XI əsrin ortalarında bu iki krallıq birləşdi. Elə həmin dövrlərdə Navarra,
Kataloniya və Araqon dövlətləri birləşib Araqon krallığını meydana gətirdi. XI
ə
srin sonunda Pireney yarımadasının qərbində Portuqaliya qraflığı meydana gəldi.
Az sonra bu qraflıq da krallığa çevrildi. Beləliklə, XI əsrin sonlarında spaniya
xəritəsində Kordova xilafətinin ciddi xristian rəqibləri görünməyə başladı.
1085-ci ildə şimallılar güclü həmlə nəticəsində Toledonu ələ keçirdilər. Onlara
Kastiliya və Leon kralı VI Alfons başçılıq edirdi. Öz qüvvələri ilə xristianlara
müqavimət göstərə bilməyəcəklərini görən spaniya müsəlmanları Şimali Afrika
bərbərlərindən kömək istədilər. Tunis və Mərakeşdə möhkəmlənmiş əl-Murabitun
sülaləsi spaniyaya keçib, Kordova xilafətini dirçəltməyə cəhd etdi. Əl-Murabitilər
1086-cı ildə VI Alfonsu məğlub edərək, rekonkista hərəkatını müvəqqəti
dayandırmağa nail oldular. Cəmi yarım əsr sonra onlar siyasət səhnəsinə daxil
olmuş yeni sülaləyə - əl-Muvəhhidilərə məğlub oldular. Şimali Afrikada
hakimiyyəti ələ keçirmiş əl-Muvəhhidilər spaniyaya hücum edərək, 1145-ci ildə
müsəlman vilayətlərini özlərinə tabe etdilər. Lakin bu dövlət xristianlara layiqli
müqavimət göstərə bilmədi. Onlar 1212-ci ildə Las-Navas de Tolosa yaxınlığında
birləşmiş xristian ordusuna məğlub olaraq spaniyanı tərk etdilər.
Öz aralarında yola getməyən ispan krallıqları ərəblərə qarşı müharibədə
düşmənçilikləri kənara qoyub birləşirdilər. Müsəlmanlara qarşı yönəlmiş
rekonkista hərəkatında Kastiliya, Araqon, Navarra və Portuqaliya krallıqlarının
birləşmiş qüvvələri iştirak edirdi. 1236-cı ildə müsəlmanlar Kordovanı, 1248-ci
ildə Sevilyanı, 1229-35-ci illərdə Balear adalarını, 1238-ci ildə Valensiyanı
itirdilər. 1262-ci ildə Kadis şəhərini almaqla, xristianlar Atlantik okeanı sahillərinə
çıxdılar.
Müsəlmanların əlində yalnız Qranada əmirliyi qaldı. XIII əsrin sonlarında
Nəsrilər sülaləsindən olan bn əl-Əhmər ləqəbli Muhəmməd əl-Qalib spaniyanın
cənubundakı Qranada şəhərinə çəkilərək əl-Həmra (Alqambra) qəsrini
möhkəmləndirdi. O, Kastiliya kralına bac vermək şərti ilə öz nisbi müstəqilliyini
qoruya bildi.
1492-ci ildə ispanların güclü həmləsi qarşısında Qranada təslim olub süqut etdi,
müsəlmanların Pireney yarımadasındakı son istinadgahı da ələ keçirildi. Bununla
da, bütün spaniya ərəblərdən geri alındı və rekonkista hərəkatı xristianların
qələbəsi ilə başa çatdı.
13. Çexiyada qusçular hərəkatı
XV əsrin başlanğıcında Praqa küçələrinin birindəki kiçik bir kilsə çox adamı
özünə cəlb etməyə başlamışdı. Öz çıxışlarında Yan Qus acgöz ruhaniləri
amansızcasına ifşa edirdi. O, Romada kilsə vəzifələrinin pula satılmasından
hiddətlənərək papanı baş fırıldaqçı adlandırırdı. Yan Qus Çexiyada "cənnət
qəbzlərinin" satılmasını kəskin surətdə pisləyirdi. Qus ruhaniləri tənqid etməklə
kifayətlənmirdi. O, kilsənin yenidən təşkil olunmasını tələb edirdi. Kilsənin
ə
halidən qarət edib topladığı sərvəti, yepiskopların və monastırların torpaqlarını
onların əlindən almağa çağırırdı. Dindarlar üçün saysız hesabsız ruhani ordusu
olmamalı, Çexiyanın öz kilsəsi olmalıdır. Həm də bu kilsə Roma papasına deyil,
Çexiya kralına tabe olmalıdır. Yan Qus dini ayinlərə görə haqq verilməsi
qaydasının aradan qaldırılmasını tələb edirdi. O, ibadətin doğma dildə aparılmasını
istəyirdi. Qus çex dilinin qrammatikasını işləyib hazırlamışdı. Qus qətiyyətlə öz
xalqını yadellilərə qarşı mübarizəyə çağırırdı. Lakin Qus başqa xalqlara nifrət
bəsləmirdi. Qus deyirdi ki, onun üçün yaxşı alman pis çexdən daha yaxındır. Qus
feodalizm quruluşunun əleyhinə çıxmırdı. Lakin kəndlilərin dilənçi kökündə və
hüquqsuz vəziyyətdə yaşamasını ədalətsizlik sayırdı.
Praqa baş yepiskopu Qusa din əleyhinə təbliğat aparmağı qadağan etdi, daha
sonra isə onu kafir elan edib lənətləndirdi. Yan Qus 1415-ci ildə tonqalda
yandırıldı.
Qusun edam olunması Çex xalqının qəzəbini alovlandırdı. Kəndli izdihamları
dağlara qalxır, orada Qusun tərəfdarları olan xalq təbliğatçılarının nitqlərini
dinləyirdilər. Onlar çex xalqının öz düşmənlərinə qarşı mübarizə üçün
silahlanmağa və hər cür zülmə son qoymağa çağırırdılar. Xalq Qus təlimindən
cəsarətli nəticələr çıxardı. Yan Qusun bütün tərəfdarları özlərini qusçular
adlandırıdılar. 1419-cu ildə Praqada şəhər yoxsullarının üsyanı oldu. Yoxsullar və
sənətkarlar alman varlılarını Çexiya şəhərlərindən qovdular. Xalqın qəzəbi katolik
kilsəsinə qarşı yönəldi. Xalq hərəkatından istifadə edən bir çox panlar kilsə
torpaqlarını zəbt etdilər.
Xalqın sevimli toplanış yeri Çexiyanın cənubundakı Tabor dağları idi. Burada
onlar şəhər saldılar və onu həmin dağların adı ilə Tabor adlandırdılar. Çex xalqının
düşmənlər üzərində tam qələbəsi uğrunda çarpışan mübarizlər özlərini taborçular
adlandırırdılar. Taborçuların əsas qüvvəsi üsyana qalxmış kəndlilər, xırda
sənətkarlar və şəhər yoxsulları idi. Onların məqsədi təhkimçiliyi, feodal
mükəlləfiyyətləri və vergilərini ləğv etmək, feodal torpaqlarını ələ keçirmək idi.
Qusçuların digər qrupu özlərini mötədillər adlandırırdılar. Varlı ustalar və
tacirlər, həmçinin çex feodallarının çoxu bu qrupa aid idilər. Mötədillər Çexiyada
yadellilərin zorakılığına son qoymağa, katolik kilsəsinin qüdrətini zəiflətməyə və
onun torpaq mülklərini ələ keçirməyə çalışırdılar. Lakin varlı şəhərlilər və
feodallar öz xalqından qorxurdular. Buna görə də şəhər varlıları və feodallar
taborçular qədər qətiyyətli deyildilər.
Katolik kilsəsi və alman feodalları Çexiyadakı var-dövlətlərini itirmək
istəmirdilər. Buna görə də onlar çex xalqının azadlıq hərəkatını boğmaq qərarına
gəldilər. Roma papası qusçulara qarşı xaç yürüşləri elan etdi. Çexiyaya yürüş
məqsədilə toplanmış qoşun əsasən alman feodallarından ibarət idi. Bu qoşuna
Müqəddəs Roma imperatoru başçılıq edirdi.
Qusçu qoşunlarının əsas təşkilatçısı və başçısı yoxsullaşmış cəngavər, təcrübəli
döyüşçü olan Yan Jijka idi. Qusçular Praqa uğrunda vuruşmada onun başçılığı ilə
qələbə qazandılar.
Yan Jijkanın ölümündən sonra qusçu qoşunlarına yeni istedadlı sərkərdələr
başçılıq edirdilər. Qusçular Macarıstana, Avstriyaya və Almaniyanın lap içərilərinə
yürüşlər edir, hətta Baltik dənizi sahillərinə kimi gedib çıxırdılar. Onlar qəsrləri və
monastırları dağıdır, hər yerə təbliğat xarakterli məktublar yazıb göndərirdilər.
Feodallar və ruhanilərin "çex zəhəri" adlandırdıqları taborçu ideyaları bütün
Avropaya yayılmışdı. Almaniya və Polşada kəndlilərin şəhər yoxsullarının