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
11 Həmçinin, təbii amillər dolayı yolla sosial sferanın, infrastruktur sahələrin inkişafına da təsir edir. Demoqrafik qəbildən olan amillərə: ölkənin ayrı-ayrı rayonlarında əmək ehtiyatlarının kəmiyyət və keyfiyyət xarakteristikası, kadrların ixtisas səviyyəsi kimi amillər də milli iqtisadiyyatın struktuna təsir göstərir. Ümumiyyətlə əmək ehtiyatları məhsuldar qüvvələrin aparıcı hissəsidir. Məhz əmək istehsalın mühüm amili olub, istehsalın digər amillərini hərəkətə gətirir. Yəni əhali, əmək ehtiyatları maddi nemətlər və xidmətlər istehsalını həyata keçirir. Bu baxımdan ölkədə ə halinin sayı, yaş, cins tərkibi, kadrların ixtisas səviyyəsi və s. milli iqtisadiyyatın inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Ə mək ehtiyatlarının coğrafiyası hər şeydən əvvəl milli iqtisadiyyatın əmək tutumlu sahələrinin yerləşdirilməsinə təsir göstərir. Məsələn, cihazqayırma, radiotexnika və digər maşınqayırma sahələrinin, yüngül sənaye kimi əməktutmlu sahələrin əmək ehtiyatları ilə zəngin regionlarda, rayonlarda yerləşdirilməsi daha məqsədəuyğundur. ş qüvvəsinin azlıq təşkil etdiyi rayonlarda mexanikləşdirilmiş, avtomatlaşdırılmış sənaye müəssisələrinin yaradılması daha məqsədəuyğun olur. Həmçinin ayrı-ayrı rayonlarda əmək ehtiyatlarının strukturunu və ixtisas tərkibini də nəzərə almaq lazımdır. Çünki yüksək ixtisaslı sahələrin yaradılması və yerləşdirilməsi üçün ixtisaslı kadrların olması vacibdir. Belə ki, Leontev paradoksuna görə ABŞ məntiqlə iqtisadiyyatında əmək haqqının yüksək olması şə raitində nisbətən əməktutumlu sahələrin payının azalması gözlənildiyi halda ə məktutumlu sahələrin payı yüksəlmişdir. Belə artımın əsasən ixtisaslı işçi tələb edən sahələrin inkişafı hesabına baş verməsi ilə əsaslandırırırlar. Elmi-texniki tərəqqi milli iqtissadiyyatın strukturunun dəyişməsinə təsir gös- tərən ən vacib amillərdəndir. Belə ki, 1970-ci ildə başlayaraq kəned təsərrüfatında «yaşıl inqilab» baş versə də, sənayenin elmi texniki tərəqqini təmin edən əsas sahə olması bu sahənin üstün inkişafına səbəb olmuşdur. Belə ki, sənaye elmi-texniki tərəqqisini təmin edən əsas sahədir. Burada elmi-texniki nailiyyətlərin mənimsənil- məsinin həcmi və tempi yüksək olur.
12 Müasir mərhələdə elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin mənimsənilməsi iqtisadi artımın həllediji amilinə çevrilmişdir. Elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri- nin mənimsənilməsi ictimai-iqtisadi, sosiol proseslərin mahiyyətində dəyişiklik aparır, onlara yeni keyfiyyət verir. Elm və texnikada və habelə elmlə texnikanın inteqrasiyası şəraitində baş verən keyfiyyət dəyişmələri ayrı-ayrı sahələrin inkişaf tempinə təsir göstərməklə milli iqtisadiyyatdın sahə strukturunda dəyəişiliklərə səbəb olur. Təbii-coğrafi amillərlə yanaşı istehsala xidmət sahələrinin inkişafına iqtisadi amillər də təsir göstərir. Belə ki, maddi istehsal sahələrində baş verən meyllər öz ə ksini istehsala xidmət sahələrində də tapır. Maddi istehsal sferasının iqtisadi vəziyyti istehsala xidmətə olan təlabatı müəyyən edir. Texniki-texnoloji amillərin təsiri ölkədə biznesin inkişafında vacib rol oynayan istehsal xidmətlərinin keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Təhlil göstərir ki, istehsala xidmət sahələrinin əsas fondlarının əksəriyyəti k öhnəlmişdir və yenidən qurulmaya ehtiyac vardır. stehsala xidmət sahələrinin texniki-texnoloji bazasının istehsala xidmə- tin keyfiiyətini təmin etməməsi və maddi istehsal sahələrinin müəssisələrinin təl batlarına çavab verməməsi onların vəziyyətinə mənfi təsir göstərir. Ölkədə istehsala xidmət sahələrinin texniki-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması bu sahədə sahibkarlığın və rəqabət mühitinin inkişafına yönəldilmiş kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi hesabına mümkündür. Siyasi-hüquqi amillər iqtisadi sistemin mövcudluğunun xarici mühitini müəyyən edir. Belə ki, son illərdə dövlət sifarişinin azalması istehsalın da azalmasına səbəb olmuşdur. Əsas və k öməkçi istehsalların sıx qarşılıqlı əlaqədə inkişafını nəzərə ala- raq istehsala xidmət sahələri ilə maddi istehsal sahələrinin sinxron inkişafının təmin olunması məqsədə uyğundur. Bu baxımdan ölkədə inkişafın istehsal və institutsional infrastrukturunun yaradılması vacibdir. Bu baxımdan bu sahələrə investisiya qoyuluşlarının istiqamətləndirilməsi vacibdir. Dünya
13 təcrübəsi göstərir ki, yalnız maddi istehsalın inkişafına yönəldilmiş birtərəfli tədbirlər arzu olunan nəticənin əldə olunmasına gətirib çıxarmır. nkişaf etmiş ölkələr sənayedə, kənd təsərrüfatında və tikintidə inkişafa nail olaraq, hər şeydən əvvəl istehsala xidmətlər bazar ınının genişlənməsinə və burada rəqabətin inkişafına nail olmuşlar. Çünki çox vaxt maddi istehsal sahəsində böhran vəziyyətinin yaranması səbəblərindən biri istehsala xidmət sahələrinin inkişaf səviyyəsinin maddi istehsalın təlabatlarına cavab verməməsi olmuşdur. Məsələn, kənd təsərrüfatı məhsullarının rəqabət qabiliyyətlərinin aşağı olmasının səbəblərindən biri istehsalçı ilə istehlakçını əlaqələndirən informasiya sisteminin olmaması, soyuducu qurğuların istifadə olunması əsasında onların saxlanması sisteminin inkişaf etməməsi, emal sənayesində rəqabətin aşağı səviyyəsi, alıcılar üçün servis xidmətlərinin aşağı olması və s. ilə əlaqədardır. Buna görə də bu sahədə istehsala xidmət sahələrinin yaradılması, bu sahələrin inkişafının hüquqi bazasının və stimullaşdırma mexanizminin qurulması vacibdir. Nəqliyyat işlərinin həcmi, sənaye yüklərinin daşınma xərclərinin kəmiyyəti (xammal, yanacaq, yarımfabrikatlar və hazır məhsul) ölkənin ərazisi üzrə sənaye- nin necə yerləşməsindən asılıdır. Sənayenin yerləşdirilməsinin yaxşılaşdırılması xammalın və hazır məhsulun həddən artıq uzaq məsafələrə səmərəsiz daşınmasının azaltmağa imkan verir. Buna görədə sənayenin bu və ya digər sahəsinin müəs- sisələrini yerləşdirməyin məqsədəuyğunluğunu qiymətləndirmək üçün xammalın və hazır məhsulun daşınma uzaqlığının göstəricisi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Nəqliyyat işlərinin həcmi, sənaye yüklərinin daşınma xərclərinin kəmiyyəti (xammal, yanacaq, yarımfabrikatlar və hazır məhsul) ölkənin ərazisi üzrə sənaye- nin necə yerləşməsindən asılıdır. Sənayenin yerləşdirilməsinin yaxşılaşdırılması xammalın və hazır məhsulun həddən artıq uzaq məsafələrə səmərəsiz daşınmasını azaltmağa imkan verir. Buna görə də, sənayenin bu və ya digər sahəsinin müəssisə- lərini yerləşdirməyin məqsədəuyğunluğunu qiymətləndirmək üçün xammalın və hazır məhsulun daşınma uzaqlığının göstəricisi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Nəq-
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|