arasında əmək bölgüsü yarandı, ticarət inkişaf etdi. Əmək bölgüsü və ticarət
vilayətlər arasında əlaqə, ölkənin birləşməsi üçün şərait yaratdı.
Feodalların pula ehtiyacı artdı, feodallar məhsul töycüsünü pul töycüsü ilə əvəz
etdilər. Kəndlilər yüksək ödənc müqabilində şəxsi asılılıqdan azad olurdular.
Vergilərin artırılmasına qarşı üsyanlar baş verirdi. Orta və xırda feodallar bu
üsyanın qarşısını ala bilmirdilər, onlar bu üsyanı yatırtmaq üçün krala
arxalanırdılar. Sənətkar və tacirlər feodal dağınıqlığının aradan qaldırılmasına,
şə
hərlər senyor zülmündən xilas olmağa çalışırdılar. Şəhərlilər feodaldan xilas
olmaq üçün krala müraciət edir,ona pulla, silahlı dəstələrlə kömək edirdilər.
Beləliklə, krallar şəhərlilərə, sənətkarlara və tacirlərə, orta və xırda feodallara,
kəndlilərə arxalanaraq ölkəni birləşdirməyə başladılar. Fransa kralı ölkənin
birləşdirilməsində ngiltərə ilə toqquşdu. Hələ XI əsrdə Normandiya hersoqu
işğalçı Vilhelm ngiltərəni tutdu və onun kralı oldu. Onun varisləri Fransa
ə
razisinin çoxunu ələ keçirdilər. Lakin XIII əsrin əvvəllərində ingilis kralının
Fransadakı mülkləri də, Normandiya, Tuluza qraflığı Fransa kralı tərəfindən
tutuldu. Yalnız Akvitaniya hersoqluğunun bir hissəsi ngiltərənin əlində qaldı.
Fransa mərkəzləşmiş dövlətə çevrildi. Ölkənin bütün ərazisi kralın hakimiyyəti
altında birləşdirildi. Hersoq və qraflar əvvəlki müstəqilliklərini itirdilər. Kralın
daimi qoşunu var idi və illik vergi toplayırdı. Nəticədə təsərrüfat da inkişaf edirdi.
Bütün bunlar XV əsrdə Fransada yaranmış mərkəzləşmiş dövlətin əsas əlamətləri
idi.
Ölkədə hamı kralın təbəəsi idi. Əhali 3 silkə bölünmüşdü. Hüquqları və
vəzifələri eyni olan insan qruplarına silk deyilir; silkin hüquq və vəzifələri
nəsildən-nəslə keçirdi. Fransada mövcud olan 1-ci silkə ruhanilər daxil idi. Onların
vəzifəsi ibadət etmək və s. idi. 2-ci silkə zadəganlar daxil idi. Onların vəzifəsi kralı
və onun təbəələrini düşməndən qorumaq idi. Ruhanilər və zadəganlar vergidən
azad idilər. 3-cü silkə ölkənin qalan əhalisi: kəndlilər, sənətkarlar, şəhərlilər və b.
daxil idi. Onları varlı şəhərlilər təmsil edirdi.
XIV əsrdə IV Gözəl Filippin (1285-1314) dövründə Fransanın birləşdirilməsi
başa çatdı. Şampan vilayəti və Navarra Kral torpaqlarına birləşdirildi. IV Filipp
kilsə torpaqları üzərinə vergi qoydu. Nəticədə kralla Roma papası arasında
münaqişə baş verdi. Kralın səfiri Romada papanın qəsrinə girib onu təhqir etdi.
Papanın hakimiyyəti zəiflədi, kral hakimiyyəti gücləndi.
Kral IV Filipp papaya qarşı mübarizədə silklərin köməyinə arxalanmaq üçün
1302-ci ildə Baş Ştatları çağırdı. Baş Ştatlar ruhani, zadəgan və varlı şəhərlilərin
nümayəndələrinin iştirakı ilə çağrılırdı. Kral yeni vergi qoyanda Baş Ştatları
çağırırdı. Silklər arasında ixtilaflar Baş Ştatların dövlət işlərinə təsirini azaldırdı.
XIV-XVI əsrlərdə Fransada silki nümayəndəliyin ali orqanı Baş Ştatlar idi. XIV
ə
srdə Fransada silki mütləqiyyət (monarxiya) - mərkəzləşmiş feodal dövləti
yarandı. Bu dövlətdə kral hakimiyyəti silklərin nümayəndələrinin yığıncağına
arxalanırdı. Bu mərkəzləşdirilmiş silki monarxiya dövlətinin birinci mərhələsi idi.
Bu mərhələdə kral hakimiyyəti kifayət qədər güclü deyildi. və o, ölkəni silklərin
köməyi olmadan idarə edə bilməzdi.
12. spaniya ərəblərin hakimiyyəti dövründə
Miladi VII əsrin sonunda ərəblər uzun müharibələrdən sonra bizanslıları Şimali
Afrikadan sıxışdırıb çıxardılar. Bundan sonra ərəblər spaniyanı fəth etmək fikrinə
düşdülər.
Miladi 711-ci ildə, Əməvi xəlifəsi Vəlid ibn Əbdülməlikin hakimiyyəti
dövründə Şimali Afrikada canişinlik edən Musa ibn Nəsir bərbərlərdən təşkil
edilmiş 12 min nəfərlik qoşunu spaniyanın fəthinə göndərdi. Qoşuna Afrikanın
müsəlman bərbərlərindən Tariq ibn Ziyad başçılıq edirdi. Müsəlmanlar indi
sərkərdə Tariqin adı ilə məşhurlaşmış Cəbəlu't-Tariq boğazını keçib Pireney
yarımadasına qədəm basdılar.
Tariq ibn Ziyadın müvəffəqiyyətini görən Musa ibn Nəsir bu uğurda ona şərik
olmaq arzusu ilə 12 min ərəb və 8 min bərbər əsgərindən ibarət qoşun toplayıb
spaniyaya adladı.
slam qoşunu öz yolu boyunca demək olar ki, heç bir ciddi müqavimətlə
rastlaşmırdı. Hökumətdən narazı olan xalq və bir-biri ilə didişən əyanlar könüllü
surətdə fatehlərə tabe olur, hətta bəzən onlara qoşulurdular.
Ə
rəblər ispanlara, Şam və Misir əhalisi ilə bir gözdə baxırdılar. Fəth olunan
ölkələrdə gözlənilən qanunlar burada da icra olunurdu. Fatehlər yerli xristian
ə
halinin əmlakına, məbədlərinə toxunmurdular, yerli adət-ənənələr, qanunlar
olduğu kimi qalırdı. spaniyalılara icazə verilirdi ki, mübahisəli məsələlərdə əz
hakimlərinə müraciət edib, öz məhkəmələrinin hökmünə əməl etsinlər. Bütün
bunların müqabilində əhali o zaman üçün çox cüzi sayılan miqdarda cizyə (vergi)
verməli idi.. Buna görə də, yerli hakimlərin zülmündən və saysız-hesabsız
töycülərdən cana doymuş yoxsullar könüllü surətdə müsəlmanlara təslim olur,
hətta slam dinini qəbul edərək, vergidən azad edilirdilər.
Aydındır ki, bütün Avropa cəhalət, qardaş qırğını, epidemiyalar, mənasız səlib
müharibələri, inkvizisiya caynağında inləyərkən, spaniya ərəblərin hökranlığı
altında firavan, abad və parlaq inkişaf dövrünü yaşayırdı. Vaxtilə zülmət içində nur
kimi parlamış spaniya elmin, mədəniyyətin inkişafı üçün yaradılmış gözəl şəraitə
görə slam dininə borcludur.
Miladi 711-ci ildə spaniyanın fəthindən etibarən 756-ci ilə kimi bu vilayət
Ə
məvi xilafətinə tabe idi, xəlifənin təyin etdiyi əmir oranı idarə edirdi. 756-ci ildə
spaniya xilafətdən ayrılıb müstəqil oldu və Kordova xilafəti adlanmağa başladı.
Ölkənin paytaxtı da Kordova şəhəri idi. Kordova xilafətinin müsəlman əhalisi
mavrlar adlanan ərəblərdən və Şimali Afrikanın bərbər adlanan tayfalarından ibarət
idi. Bu dövrdə ərəblər spaniyanı Əndəlus adlandırırdılar.
Ə
rəblərin spaniyada hakimiyyətindən 300 il keçdikdən sonra onların ehtişam ve
ş
an-şöhrət ulduzu sönməyə başladı. Kordova xilafətini bürümuş çəkişmələr
dövlətin qüdrətini sarsıtdı. Bu zaman şimaldakı xristianlar fürsəti qənimət bilib,
intiqam almaq fikri ilə həmlələrə başladılar.
Ə
rəblərin fəth etdikləri torpaqları geri almaq (ispanca rekonkista) uğrunda
xristianların mübarizəsi X əsrdə gücləndi. spaniya ərazisindən çıxarılmış
xristianların toplandığı Asturiya vilayətində Leon və Kastiliya krallıqları yarandı.