Microsoft Word 431-1771-3-rv doc



Yüklə 75,87 Kb.
tarix25.06.2018
ölçüsü75,87 Kb.
#51789


 

ZfWT 


Vol. 5, No. 3 (2013)

 

 



Zeitschrift für die Welt der Türken 

Journal of World of Turks

 

 

177 



FUZULİ’NİN TÜRKÇE DİVAN’ININ TENKİTLİ NEŞİRLERİNİN 

ARAŞTIRILMASI TARİHİNDEN 

 

HISTORY OF EXPLORING SCIENTIFIC-CRITICAL TEXTS OF 

TURKISH DİVAN BY FUZULİ 

 

Hatira YUSUFOVA

 

 



Özet: 

Makalede Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının yayınlanmış tenkitli metinlerinin 

öğrenilme tarihi araştırılmaktadır. Bu konuda ilk sözü ilk tenkitli metinleri 

hazırlayan tertipçilerin kendileri söylemiş ve biribirlerinin eserleri hakkında fikir 

belirtmişlerdir. Aynı zamanda, bu metinbilimcilerden sonra yetişen alimler de bu 

metinler hakkında kendi düşünceleriyle Fuzulibilimciliği geliştirmiş, tenkitli 

metinlerin olumlu ve olumsuz yönlerini incelemişlerdir. Makalede, Fuzuli 

yazmalarını  öğrenen bilim adamlarının eserlerine de göz atılmıştır. Fuzuli 

Divanı’nın tenkitli metninin hazırlanmasında onlar da belirli bir rol oynamıştır. 

Anahtar Kelimeler: Fuzuli, Metin, Türkçe, Divan. 

 

Abstract: 

In the article we explore the scientific-critical texts of native “Divan” of 

Fuzuli. According to the first scientific approach to the development of scientific-

critical texts said by compiler, had an opinion on each other's work. At the same 

time, scientists’ opinions have grown after the textologs about the texts developed 

by this area; scientific-critical texts were analyzed by the more success and failure 

aspects. In the article has been glanced at researches of the scientists studying the 

manuscripts of Fuzuli because they have a certain role in developing the scientific-

critical texts “Divan” of Fuzuli. 



Key words: Fuzuli, Text, Turkish, Divan. 

 

 



Azerbaycan halkının dâhî şairi Muhammed Fuzuli’nin lirik eserleri, 

özellikle Türkçe Divan’ı kaleme alındığı günden beri halk arasında geniş 

şekilde yayılmış ve sevilmiştir. Bu sevilme neticesinde, onun Divan’ı Doğu 

halkları arasında elden ele gezmiş, nerdeyse her kitapseverin evine, ailesine 

dâhil olmuştur.  Şimdi bile dünyanın birçok kütüphanesinde ve kişisel 

                                                 

  

Arş. Gör., Azerbaycan Milli İlimler Akademisi M. Fuzuli Adına Elyazmalar Enstitüsü Türk 



Elyazmaları Bölümü – Bakü /AZERBAYCAN apashayeva@yahoo.com

 



Hatira Yusufova 

Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının Tenkitli Neşirlerinin Araştırılması Tarihinden 

History of Exploring Scientific-Critical Texts of Turkish Divan by Fuzuli 

178 


kolleksiyonlarda Fuzuli Divanı’nın çeşitli nüshaları korunmaktadır. Fuzuli 

Divanı sevilerek halk arasında yayılmış, katipler tarafından yazıya geçirildiği 

zaman çeşitli değişikliklere maruz kalmıştır. Bu değişiklikler, Fuzuli 

Divanı’nın orijinal metnini anlamakta çeşitli zorluklara ve engellere neden 

olmaktadır. Bu nedenle de Fuzuli eserlerinin, özellikle Fuzuli’nin Türkçe 

Divan’ının tenkitli metininin hazırlanması, Fuzuli bilimcilik karşısında her 

zaman bir görev olarak yer almış, bilim adamları bu büyük şairin eserlerinin 

öğrenilmesinin diğer meseleleriyle birlikte, bu sorunu da çözmeye 

çalışmışlardır. Dünya Fuzuli bilimcileri bu alanda başarılar kazanmış ve 

çeşitli ülkelerde Fuzuli Divanı’nın birçok tenkitli metnini hazırlayarak 

yayınlamışlar. Bir hususta özellikle kaydolunmalıdır ki Fuzuli’nin Türkçe 

Divan’ının ilk tenkitli metni ilk defa şairin kendi vatanında, 1944 yılında 

Bakü’de Hamid Araslı tarafından yayınlanmıştır. Bu birinci basımdan sonra 

günümüze kadar Fuzuli Divanı’nın tenkitli metni çeşitli bilim adamları 

tarafından birkaç defa hazırlanarak yayınlanmıştır. Bütün bu yayınlar, Fuzuli 

bilimcilikte önemli olay ve aynı zamanda, ileriye doğru bir adım olarak 

değerlendirilmekle birlikte Fuzuli Divanı’nın tenkitli metinlerinin 

hazırlanmasında bazı sorunların ve zorlukların olduğunu da göz önüne 

sermektedir. Bu anlamda, bu yayınları incelemek, basılmış tenkitli 

metinlerin birinin diğerinden hangi özelliklerine göre seçildiğini öğrenmek 

ve aynı zamanda, onların hangisinin Fuzuli’nin metnine daha yakın 

olduğunu belirlemek oldukça günceldir. Bellidir ki kendi tenkitli metinlerini 

hazırlarken her bir bilim adamı kendi dünya görüşü, bilgisi ve ele aldığı 

yazmalar, kaynaklar bağlantısında hazırlama prensiplerine uymuş, bu 

nedenle de Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının çeşitli tenkitli metinleri ortaya 

çıkmıştır. Bilim adamlarının hepsi genellikle bir metne, yani Fuzuli 

Divanı’na dayanarak kendi metinlerini kursalar da onların bu meseleye 

çeşitli açılardan yaklaşmaları Fuzuli Divanı’nın değişik tenkitli metinlerinin 

ortaya çıkmasına neden olmuştur. Tabii bütün bu meseleler Fuzuli’nin 

Türkçe Divan’ının tenkitli yayınlarının araştırılmaya tabi tutulmasının 

gerekliliğini bir daha ispatlamaktadır. 

Şimdiye kadar Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının aşağıdaki tenkitli 

metinleri yayınlanmıştır: 

1. Fuzuli. (1944). Eserleri (I. cilt.) (Hemid Araslı, hzl.). Bakü: 

Azerbaycan İlimler Akademisi Neşriyatı. 

2. Gölpınarlı, A. (1948). Fuzuli Divanı. İstanbul: İnkilap Kitabevi. 

3. Tarlan, A. N. (1950). Fuzuli Divan’ı.  İstanbul: Milli Egitim 

Basımevi. 

4. Mehemmed Fuzuli. (1958). Eserleri (I cilt). (H. Araslı, hzl. ve 

redaktör). Bakü: Azerbaycan İlimler Akademisi Neşriyatı.  




 

ZfWT 


Vol. 5, No. 3 (2013)

 

 



Zeitschrift für die Welt der Türken 

Journal of World of Turks

 

 

179 



5. Akyüz Kenan vd. (1958). Fuzuli. Türkçe Divan. Ankara: TTK 

Basımevi. 

6. Fuzuli Divanı. (1990). Ankara: Akçağ Yayınları. 

7. Aliyev, H. M. (1996). Mehemmed Fuzuli, Divan. Bakü: Şerq-Qerb 

Yayınevi. 

8. Sadigi Emin, Fuzuli, Türkçe Divanı, Tahran: 1996. 

Bu yayınların değerleri belli olsa da, zaman zaman okuyucular ve 

bilim adamları tarafından eleştiri de almışlar. Yani bu yayınlara tenkidî 

yaklaşım her zaman olduğu gibi, bugün de vardır. Aslında bin zahmetle 

ortaya koyulan tenkitli metinler, bu anlamda, yeniden gözden geçirilmeli ve 

bu yayınlar hakkında düşünceler artık ayrı ayrı makale ve tezler şeklinde 

değil, monografilerde dile getirilmelidir. 

Fuzuli’nin yayınlanmış Türkçe Divan’ının tenkitli metinleri şimdiye 

kadar monografik bir araştırmanın konusu olmamıştır. Bir zamanlar 

yayınlanmış ayrı ayrı tenkitli metinler hakkında çeşitli edebiyat bilimciler, 

aynı zamanda, Divan’ı hazırlayanlar birbirlerinin metinleri hakkında çeşitli 

fikirler söyleseler de, düşüncelerini sadece bir makale şeklinde ifade 

etmişlerdir. Aynı zamanda, bu tenkitli metinler hakkında söylenilen fikirlerin 

sayısı da çok değildir. Ama her halde bu tenkitli metinler hakkında bu alanda 

hizmetleri olan ünlü edebiyat bilimciler de kendi düşüncelerini belirttikleri 

için onların fikirlerini de bu doğrultuda bildirilmiş tezler olarak kabul 

edebiliriz. Örneğin, Fuzuli Divanı’nın 1958 yılı Hamid Araslı neşri hakkında 

üç müellif, H. Zerinezade, E. Cefer, M. Sultanov, aynı  yılda  Fuzuli 

Eserlerinin Birinci Cildi Hakkında adlı geniş makale yazmış, burada bu 

cildin olumlu taraflarıyla birlikte kusurlarını da göstermişlerdir (Zerinezade, 

1958, s. 227-235). Daha sonra, ünlü metinbilimci Prof. Dr. S. Elizade ve 

başkaları da Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının yayınlanmış tenkitli metinlerini 

ele almış, onlar hakkında makaleler yazmışlardır. Bu eserlere; Samet 

Elizade’nin İlim Harften Başlar (Elizade, 2002, s. 73-74), Fuzuli Eserlerinin 



Neşirlerindeki Tekstolojik Noksanlar Hakkında (Elizade, 2002, s. 90-92); V. 

Sultanov’un  Metinlerin Onarımı (Sultanov, 1993) vs. makalelerini örnek 

gösterebiliriz. 

Kaydedelim ki Azerbaycanlı bilim adamları Fuzuli Divanı’nın İran ve 

Türkiye’de yayınlanmış tenkitli metinlerine de kendi münasebetlerini ifade 

etmişler. Bu münasebet, metinlerin yayınlandığı zamandan başlamıştır. 

Diyebiliriz ki, bu bilimsel yaklaşımın temelini ilk defa görkemli edebiyat 

bilimci ve metin bilimci Hemid Araslı atmıştır. Hemid Araslı, Fuzuli Divanı 



Foto-Suret (Tıpkıbasımı) başlığıyla 1958 yılında yayınladığı Fuzuli 

Divanı’nın en eski yazması olan Bakü nüshasının neşrine ve 1958 yılında 

yayınlanmış Fuzuli eserlerinin I. cildine yazdığı önsözlerde Abdülbaki 

Gölpınarlı ve Ali Nihad yayınlarına münasebet bildirmiştir. Bu yazılarda 




Hatira Yusufova 

Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının Tenkitli Neşirlerinin Araştırılması Tarihinden 

History of Exploring Scientific-Critical Texts of Turkish Divan by Fuzuli 

180 


Abdülbaki Gölpınarlı ve Ali Nihad Tarlan yayınlarının kaynakları 

incelenmiş, tenkitli metinler tekstoloji ve filoloji yönden araştırılmaya tabi 

tutulmuştur (Araslı, 1958, s. 3-10 a; Araslı, 1958, s. 5-16 b). 

Azerbaycan bilim adamları tarafından  İran ve Türkiye’de basılmış 

Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının tenkitli metinlerinin incelenmesi işi son 

yıllarda da devam ettirilmiştir. Görkemli dilci ve edebiyat bilimci profesörler 

Vagif Aslanov ve Samet Elizade bu alanda daha başarılı olmuş, komşu 

devletlerde Fuzuli Divanı’nın tenkitli metinlerinin yayınlarını izlemişlerdir. 

Örneğin, Profesör Vagif Aslanov, 1958 yılında neşredilmiş Fuzuli 

Divanı’nın Kenan Akyüz tarafından 1990 yılında Ankara’da yeniden 

yayınlanmış Akçağ neşrine büyük bir makale hasretmiş, değerlendirme 

yapmakla birlikte, Akçağ’ın da faaliyetini övmüştür (Aslanov, 1991). 

Profesör Samet Elizade de Fuzuli Divanı’nın Tahran’da 1996 yılında Emin 

Sadigi tarafından yayınlanmış yeni tenkitli metnine münasebet bildirmiş, 

onun olumsuz ve olumlu taraflarını değerlendirmiştir (Elizade, 2002, s. 85-

90). Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının Emin Sadigi neşri, başka Azerbaycanlı 

bilim adamları tarafından da ele alınmıştır (Zekiyev, 1998 ).  

Kaydedelim ki yurtdışında, gerek Türkiye ve gerekse de İran’da bilim 

adamları tarafından Fuzuli Divanı’nın tenkitli metinleri hazırlanan zaman 

Azerbaycanlı bilim adamlarının hazırladıkları tenkitli metinler ve bilimsel 

kaynaklara, genellikle de akademik Hemid Araslı’nın hazırladığı tenkitli 

metne ve ele aldığı yazma nüshalarına, aynı zamanda Fuzuli Divanı’nın en 

eski yazma nüshası olan Bakü nüshasına sık sık başvurmuşlardır. Gerek 

Azerbaycanlı gerekse de kardeş devletlerde yaşayan, Fuzuli’nin eserlerini 

derinden seven, ömrünün belirli kısmını büyük zahmetlerle Fuzulibilimciliğe 

adayan bu bilim adamları hazırladıkları tenkitli metinlerde mevcut olan 

kusurları göstermekle birlikte, birbirlerinin zahmetlerini de kaydetmiş, her 

bir metne saygıyla yaklaşmışlardır. 

Kaydettiğimiz gibi, Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nın tenkitli metinleri 

üzerine Azerbaycan’da ve yurtdışında bilim adamları daha geniş 

değerlendirme yapmamışlar. Fakat Fuzuli’nin eserlerinin, özellikle de, 

Türkçe ve Farsça Divan’larının yazma nüshaları, onların poligrafik 

özellikleri, bu Divan’ların hazırlanma prensipleri, incelenme tarihleri, bu 

Divan’larda yer alan ayrı ayrı eserlerin tekstoloji ve filoloji özellikleri, 

Fuzuli’nin diğer eserlerinin yazma özellikleri hakkında yüzlerce güzel 

eserler ve monografiler kaleme almışlar. Bu anlamda, bu yazmaların ve 

bilimsel kaynakların hepsinin Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nın tenkitli metninin 

hazırlanma prensiplerine çok büyük katkısı olduğu için, biz bu eserleri de 

hatırlatmak isterdik. Çünkü onların öğrenilmesinin konunun incelenme 

tarihiyle alakası olduğuna inanıyoruz. Bu anlamda, bu alanda büyük 

hizmetleri olan akademik Hemid Araslı’nın emeğini ayrıca kaydetmek 

lazımdır. O, henüz 1944 yılında Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının tenkitli 




 

ZfWT 


Vol. 5, No. 3 (2013)

 

 



Zeitschrift für die Welt der Türken 

Journal of World of Turks

 

 

181 



metnini ilk kez neşrettirdikten sonra bu metnin özellikleri ve ele aldığı 

yazma nüshaları hakkında birçok makaleler yazmış, özellikle, Fuzuli 

Divanı’nın en eski yazma nüshası olarak bilinen Bakü nüshasını okuyuculara 

ayrıca olarak sunmuştur. Söylediklerimize örnek olarak onun 1945 yılında 



Dünyada En Eski ve En Mükemmel Fuzuli Divanı ve Onun Neşri (Araslı, 

1945) ve En Eski ve En Mükemmel Fuzuli Divan’ı ve Onun Neşri (Araslı, 

1945) makalelerini gösterebiliriz. H. Araslı’nın Fuzuli Divanı’nın 1958 yılı 

neşrine yazdığı  Önsöz de bahsettiğimiz alanda yaptığı başarılı 

çalışmalardandır. Fakat Hemid Araslı Fuzuli Divanı’nın metin bilimcilik 

özellikleriyle bağlı araştırmalarında bahsettiğimiz eserlerle yetinmemiş, 

nihayet, 1958 yılında Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nın Bakü’de korunan,  

dünyada en eski yazma nüshası olan  nüshasının tıpkıbasımını yayınlatmış 

ve ona bir önsöz yazmıştır. Bununla da Hemid Araslı, Fuzuli bilimciliğe 

büyük bir hizmet göstermiş, Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının tenkitli metnini 

yayınlamakla birlikte, bu neşirlerin temelinde dayanan Fuzuli Divanı’nın en 

eski yazma nüshasını geniş okuyucu kitlesine, uzmanlara ve özellikle bu 

yazmaya ulaşamayan, ama bu alanda faaliyeti olan yurtdışındaki bilim 

adamlarına da sunarak yardım etmiştir. 

Hemid Araslı’nın oluşturduğu metinbilim okulundan sonra 

Azerbaycan’da birçok bilim adamı metinbilimle uğraşmaya başlamıştır. 

Bundan sonra çeşitli  şairlerin eserlerinin tenkitli metinlerini hazırlanmakla 

birlikte, metinbilim teorik ve pratik yönden gelişmiş, özellikle Fuzuli’nin 

değişik eserlerinin metinbilim meseleleri üzerine çalışmalar yapılmıştır. 

Ayrıca Fuzuli eserlerinde metin bilim meselelerini araştıran bilim adamları 

arasında E. Seyidzade’nin, M. Sultanov’un, L. Hüseynzade’nin, E. 

Kerimov’un, E. Rzaoğlu’nun, C. Gehremanov’un, M. Adilov’un, T. 

Meherremov’un, A. Eyvazov’un, E. Ceferova’nın, A. Babayeva’nın, E. 

Bağırov’un, L. Elizade’nin, A. Gasımov’un, N. Feteliyeva’nın, S. 

Memmedov’un, M. Nağıyev’in, T. Nureliyeva’nın, K. Bağırova’nın, A. 

Halilov’un, E. Emirehmedov’un ve başkalarının adlarını zikredebiliriz. Bu 

eserler arasında M. Sultanov’un Fuzuli ve Nevai Divan’ının Birlikte Yazması 

(Sultanov, 1958, s. 310-314), Fuzuli Eserlerinin En Eski Yazmaları 



Hakkında (Sultanov, 1958); E. Seyidzade’nin Fuzuli’nin “Leyli ve Mecnun” 

Poemasının Yazılış Tarihi (Seyidzade, 1958, s. 95-96); C. Gehremanov, M. 

Adilov ve G. Memmedova’nın birlikte kaleme aldıkları Fuzuli Yazmalarının 



Bakü Nushaları Azerbaycan Yazma Kültürü Işığında (Gehremanov, 1995, s. 

5-19); M. Adilov’un Fuzuli Yazmalarının Bakü Nushalarının Poligrafik ve 



Kulturoloji Özellikleri makaleleri (Adilov, 1997, s. 178-183) ayrıca 

kaydedilmelidir. 

Azerbaycan’da Fuzuli ve Nevaibilimciliğin gelişmesinde Prof. Dr. 

Cennet Mir Mustafa kızı Nağıyeva’nın özel hizmetleri vardır. C. Nağıyeva, 

diğer çok sayıda eserleriyle birlikte, Fuzuli metinbilimciliğinin gelişmesinde 

de büyük rol oynamıştır. O, Fuzuli eserlerinin çeşitli yazma özelliklerini, 




Hatira Yusufova 

Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının Tenkitli Neşirlerinin Araştırılması Tarihinden 

History of Exploring Scientific-Critical Texts of Turkish Divan by Fuzuli 

182 


özellikle, Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının çeşitli sorunlarını derinden 

araştırmış, bu Divan’ın incelenmesinde ve tanınmasında katkılarda 

bulunmuştur. Bu anlamda, onun Fuzuli Yazma Divanlarıyla Bağlı Bazı 

Notlar ve 1958 Yılı Neşrine Dahil Edilmemiş Gazeller (Nağiyeva, 2004), 

Nevai ve Fuzuli’nin Aynı Ciltte Yayınlanmış Divan’larının Daha Bir 

Yazması (Nağiyeva, 1993, s. 48-51) gibi makalelerini örnek olarak 

gösterebiliriz. 

Bütün tekstoloji araştırmaların amacı, filoloji metnin daha düzgün ve 

doğru anlaşılmasına hizmet etmektir. Kuşkusuz, Fuzuli Divan’ı üzerine 

çalışan bilim adamları da ilkönce bu amacı taşımış, Fuzuli şiirinin 

okuyuculara daha doğru  şekilde iletilmesine çalışmışlardır. Bu anlamda, 

onlar Fuzuli yaratıcılığında metinden hareketle şairin her bir sözü üzerinde 

titizlik göstererek çalışmış, onun Fuzuli sanatına ne kadar uygun olduğunu 

öğrenmek istemişlerdir. Böylece, Fuzuli eserleri üzerine bilim adamlarımız 

tarafından onlarca makale ve eserler yazılmıştır. Örneğin böyle değerli 

eserler arasında Prof. Dr. Y. Seyidov’un Aldanma ki, Şair Sözü Elbette 

Yalandır (Seyidov, 1991), H. Mirzezade’nin Fuzuli Divanının Bir 

Yazmasının Dili Hakkında Bazı Notlar (Mirzezade, 1958, s. 13-20), S. 

Elizade’nin Şah Beyitler (Elizade, 1995, s. 170), S. Eliyev’in Bir Kelimenin 



Hatası (Eliyev, 1988, s. 166-171; Eliyev, 1990, s. 178-182; Eliyev, 1994, s. 

161-166),  Fuzuli’nin Bir Sözü (Eliyev, 1993), Fuzuli Gazellerinin Şerhi 

(Eliyev, 2004), Ş. Fazil’in Fuzuli’nin Kolaylaştıramadığı Zor Bir Mesele 

Hakkında (Fazil, 2004, s. 173-177), A. Mirzeyev’in Fuzuli’nin Bir 

Tartışmalı Gazeli Hakkında (Mireyev, 1994), A. Elizade’nin Fuzuli 

Eserlerinde Birkaç Söz Hakkında (Elizade, 1988) gibi makaleleri kaydetmek 

isteriz. 

Malumdur ki divan, lirik şiirler bütünüdür ve Fuzuli’nin Türkçe 

Divan’ı da gazel, terci-bend, terkib-bend, mürebbe, kıta, rübailerden 

oluşmaktadır.  İlginçtir ki, şairin Türkçe Divan’ının birçok yazma 

nüshalarında  şairin kasideleri yer almaz. Fakat buna rağmen, Fuzuli 

Divanı’nın bazı çağdaş yayınları içerisinde şairin kasidelerini de 

görmekteyiz. Bu anlamda, şairin değişik türlerde olan eserlerinin 

öğrenilmesi, onların incelenme tarihi, sayısı, özellikleri üzerine olan 

araştırmalar da dikkat çekmektedir. Düşünüyoruz ki, bu türlerin birer birer 

araştırılması bütünlükle Fuzuli Divanı’nın araştırılmasına hizmet etmektedir. 

Bu anlamda V. Feyzullayeva’nın  Fuzuli’nin Kasideleri, R. Cümşüdlü’nün 



Fuzuli’nin Arapça Divan’ı (Cümşüdlü, 2006), E. Babayeva’nın  Fuzuli’nin 

Rübaileri adlı eserleri (Babayeva, 1996, s. 23-24) bu doğrultuda yapılan 

değerli araştırmalardandır. 

Bilindiği üzere Fuzuli ekolü, kendisinden sonra yüzlerle şairi etkisi 

altında bırakmış, onların şiir yolunu ışıklandırmıştır. Kuşkusuz ki, o şairlerin 

divanlarına da Fuzuli’nin büyük etkileri söz konusudur. Bu bağlantıda, 



 

ZfWT 


Vol. 5, No. 3 (2013)

 

 



Zeitschrift für die Welt der Türken 

Journal of World of Turks

 

 

183 



Fuzuli’nin divan geleneklerine uygun olarak eserlerini kaleme alan 

şairlerden biri de Ruhi Bağdadi’dir. Fuzuli ekolünün ünlü araştırıcısı, 

görkemli metinbilimci, Prof. Dr. Azade Musayeva kaydettiğimiz alanda 

değerli araştırmalar yapmış, özellikle Ruhi Bağdadi yaratıcılığında Fuzuli 

Divanı’nın tekstoloji açıdan etkisini geniş  şekilde öğrenmiştir. Örneğin, 

şöyle demektedir: “Ruhi yaratıcılığının esas ilham kaynağı Fuzuli sanatıdır 



– söylesek, yanılmayız. Bunu Ruhi yazmalarıyla bağlı yaptığımız tekstoloji 

mukayeseler, araştırmalar onaylamaktadır” (Musayeva, 1995, s. 72-76). 

Prof. Dr. A. Musayeva, metinbilimin sadece pratik meseleleriyle uğraşmayıp, 

onu teorik açıdan da geliştiren bilim adamlarımızdandır. Bu tezi onun 

Metinbilimin Teorik ve Pratik Esasları adlı eseri de onaylamaktadır 

(Musayeva, 2007, s. 198). 

Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının tenkitli neşirlerinin hazırlanması ve 

yayınlanması doğrultusunda Mail Eliyev’in 1996 yılında neşrettirdiği Fuzuli 

Divanı, Fuzulibilimcilikte özel bir aşama oluşturmaktadır (Füzuli, 1996: 

486). Bu metinin orijinal alfabeyle, yani Arap alfabesiyle hazırlanması 

Fuzuli’yi olduğu gibi anlamak sürecini daha da kolaylaştırır. Bu anlamda, bu 

neşir en azından bu açıdan değerlidir. Ama tabii ki bu metni hazırlayan Hacı 

Mail Eliyev’in bu alanda yaptığı araştırmalar bununla kalmaz. O, hazırladığı 

metne geniş bir önsöz yazmış ve burada kendi neşrinin hazırlanma 

prensiplerinden, metnin temelini oluşturan yazma nushalardan kapsamlı 

şekilde bahsetmiştir. 

Yurtdışında Fuzulibilimciliğin ve Fuzuli metinbilimin gelişmesinden 

bahsederken, kuşkusuz ki ilk önce komşu Türkiye devletini anmak lazımdır. 

Bu ülkede Fuzulibilimciliğin eski ve zengin bir tarihi vardır. Fakat 

Fuzulibilimciliğe çağdaş bilimsel düzeyde yaklaşım, aynı zamanda, 

Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının tenkitli metinlerinin yayınlanması bu ülkede 

XX. yüzyılın 40’lı  yıllarında, yaklaşık Azerbaycan’la aynı zamanda 

başlamaktadır. Yani bu tarihten günümüze kadar Fuzuli’nin Türkçe 

Divan’ının tenkitli metinleri eğer Azerbaycan’da iki bilim adamı tarafından 

üç defa hazırlanmışsa, Türkiye’de bu Divanın tenkitli metinleri üç bilim 

adamı tarafından üç defa neşre hazırlanmıştır: 1948 yılında Abdülbaki 

Gölpınarlı, 1950 yılında Ali Nihad Tarlan ve bir de 1958 yılında Kenan 

Akyüz, Sedit Yüksel, Müjgan Cumbur, Süheyl Beken tarafından. 

Kaydedelim ki, Türkiye’de metodoloji yönünden Fuzulibilimciliğin ve 

Fuzuli Divan’ının öğrenilmesi de Azerbaycan’la aynı düzeyde olmuştur. 

Türkiye’de de Fuzuli Divan’ının çeşitli sorunları - yazma nüshaları, bu 

yazma nüshalarının kendilerinin ve oraya dahil olan çeşitli eserlerin 

tekstoloji ve filoloji özellikleri gibi onlarca mesele de bu ülke bilim adamları 

tarafından devamlı ve ciddi şekilde öğrenilmiştir. 

Fuzuli’nin 500. doğum yıldönümü arifesinde komşu  İran bilim 

adamları da çalışmış, Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının tenkitli metnini 




Hatira Yusufova 

Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının Tenkitli Neşirlerinin Araştırılması Tarihinden 

History of Exploring Scientific-Critical Texts of Turkish Divan by Fuzuli 

184 


hazırlayarak, ortaya koymuşlardır. Bu neşir  İran’da korunan Fuzuli 

Divanı’nın yazma nüshalarını kapsadığına göre özgünlülüğüyle seçilir. 

Kitabı hazırlayan Emin Sadigi metne küçük, fakat değerli bir mukaddime 

yazmış, tanınmış edebiyyatbilimci Ali Asğer Şiirdust ise küçük bir önsözle 

bu neşri Fuzuliseverlere sunmuştur (Sadigi, 1996, s. 1-3; Şiirdust, 1996). 

Böylece konunun incelenme tarihine baktığımızda belli olur ki, 

Fuzuli’nin Türkçe Divan’ının tenkitli metinleri Fuzulibilimcilikte 

uzmanların ve Fuzuliseverlerin sevimli kitabına dönüşse de, bu tenkitli 

metinlerle - onların değerlendirilmesiyle çok az sayıda bilim adamı 

uğraşmıştır. Fakat bu bilim adamları kaydettiğimiz alanın ünlü uzmanları 

olduklarından onların fikirleri kendi bilimsel değerini hâlâ da kaybetmemiş 

ve Fuzulibilimciliğin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. 

 

 

KAYNAKLAR 



Araslı, H. (1958b). En Eski ve En Mükemmel Fuzuli Divanı. Fuzuli Divanı 

(Tıpkıbasım, Redaktör H. Araslı). Bakü: Azerbaycan SSC İA Neşriyatı. 

Araslı, H. (1958b). Fuzuli Eserlerinin Neşri Hakkında. Muhammed Fuzuli. Eserleri, 



I. cilt. (H. Araslı, hzl. ve redaktör). Bakü: Azerbaycan SSC İA Neşriyatı.  

Araslı, H. (1945). Dünyada En Eski ve En Mükemmel Fuzuli Divanı ve Onun Neşri. 



Azerbaycan İlimler Akademisi «Haberleri», (4), s. 122-143. 

Araslı, H. (1945). En Eski ve Mükemmel Fuzuli Divanı ve Onun Neşri. Azerbaycan 



İlimler Akademisi Haberleri, (5), 122-133.  

Adilov, M. (1997). Fuzuli Yazmaları Bakü Nüshalarının Paleografik ve Kulturoloji 

Özellikleri..  Muhammed Fuzuli - 500. Uluslararası Fuzuli Sempozyumunun 

Bildirileri içinde (178-183). 7-8 Kasım 1996 Bakü. Bakü: Sabah. 

Aslanov, V. (1991). Fuzuli Divanı’nın Akçağ Neşri.  Edebiyyat Gazetesi, 28 Haziran, 

Bakü.  

Babayeva, E. (1996). Fuzulinin Rübaileri. Azerbaycan Cumhuriyeti İA Nizami 



Gencevi adına Azerbaycan Edebiyatı Müzesi. Muhammed Fuzuli’nin 500  

Yıldönümü Münasebetiyle Düzenlenmiş Ulusal Sempozyumun Bildiri Özetleri. 

İçinde (23-24). Bakü 

Cümşüdlü, R. (2006). Fuzuli’nin Arapça Divanı. Filologiya İlimleri Namizedi 

Alimlik Derecesi Almak İçin Takdim Edilmiş Avtoreferat. Bakü. 

Elizade, A. (1988). Fuzuli Eserlerinde Birkaç Söz Hakkında.  Azerbaycan  İlimler 

Akademisi Haberleri. Edebiyat, Dil ve Sanat Serisi, (4), 35-39. 

Elizade, S. (1995). Şah Beyitler. Bakü: Azerneşr. 

Elizade, S. (2002). İlim Harften Başlar (Makaleler Toplusu). (S. Hayal, der., hazl.) 

Bakü: Örnek Neşriyatı 

Eliyev, S. (2004). Fuzuli Gazellerinin Şerhi (4 cilt). Bakü: Adiloğlu Neşriyatı.  

Eliyev, S. (1988). Bir Kelimenin Hatası. Azerbaycan, (4). 

Eliyev, S. (1990). Bir Kelimenin Hatası. Azerbaycan, (6). 

Eliyev, S. (1990). Bir Kelimenin Hatası. Azerbaycan, (1-3). 

Eliyev, S. (1993). Fuzuli’nin Bir Sözü, İlim, 5 Mart, Bakü. 



 

ZfWT 


Vol. 5, No. 3 (2013)

 

 



Zeitschrift für die Welt der Türken 

Journal of World of Turks

 

 

185 



Fazil, Ş. (2004). Fuzuli’nin Kolaylaştıramadığı Zor Bir Konu Hakkında (Polemik). 

Azerbaycan, (5), Bakü.  

Hacı Mail Eliyev. (1996). Fuzuli Muhammed. Divan. Bakü: Şark-Garp Neşriyatı.  

Gehremanov, C., Adilov, M., ve Memmedova, G. (1995). Fuzuli Yazmalarının Bakü 

Nüshaları.  Azerbaycan Yazma Kültürü Işığında, Orta Çağ Yazmaları ve 



Azerbaycan Medeniyeti Tarihi Problemleri. IV. Ulusal İlmi-Teorik 

Konferansın Bildiri Metinleri içinde ( 5-19). Bakü. 

Mirzeyev, A. (1994). Fuzuli’nin Bir Tartışmalı Gazeli Hakkında.  El Gazetesi, 13 

Ocak. Bakü.  

Mirzezade, H. (1958). Fuzuli Divanının Bir Yazmasının Dili Hakkında Bazı Notlar. 



ADU’nun İlmi eserleri. Sosyal Bilgiler Serisi, (2), Bakü. 

Musayeva, A. (2007). Metinbilimin Teorik ve Pratik Esasları. Bakü: İlim Neşriyatı. 

Musayeva, A. (1995). Fuzuli Ekolünün Bağdat Devamcılarından Biri. Orta Çağ 

Yazmaları ve Azerbaycan Medeniyeti Tarihi Problemleri. IV. Ulusal İlmi-

Teorik Konferansın Bildiri Metinleri içinde (72-76). Bakü. 

Nağıyeva, C. (2004). Fuzuli’nin Yazma Divanlarıyla İlgili Bazı Notlar ve 1958 Yılı 

Neşrine Dahil Edilmemiş Gazeller. İlim gazetesi, 21 Eylül. Bakü.  

Nağıyeva, C. (1993). Nevai ve Fuzuli’nin Aynı Ciltte Yayınlanmış Divanlarının 

Daha Bir Yazması.  İlmi-teorik Konferansın Bildiri Metinleri içinde (47-48). 

Bakü. 


Sultanov, V. (1993). Metinlerin Onarımı. Edebiyat Gazetesi, 8 Ekim, Bakü.  

Seyidov, Y. (1981). Aldanma ki, Şair Sözü, Elbette Yalandır. Edebiyat ve Sanat, 24 

iyul. Bakü.  

Seyidzade, E. (1958). Fuzuli’nin «Leyli ve Mecnun» Eserinin Yazılış Tarihi. 



Azerbaycan İA’nın Meruzeleri, (1). 

Sadigi, E. (1996). Tertipçiden. Türkçe Divanı. Kamil Tenkitli Metin. (E. Sadigi, 

hazl.). Tahran.  

Sultanov, M. (1958). Fuzuli Eserlerinin En Eski Yazmaları Hakkında. 17 Şubat 

1958. 

Sultanov, M. (1958). Fuzuli ve Nevai Divanının Birge Yazması. Muhammed Fuzuli 



(Makaleler Mecmuası), 310-314. 

Şiirdust, E. (1996). Önsöz. Fuzuli. Türkçe Divanı. Kamil Tenkitli Metin. (Emin 

Sadigi, hzl.). Tahran. 

Zerinezade, H., Cefer E. ve Sultanov, M. (1959). Fuzuli Eserlerinin Birinci Cildi 

Hakkında. AMİA Şarkiyat Enstitüsünün İlmi Eserleri, “Şarkiyat”, C. I, 227-

235. 


Zekiyev, M. C. (1998). Layıklı Tehfe: Fuzuli’nin Türkçe «Divan»ı.  Edebiyat 

Gazetesi, 4 Eylül. Bakü.  

Yüklə 75,87 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə