Microsoft Word c baxcaban dl

---

GÖRKƏMLİ AZƏRBAYCAN PEDAQOQİ  

MİRZƏ CABBAR ƏSGƏRZADƏ BAĞÇABAN 

VƏ ANA DİLİMİZDƏ YARATDIĞI BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏN ÖRNƏKLƏR 

 

 

 (1264 – 1345) – (1885 – 1966)

 

«Bağçaban» ləqəbi ilə tanınmış olan Mirzə Cabbar Əsgərzadə Azərbaycanın, bütün Qafqazın və İranın böyük 

humanist, adlım pedaqoq və ictima xadimlərindən biri dir. O öz mədəni fəaliyyətini Qafqazda, siyası- satirik 

dərgilərin müxbiri və yazıçısı kimi başlayıbdır. Ömrü boyu uşaqların haqları üçün, xüsusilə «dilsizlər və sağırların» 

(lallar və karlar) təlim- tərbiyəsi uğrunda çalışb və mübarizə edibdir. Cabbar Bağçaban, Təbriz şəhərində, İranın 

birinci «dilsizlər və sağırlar» məktəbini qurub və ilk uşaq bağçasını açıbdır. O, İranda uşaq tamaşaları və kitablarının 

ilkin müəllifi, naşir və rəssamlarındandır. Onun ibda etdiyi yeni təlim üsulu tərkib metodi adlanıbdır. Əsərlərini 

türkcə və farsca yazıbdır. Cabbar Bağçaban qadınların azadlıq hərəkatının gəlişəməsi yolunda böyük addımlar 

atıbdır. Təbrizdə, müəllimləri himayə etmə cəmiyyəti və teatr cəmiyyətini qurmaqla, müəllimlərin və ümümiyyətlə 

kütələnin haqqlrı uğrunda köklü mübarizə aparıb və olduqca əmək qoyubdur. “Azadlıq cəbəhəsi”nin əzasından olan 

«Zəban» (dil) adlı qabaqcıl, siyasi-pedaqojik və tənqidi dərgini Tehranda nəşr edibdir və müəllimlərin əlbirliyi 

yolunda çalışıbdır. Dərgidə günün ictimai-siyasi çətinliklərini açıb-araya qoyub, diktatorluq və müstəmləkəçilik 

əleyəhinə kəsgin çıxış edibdir.  

1- Qafqaz: gənclik dönəmi / jurnalistik çalışmalarının başlanması  

2- İctimai- mədəni mübarizə / Dustaq  

3- İran- Cənubi Azərbaycan / Mərənddə müəllimlik / tərkibi təlim metodu / İranda ilk uşaq tamaşaları  

4- Təbriz: İranda ilk qarışıq məktəb və uşaq bağçası / teatr və tamaşalar/ qadınların təlimi uğrunda  

5- İctimai- mədəni dərnəklərin qurması  

6- Hakimiyyətin əritmə siyasəti / qarşıdurmalar / İranın birinci «Dilsizlər və Sağırlar» məktəbi  

7- Şiyraz: uşaq bağçası və tamaşalar  

8- Tehran: «dilsizlər və sağırlar» məktəbi / yardımçı cihazların ixtira etməsi 

9- «Zəban» (dil) və «Bəhare kudəkan» (uşaqların yazı) dərgiləri 

10- «Dilsizlər və Sağırlar»ın təhsil proqramı və ocağı, müəllim becərmə kılasları / kudeta / dustaq / Türkiyə səfəri 

11- Son dönəmlər 

12- Cabbar Əsgərzadə Bağçabanın bədii yaradıcılığı 

13- Son anlarında 

14- Qeydlər 

15- Mirzə Cabbar (Əsgərzadə) Bağçaban həqqində dəyərli qaynaqlar, faydalı bağlantılar 

16- Azərbaycan Türkcəsində yazdığı əsərlərindən örnəklər 

 

 

Qafqaz: gənclik dönəmi / jurnalistik çalışmalarının başlanması  

Cabbar Bağçaban öz həyatından belə yazıbdır: « Mən 1885 (1264)- ci ildə İrəvanda anadan olmuşam. Babam «Riza», 

Təbrizli idi və atam «Əsgər» İrəvanda qənnadlıq və memarlıq ilə yaşayardı.» «Anamın adı Bənövşə idi. Atam da 

hamı kimi onu sayqı üzündən Kəlbə Bənövşə xanım səslərdi. Yazıb oxumaq bilmədiyinə baxmayaraq aydın və gözü 

açıq bir qadın idi... » «Təhsilatımı qədimi üsul üzərə, məçidlərdə (mollaxanalarda) almışam.» « Şeyx Əli Əkəbər adlı 

bir molla, atamı inandırmışdı ki, yeni açılan dövlət məktəbəlrinə gedərsəm dindən dönəcəyəm. Buna görə onun 

mollaxanasına getməli oldum...» «...15 yaşında ikən yoxsulluq üzündən təhsili buraxmalı olub və atamın peşəsində 

çalışmaqla geçinmişəm.». (

1

)  

Mollaxanaya gedən zaman «... molla «təlb əlelm fərizətün əla küll müslim və müslimat»ın mənasını deyəndə , 

qızların məktəbə getməmələrini və anam ilə bacımın dərs oxumadıqlarının səbəbini ondan soruşdum. Ustadın 

---

dediyinə görə « qadınlara aid olan elmdən söz gedəndə, Quran elmi nəzərdə tutulur, özü də Yusif surəsini oxumamaq 

şərtilə. Çünki qadının ruhu fəsada sarı meyəl edəndir...» onun fikrincə qadına elm öyrənmək gərkəməmişdir, hətta 

Quranın Yusif surəsinə də baxamamalıdır...» (

1

)  

Uşaqların və qadınların təlim-tərbiyəsinə çox əhəmmiyyət verən Mirzə Cabbar Əsgərzadə , gəncliyindən onlara dərs 

verməyə başlamışdır. Yaşadığı dövrün ağır məzhəbi şəraitinə və xətərlərinə baxmayaraq gizlicə qızlara evdə dərs 

verib, bütün ömrü boyuca onların haqqlarını müdafiə etmişdir.  

Onun jurnalistik fəaliyyəti, «Qafqaz» qəzetinin müxbirliyi ilə başlanmışdır. «Molla Nəsrəddin» məcmuəsinin 

əməkdaşı olub, Qafqazda türkcə çap olunan dərgilərin müxbiri və yazıçısı kimi çalışıbdır. (

13

)  

 

İctimai- mədəni mübarizə / Dustaq  

Mirzə Cabbar Əsgərzadə (1284) 1905-ci ildə İrəvanda, ictimai mübarizədə iştirak etməsinə görə, Çar rejiminin 

körüklədiyi dini və etnik çaxnaşmaların (erməni- müsəlman davaları) cərəyanında bir neçə ay dustaq olunubdur. 

Dustaqda olarkən jelatin çapı vəsaitinin zindana gətirilməsini zəncirdaşının yardımı ilə təşkil edərək, gizlicə «Molla 

nəhib» və «Molllabaşı» həftəlik dərgilərini nəşr edirmiş. Dərgilərin yazılarını özü yazıb rəsmlərini də özü çəkirmiş. 

Dərgiləri satış üçün dustaqdan dışarıya çıxaran isə onun zəncirdaşı və həbs yoldaşı idi. Siyasi məhbus Vartan ilə 

apardığı danışıqlar, tartışmalar və dustaqlıq dövrü onun gələcək ictimai həyatında və görüşlərində dərin izlər 

buraxmışdır. Zindandan qurtulduqdan sonra həyatını insanlığa və barışa həsr edib, bu yolda var gücü ilə mədəni və 

ictimai fəaliyyətə başlamışdır. (

1

) Bu dönəmdə Daşnaklarla mübarizə etmək üçün «Müdafei Məzluman» cəmiyyətini 

qurmuşdur. (

6

)  

Onun uşaqlar üçün yazdığı ilk əsərləri «Qızıllı yapraq» və «Bayramçılıq» adlı mənzüm həkayələr idi. Bu iki əsər 

(1292 )-1913-cü ildə «Aciz» təxəllüsü ilə İrəvan şəhərində (

2

) Kultura mətbəəsində çap olunubdur.(

 11

) (

bax: 

örnəklər

)  

 

İrəvan 1914 (1293 

 

Mirzə Cabbar, (1293) 1914-cü ildə İrəvan şəhərində birinci dəfə olaraq, ilk Türk dilli mətbuat orqanı,«Lək lək» (

12-

11 -2

) adlı dərgini nəşr edibdir. «Lək lək» həfətliyinin dili, üslubu, ifadə tərzi, onda verilən bədii yazılar, şeir və 

filyetonların həyat həqiqətlərinə əsaslanması, onun oxucularının maraq dairəsinin genişlənməsində önəmli rol 

oynamışdır. «Molla Nəsrəddin» yolu ilə gedən «Lək lək»in xalq qarşısındakı xidmətlərinin tarixi əhəmiyyətindən, 

ictimai-siyasi mahiyyətindən söhbət açan Zahid Əkbərofun fikrincə «Lək lək» nəşr olunduğu müddətdə Azərbaycan 

ictimai-siyasi və ədəbi düşüncəsinin inkişafına müəyyən kömək göstərmiş, azadlıq, tərəqqi və demokratiya 

ideyalarına xidmət etmişdir. (

10

)  

«Bu məcmuədə ictimai bərabərsizliklərin mövcud vəziyyəti, tənqid olunanın kimliyindən, nəçiliyindən asılı 

olmayaraq tənqid hədəfində olmuşdur. Yeni tipli maarif və mədəniyyət uğrunda mübarizə jurnalın əsas ğayələrindən 

biri olmuşdur. Burada özəlliklə maarif məsələləri: yeni üsullu məktəblərdə təlim və tərbiyə metodlarının tətbiqi, 

tələbələrin yaxşı oxuması, soydaşlarının maariflənməsi yolunda əlindən gəlni əsirgəməməyə sövq etmək kimi 

məsələlər öz əksini tapmışdır.» (

11

)  

Birinci dünya savaşı dönəmində, Daşnakların törətdiyi dəhşətli hadisələr zamanı minlərlə soydaşı kimi Cabbar 

Əsgərzadə İrəvanı tərk etməli olub, Türkiyəyə köçmüşdür. Türkiyənin İğdır şəhərində öncə təhvildar və sonra oranın 

valisi (fərmandar) kimi işləmişdir. Savaşın sonlarında İrəvana qayıtmalı olub, həyat yoldaşı Səfiyə xanım Mirbabyı 

ilə birlikdə «Noraşen» kəndində uşaqlar üçün bir qarışıq məktəb qurmuşdur. Amma gərginliklər üzündən bu işi 

davam etdirə bilməmişlər. Uzun sürən ağır xəstəlik (Həsbə) və yoxsulluq ailəliklə onları ayaqdan salmışdır. 

Dözülməz qızdırma içində baş götürüb çöllərə üz qoymuş Cabbarın ayaqlarını soyuq aparıb qaraltmışdır. Qəti 

ölümdən qurtarmaqdan ötrü, ayaq barmaqlarını kəsməli olmuşlar.  

---