Yargısal Aktivizm
Yargısal Aktivizm
Yargısal Aktivizm
Yargısal Aktivizm ve
ve
ve
ve
Yasama Erkinin Ga
Yasama Erkinin Ga
Yasama Erkinin Ga
Yasama Erkinin Gaspı
spı
spı
spı
Şerife Gül ARIMAN
‘Bu, kötü bir yargı değil.
Bu, eksik bir yargı değil.
Bu, kesinlikle yargı değil!’
Kurt Tucholsky
Kurt Tucholsky
Kurt Tucholsky
Kurt Tucholsky
GĐRĐŞ
GĐRĐŞ
GĐRĐŞ
GĐRĐŞ
argısal Aktivizm [Adli Eylemcilik]’,
“Yasama Erkinin Gaspı”, “Yasamanın
Kendini Sınırlandırması” özellikle
“anayasa yargısı”nın kabul edildiği ülkelerde,
yasama ve yargı organları arasındaki sert tar-
tışmalarla birlikte ortaya çıkmış; manalarından
ziyade kavgaları ile ün salmış kavramlardır.
Yargısal denetim sistemini kabul eden ülke-
ler arasında, denetimi yapan mahkemenin
niteliği, konunun mahkemeye intikal ettiriliş
tarzı ve mahkeme kararının kapsam ve sonuç-
ları bakımlarından önemli farklar mevcuttur.
1
Anayasa yargısı yolu ile kanunların anaya-
saya uygunluk denetiminde ilk uygulamalar
Amerika ve Avrupa modellerini oluşturmuştur.
Yasaların anayasaya uygunluk denetimine
ilişkin kararlar hukuki metinlerinin suskunlu-
ğuna rağmen ABD’de Yüksek Mahkeme ka-
rarları ile; Avrupa’da ise münhasıran kurulmuş
yüksek bir yargı mercii ile sağlanmıştır.
2
Ülkemizde yasaların anayasaya uygunluk
denetiminde Avrupa Modeli benimsenmiş
olup, 1961 Anayasası ile Anayasa Mahkemesi
kurulmuştur. Türk siyasal sistemini incele-
yenler, 1961 Anayasası’nın yasama işlemle-
rinin yargısal denetimi için özel bir Mahkeme
1
Ergun Özbudun,
Türk Anay
Türk Anay
Türk Anay
Türk Anayaaaasa Hukuku
sa Hukuku
sa Hukuku
sa Hukuku, s. 368.
2
Đbrahim Ö. Kaboğlu,
Anayasa Yargısı
Anayasa Yargısı
Anayasa Yargısı
Anayasa Yargısı, s. 12, 14.
olarak Anayasa Mahkemesi kurmasını, bu Ana-
yasa’nın en radikal özelliği olarak yorumlamış-
lardır. Anayasa Yargısı, bazı değişikliklerle bir-
likte 1982 Anayasası’nca da korunmuştur.
3
1982 Anayasasına göre “Anayasa Mah-
kemesi kararları kesindir.”
4
Kararların kesinliği,
o karara karşı kanun yollarına (temyiz, karar
düzeltme) başvurulamaması demektir. Ayrıca
“kesin hüküm” niteliğindeki bu karar sonu-
cunda, karara konu olan bir uyuşmazlık,
aynı taraflarca aynı sebebe dayanarak yeni
bir dava konusu yapılamaz.
5
Anayasa Mahkemesi ve mahkemenin ver-
diği kesin hüküm niteliğindeki kararlar, za-
manla ona yargı organlarının içinde üst bir
mahkeme olma özelliği yanında, ayrıcalıklı ve
öncelikli bir mevki vermiş ve Anayasa Mah-
kemesi bir “anayasa organı” olarak tanımlan-
maya başlamıştır. Bu durum yasama organı
ile yüksek yargı organını karşı karşıya getirmiş
ve siyasi konularda yasama organının işlevsiz
hale gelmesine sebep olmuştur. Anayasa
Mahkemesi zaman zaman müdahaleci karar-
ları ve yorumları ile bir yargı organı olmaktan
çıkmış ve adeta kanun koyucu gibi hareket
etmiştir.
Müdahaleci yargının diğer bazı demokratik
aktörlerin yerlerini sağlamlaştırma şansına
zarar verme ihtimali de vardır. Stephen
Holmes’un işaret ettiği gibi, anayasa mahke-
melerinin müdahaleciliğinin yeni demokrasi-
lerdeki ulusal parlamentoların otorite ve meş-
3
“Anayasa Mahkemesi Tarihçesi”
“Anayasa Mahkemesi Tarihçesi”
“Anayasa Mahkemesi Tarihçesi”
“Anayasa Mahkemesi Tarihçesi”, Anayasa Mahkeme-
si Resmi Sitesi, http://www.anayasa.gov.tr/general-
/icerikler.asp?contID=246&menuID=43&curID=45.
4
1982 Anayasası, madde 153/1.
5
Özbudun, a.g.e., s. 408.
“Y
Genç Hukukçular Hukuk Okumaları
74
ruluğunun kurumsallaşmasını baltalama tehli-
kesi mevcuttur.
6
Yargı organının yasama organı sınırları içe-
risinde hareket etmesi, yasama organının da
yargı organının son sözünü referans alması
kamu vicdanında olumsuz resmedilmektedir.
Bu çalışma, yargısal aktivizm ve yasama-
nın gaspı kavramlarının müşterek hikâyesini
anlatmakta; her iki modelde ve özellikle Tür-
kiye pratiğinde yargısal denetimin yargısal
aktivizme dönüşmesi ve denetim araçlarının
yasama organları karşısındaki belirleyici gücü-
nü örneklendirmektedir.
KAVRAMLAR
KAVRAMLAR
KAVRAMLAR
KAVRAMLAR
(a)
(a)
(a)
(a) ““““Yargısal Aktivizm
Yargısal Aktivizm
Yargısal Aktivizm
Yargısal Aktivizm”””” ve ““““Adli Eyle
Adli Eyle
Adli Eyle
Adli Eylemcilik
mcilik
mcilik
mcilik””””
[Judical Activism] kavramları birbiriyle örtü-
şen kavramlar olup, yargının kararlarında
müdahaleci ve aktif bir rol üstlenmesi an-
lamlarına gelmektedir. Yabancı metinlerden
adli eylemcilik olarak tercüme edilmiş; hu-
kukçuların Yargısal Aktivizm tercihi ile çeviri
hali yaygınlaşmamıştır. Yargısal Aktivizmi,
“Adli iktidarın suiistimali” olarak tanımlayan-
lar
7
olmasına rağmen kavramın ilk ortaya
çıkışı ve asıl manası yargıçların mahkeme
kararlarını kendi siyasi doğrularının üzerine
bina ettikleri süreci anlatmamaktadır. Adli
iktidarın suiistimali, ancak Yargısal Aktivizmin
bir sonucu olarak kabul edilebilir. Yargısal
Aktivizm’de belirleyicilik değil müdahalecilik
ön plandadır.
Yargısal Aktivizm yanlıları, özellikle azınlık
haklarının temsilcileri, anayasal demokrasinin
çoğunluğun egemenliğinden ibaret olmadığı-
na işaret ederek, eylemci yargıçların görevinin
iktidardaki siyaset ne olursa olsun azınlıkta
kalanları korumak olduğu hususunda ısrarcı-
dırlar. “Çoğunlukçuluk”un ancak böyle den-
gede tutulabileceğini, çoğunluğun oy sayıla-
rına güvenerek azınlığın haklarını gasp etme-
lerinin önlenebileceğini iddia ederler.
8
6
Mustafa Erdoğan,
Anayasa Mahkemesi Önemli
Anayasa Mahkemesi Önemli
Anayasa Mahkemesi Önemli
Anayasa Mahkemesi Önemli
midir?
midir?
midir?
midir?, s. 2.
7
Alev Alatlı, Adli Eylemcilik ve Yasama Erkinin Gasbı
Adli Eylemcilik ve Yasama Erkinin Gasbı
Adli Eylemcilik ve Yasama Erkinin Gasbı
Adli Eylemcilik ve Yasama Erkinin Gasbı,
, ,
,
http://www.alevalatli.com/menu.asp?sayfa=detay&m
akale=182&v=anayasa&kat=3.
8
Alatlı, a.g.m.
“Adli eylemcilik” tanımının mucidi Schle-
singer, daha 1947 yılında Amerikan Yüksek
Mahkemesini oluşturan dokuz yargıcı ince-
lemiş, mutabık oldukları ve olmadıkları ko-
nuları saptamıştı. Buna göre, yargıçlardan
dördü siyasi görüşlerini kararlarına yansıttıkla-
rı için “eylemci yargıç” kümesindendi.
9
(b)
(b)
(b)
(b) ““““Yasama Erkini
Yasama Erkini
Yasama Erkini
Yasama Erkinin Gaspı
n Gaspı
n Gaspı
n Gaspı”””” ise yargının
müdahaleci ve aktif olarak verdiği kararlarla
yasamanın önüne geçmesini veya yasamanın
hareketlerini kısıtlamasını ifade etmektedir ve
böylece belirleyici bir rol üstlenir. Yasama
erkinin gasp edilmesinin, adli eylemci ve aktif
yargısal hareketlerin bir sonucu olduğunu
belirtmek mümkündür. Burada
yasama erki-
nin gaspı, adli eylemciliğin bir üst basamağını
oluşturmaktadır
.
(c)
(c)
(c)
(c) ““““Yargının Kendini Sınırlandırması
Yargının Kendini Sınırlandırması
Yargının Kendini Sınırlandırması
Yargının Kendini Sınırlandırması””””
[Judic
[Judic
[Judic
[Judical Restraint
al Restraint
al Restraint
al Restraint]]]] Yargısal Aktivizmin karşıtı
bir kavram olup, yargının yasama çalışmaları-
na müdahale etmekten imtina etmesini ve
mahkemelerin yasamanın uygulamasına para-
lel kararlar vermesini ifade etmektedir. Yargı-
nın kendini sınırlandırması taraftarı olanlar,
müdahaleciliğin yasama erkinin gaspı anlamı-
na geldiği gerekçesiyle karşı çıkarlar ve hukuk
devletinin ve demokrasinin zaafa düşürüldü-
ğünü, hatta atanmışların seçilmişlere tahak-
kümünün anayasanın ihlali olduğunu iddia
ederler. Yargısal aktivizm muhaliflerinin bir
diğer adı da “asılcılar, köktenciler”dir.
YARGISAL AKTĐVĐZM VE
YARGISAL AKTĐVĐZM VE
YARGISAL AKTĐVĐZM VE
YARGISAL AKTĐVĐZM VE
YASAMANIN GASPI
YASAMANIN GASPI
YASAMANIN GASPI
YASAMANIN GASPI
KAVRAMLARININ ORTAYA
KAVRAMLARININ ORTAYA
KAVRAMLARININ ORTAYA
KAVRAMLARININ ORTAYA
ÇIKMASI VE TARĐHĐ S
ÇIKMASI VE TARĐHĐ S
ÇIKMASI VE TARĐHĐ S
ÇIKMASI VE TARĐHĐ SÜ
Ü
Ü
ÜREÇ
REÇ
REÇ
REÇ
1.
1.
1.
1. Anayasa Yargısı’nda A
Anayasa Yargısı’nda A
Anayasa Yargısı’nda A
Anayasa Yargısı’nda Avvvvrupa ve
rupa ve
rupa ve
rupa ve
A
A
A
Amerika Modelleri
merika Modelleri
merika Modelleri
merika Modelleri
Yargısal denetimin ilk izlerini oldukça eski
tarihlerde bulmak mümkündür. Đngiltere’de
Yargıç Edward Coke, 1612 tarihli Dr.
Bonham’s Case kararında, Parlamento ve Kral
tarafından yapılan kanunların, mahkemelerce
yıllar boyunca verilen kararlardan oluşan ortak
9
Alatlı, a.g.m.