Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
18
ToplanmıĢ informasiya müəllif əsərinin ideyası, planı ilə müqa-
yisə edilir və beləliklə, nəşrin ideyası yaranır. Bundan əlavə, gələ-
cək nəĢrin tipoloji cəhətləri də nəzərə alınmalıdır: oxucu auditori-
yası, informasiyanın xarakteri və təyinatı.
Redaktor topladığı ilkin informasiyalarla nəĢrin konsepsiya-
sını iĢləmək və formalaĢdırmaq imkanı əldə edir. Konsepsiya vasi-
təsi ilə redaktorun nəĢr üzərində yaradıcı iĢi müəyyən olunur:
plan-prospektin iĢlənməsi;
nümunə üçün gələcək əsərdən fraqmentin yazılması;
müəllif orijinalının qiymətləndirilməsi və onun təkmilləĢ-
dirilməsi;
konsepsiyanın iĢlənməsi – əsərin illüstrasiyalaĢdırılması və
kitabın tərtibatı;
nəĢrin modelinin hazırlanması;
nəĢr elementlərinin sistemləĢdirilməsi;
nəĢriyyat orijinalının formalaĢdırılması;
tirajın təyin edilməsi mərhələsində və çap zamanı kontrol-
analitik iĢ
27
.
Hər bir müəllif orijinalı özünəməxsus keyfiyyətlərə, xüsusiy-
yətlərə malikdir.
NəĢrin konsepsiyasının iĢlənməsi redaktor tərəfindən həyata
keçirilən əsas yaradıcı iĢdir. Konsepsiya yaratmaq nəĢrin modelini
formalaĢdırmaq üçün əsas və layihə hazırlamaqdır. Konsepsiya
nəĢrin redaktor hazırlığının bütün prosesi üçün metodoloji əsasdır.
Onun əsasında əsərin spesifikası nəzərə alınaraq nəĢrin modeli ha-
zırlanır.
NəĢrin ümumi, ən mühüm modeli özündə nəĢrin mahiyyətini
açmaq üçün vacib olan ümumiləĢdirilmiĢ cəhətləri cəmləĢdirməli-
dir. Buraya aĢağıdakıları aid etmək olar:
27
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - Москва,
Издательство МГУП., 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
19
funksional təyinat;
oxucu ünvanı;
informasiyanın xarakteri və konstruksiyası.
Əlbəttə ki, təcrübədə konkret nəĢrin xarakteristikası yalnız
qeyd olunanlarla məhdudlaĢmır və bunu redaktə zamanı hər bir
nəĢr üçün ayrılıqda nəzərə almalıdır.
NəĢr üzərində iĢə müəllif orijinalının redaktə edilməsi ilə
baĢlamaq lazımdır. NəĢrin mahiyyəti, məzmunu təkcə əsərin məz-
munu ilə müəyyən olunmur, ona nəĢri təĢkil edən elementlərin
məcmusu da təsir edir.
NəĢrin strukturunun və tərtibatının formalaĢdırılmasının
ümumi mənası ondan ibarətdir ki, nəĢr daxili və xarici baxımdan
özünün funksional təyinatına, oxucu auditoriyasına, informasiya-
nın xarakterinə və istifadə Ģərtlərinə cavab verən bütöv, tam əsər
Ģəklinə salınsın.
Türkiyəli tədqiqatçı Sezai CoĢkun ədəbiyyat sosiologiyası-
nın əsərin müəllifinin qələmindən çıxdığı andan etibarən keçdiyi
yolu öyrəndiyini və müəllif, əsər, nəĢriyyat və oxucunun ədəbi ha-
disəni yaratdığını qeyd edir. S.CoĢkun bunun üçün 4 metod (üsul)
təqdim edir:
1.
müəllifin araĢdırılması;
2.
əsərin araĢdırılması;
3.
nəĢriyyatın araĢdırılması;
4.
oxucunun müəyyən olunması.
Gələcək əsərin müəllifi araĢdırılarkən iki məsələ ön plana çı-
xarılır: “zaman içində müəllif”, “cəmiyyət içərisində müəllif”. Bu
cəhətlər müəllifin sosial ünsür olaraq qavranılması üçün zəruridir.
Əsər araĢdırılarkən:
1.
kitabın xüsusiyyətlərinin – cildi, həcmi, Ģrift ölçüsü, ka-
ğızının keyfiyyəti dəyərləndirilməli;
2.
müəllifin iĢlədiyi mövzu dairəsindəki ədəbiyyatla əlaqəsi
müəyyən edilməli;
3.
əsərin hansı oxucu kütləsinə yönəldiyi aydınlaĢdırılmalı;
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
20
4.
əsərdəki sosial məsələlər təsbit olunmalı;
5.
sosial hadisələrə müəllifin mövqeyi müəyyən edilməli;
6.
əsərdə bəhs olunan sosial mövzu və fikirlərin ictimai hə-
yatda əksi və yol açacağı mübahisələr öyrənilməlidir.
S. CoĢkun kitabın nəĢri və yayılması mərhələsinin əsərin cə-
miyyətdə qəbulunda böyük təsirə malik olduğunu vurğulayır və
burada tanınmıĢ türkiyəli yazıçı AyĢe Kulinin fikirlərini də örnək
gətirir. Belə ki, yazıçının “Adı Aylin” adlı kitabı cəmiyyətdə nü-
fuz qazanmıĢ bir nəĢriyyatda çap olunduğu üçün çox satılmıĢdır
28
.
Nəşrlərin sistemləşdirilməsi
KitabĢünaslıqda əsas tipoloji kateqoriyalardan biri də nəĢr
növləri hesab olunur. QOST – 7.60-90 nəĢr növlərinə görə qrup
formalaĢdırmaq üçün aĢağıdakılar standartlaĢdırılmıĢdır:
məqsəd təyinatı
informasiyanın analitik iĢlənmə dərəcəsi
informasiyanın təbiəti və xarakteri
maddi konstruksiyası
həcmi
əsas mətnin düzümü
dövrilik
struktur
29
.
Adı sadalananlar arasında elələrini seçmək lazımdır ki, bütün
nəĢrlər üçün ümumilik təĢkil etsin. Bu məqsəd təyinatıdır. Hansı
ki, mahiyyətcə nəĢrin funksional rolunu və informasiyanın xarak-
terini cəmləĢmiĢ Ģəkildə əks etdirir. Bu və ya digər cəhətlər nəĢrin
28
CoĢkun S. Edebiyat sosyolojisi araĢtırmaları için bir yöntem denemesi /
Edebiyat sosyolojisi. – Ankara, Hece yayınları, 2004, s. 195.
29
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - Москва,
Издательство МГУП., 2002.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Dostları ilə paylaş: |