JRE Sun şirkəti tərəfindən yaradılır. C#da yazılmış proqramın işləməsi üçün .NET Framework(dot
net Freymvörk) lazımdır. .NET framework Microsoft şirkəti tərəfindən hazırlanır. Hal-hazırda
yalnız Windows əməliyyatlar sistemi üçün olan versiyası mövcuddur. Lakin, .NET Framework-un
klonu olan MONO Project adlı bir layihə mövcuddur və onun vasitəsilə yazılmış proqramlar bir çox
əməliyyatlar sistemində işləyir.
Deməli Java və C#-da proqram yazarkən, platforma haqqında fikirləşmirik və bu işimizi çox
asanlaşdırır. Bundan əlavə bu texnologiyalar vasitəsilə bir çox VBİSlərə qoşulmaq üçün modullar
mövcuddur. Bu da VBİS-i seçərkən bir çox məhdudiyyətləri aradan qaldırır. Digər üstünlüklərə
tiplərin asan çevrilməsi, unicode dəstəyi, şəbəkələrlə iş və s. misal ola bilər. Beləliklə böyük
sistemlər yaradarkən bu texnologiyaların tətbiqi daha məqsədəuyğundur. Çünki bu
texnologiyalardan istifadə etməklə proqram yazarkən demək olar ki, məsələnin məğzindən başqa
digər problemlərin “qayğı”sına qalmağa ehtiyac qalmır. Bir çox bank sistemləri, hava limanlarında
qeydiyyat və s. sistemlərini yaradarkən proqramlaşdırma texnologiyası kimi bu texnologiyalara
üstünlük verilir.
Amma, aydındır ki, bu cür proqramlarda vaxt faktorunu nəzərə almaq çox nisbidir. Əslində
bu o qədər də narahatçılığa əsas yaratmır. Məsələn bank sistemində hər hansı bir tranzanskiyanın 1
millisaniyə gec və ya tez yerinə yetirilməsinin bir o qədər də əhəmiyyəti olmur. Lakin, raketlərin
idarə olunmasında, atom stansiyalarının idarə olunmasında, tibbi avadanlıqlar üçün yazılmış
proqram təminatında 1 millisaniyə gecikmə və ya tələsmə insan həyatına bərabər ola bilər. Onun
üçün də bu cür sistemləri heç vaxt Java və ya C# kimi texnologiyaların köməyi ilə yaratmaq olmaz.
Beləliklə biz artıq ən aktual proqramlaşdırma dillərinin təyinatları barədə ilkin məlumatları
bildik. Proqram məhsulu yaradarkən həmin məhsulun tələbatlarını nəzərə almaqla bu
texnologiyalardan daha səmərəlisini seçmək lazımdır.
Hansı proqramlaşdırma dilini öyrənməliyəm?
Proqramlaşdırmaya yeni başlayanda elə bilirdim ki, təkcə Basic və Pascal proqramlaşdırma dilləri
var. Başqa dil yoxdur. Basiclə məktəbdə oxuyanda tanış olmuşdum. O vaxt düzü nəsə xoşum
gəlməmişdi. Birinci kursda oxuyanda isə Pascal öyrənməyə başladım. Sonra eşitdim ki, pascal dili
üzərində Delphi adlı mühit qurulub. Delphini öyrənməyə başladım. Hər gün keçdikcə bir yeni
proqramlaşdırma dilinin adını eşidirdim. Bu məni yorurdu. Axı mən hansı dili bilməliyəm? Belə
suallarla çox adam müraciət edirdim.
Mənə verilən cavablar müxtəlif olurdu. Riyaziyyatçılar deyirdi ki, proqramlaşdırma dilini
bilmək boş şeydir. Əsas riyaziyyatdır.
Bəziləri deyirdi ki, əsas alqoritmin tapmaq lazımdır dili hamı öyrənə bilər.
Bəziləri deyirdi “flan” dili öyrən daha çox pul verirlər. O biri deyirdi sən nə danışırsan ” flan” dili
həmişə yaşayacaq.
Beləliklə hərə bir cavab verirdi. Indi isə özüm istiyirəm bir cavab yazım. Deməli hansı dili
öyrənmək lazımdır?
Wikipediaya baxsaz List of programming görərsiz ki, proqramlaşdırma dillərinin sayı
həddindən artıq çoxdur. Kimsə müəyyən dili bəyənmiyib, özünə rahat bir dil yaradıb.
Əslində hansı dili öyrənmək sualından çox, hansı məqsəd üçün öyrənmək sualı haqqında
fikirləşmək lazımdır.
Proqramlaşdırmanı şərti olaraq iki yerə bölək.
Desktop proqramlaşdırma
Web proqramlaşdırma
Desktop proqramlaşdırma deyəndə sistem üçün yazılan proqramlar, drayverlər, müxtəlif biznes
proqramlar, riyazi proqramlar və s bura daxil ola bilər. Amma mən əməliyyat sistemlərinə görə
desktop proqramlaşdırmanı da üç yerə ayırmaq istərdim.
Linuxda proqramlaşdırma
Windowsda proqramlaşdırma
Appleda proqramlaşdırma
Qeyd: Indi dillərin çoxu cross platformdur, yəni bütün əməliyyatlar sistemlərində işləyirlər.
Əgər linux mühitində işləyirsizsə və əgər linuxun nüvəsi (kernel) ilə məşğul olmaq
istəyirsizsə, onda mütləq C dilin bilməlisiz. Linuxun nüvəsində həmçinin biraz assemblerdən
istifadə olunub, assembleri də bilsəz onda lap əla olar. Əgər nüvə ilə işiniz yoxdursa, təkcə linuxda
balaca scriptlər yazmaq istəyirsinizsə, onda bash script dili sizin işinizə yarıyacaq. Amma indi artıq
scriptləri pythonda yazmağa üstünlük verirlər. Odur ki, python burda sizin əla köməkçiniz olacaq.
Əgər linuxda proqram yazmaq istəyirsinizsə, onda C++, Java, Python, Ruby + Qt bunlardan birin və
ya bir neçəsin bilmək lazım olacaq.
Windowsa gəldikdə isə əgər windows applicationlar yazmaq istəyirsinizsə, onda Visual
Studio sizə kifayət edəcək. Visual Studioda müxtəlif dillərdən istifadə etməyə imkan var, amma C#
dili ən məsləhətlisidir.Yox, əgər visual studio və C# dan xoşunuz gəlmirsə, onda Java windows
applicationlar yazmaq üçün əla seçimdir.
Apple isə əsasən Cocoa frameworkundən istifadə olunur və dil kimi Objective-C istifadə
olunur. Web proqramlaşdırmaya gəldikdə isə, Adil öz bloqunda bu haqda PHP-dən əvvəl… biraz
məlumat verib. Bundan başqa siz asp.neti bilməklə də əla veb səhifələr yarada bilərsiz. Amma əgər
evdə oturub, veb səhifə yığırsızsa, onda php ən məsləhətlisidir. Perl də bu yaxınlara kimi çox
istifadə olunurdu, amma deyəsən yavaş-yavaş istifadəsi azalır və php onun yerini tutur. Bəzən isə
sizə veb səhifənizə java appletlər qoymaq üçün Java da lazım ola bilər. javascripti isə veb
proqramistin sağ əlidir.
Yekun olaraq hansı dili bilmək lazımdır sualına birdə baxaq.
C. Bir çox dillər (Java, C++, C# və s) öz sintaksisin bu dil əsasında qurublar. Bu dili bilməklə digər
dillərə keçmək asan olacaq.
PHP dili web səhifələr yaratmaqda sizə yaxından köməklik edəcək.
C# dili windows applicationlar yazmaq üçün əla seçimdir.
Java dili hesab edirəm sizə çox lazım ola bilər. Bütün platformaları dəstəkləyir. C#-a çox oxşuyur.
javascript adından da göründüyü kimi script dilidir. PHP server hissədə işlədiyi halda,
javascript client hissədə
işləyir. Vebdə sizə çox lazım olacaq.
Python dilinə tələbat hər gün keçdikcə biraz artır. Google bu dildən çox istifadə edir. Məsləhətlidir
C++ əgər sistemlə oynamaq istəyirsinizsə, onda C++ bilmək yaxşı olardı. Yuxarıdakı dillərin
hamısından çətindir.
Ruby Yuxarıdakı dillərin hamısından az işlənsədə, hər gün keçdikcə Ruby məşhurlaşır. Vaxt
olduqca, qurdalamaq olar.
Bir şey də qeyd edim. Dil bilmək hələ başlanğıcdır. Riyazi dillə desək proqramist olmaq
üçün proqramlaşdırma dilini bilmək zəruridir, amma kafi deyil.
Mühazirə 2.
Oject Pascal ili. Proqramın strukturu. Kompilyatorun direktivləri. Verilənlərin tipləri.
Tiplərin çevrilmə funksiyaları.
Obyektlərin istifadəsi