Mesnevî’de geçen muâVİye-iBLİs hiKÂyesi



Yüklə 259,59 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix30.10.2018
ölçüsü259,59 Kb.
#76360


 

 

İstem, Yıl:5, Sayı:10, 2007, s.143 - 153 



www.istem.org 

MESNEVÎ’DE GEÇEN MUÂVİYE-İBLİS HİKÂYESİ 

Prof. Dr. Adnan DEMİRCAN 

Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. 

 

 

 

ÖZET 

Bu  kısa  makalede  Mevlânâ’nın  Mesnevî’sinde  anlattığı  Muâviye-İblis 

hikâyesinde Muâviye’ye biçilen rol üzerinde durulacaktır. Hikâye, saraya 

gizlice  giren  İblis’in  Muâviye’yi  namaza  kaldırmasıyla  başlar.  Muâviye, 

İblis’in bu tavrında bir hinlik olduğunu anlar. Ona bunun sebebini sorar. 

İblis, iyi niyetli olduğunu anlatmaya çabalasa da Muâviye ona inanmaz ve 

bütün iddialarını yalanlar. Sonunda İblis gerçeği itiraf etmek zorunda ka-

lır.  Asıl  amacı,  Muâviye’nin  namazı  kaçırması  halinde  duyacağı  üzüntü-

nün  sevabını  almasını  engellemektir.  Zira  bu  hayıflanmanın  kılacağı  na-

mazdan çok daha büyük sevabı vardır. 

Şiîler ve Haricîler Muâviye’yi şiddetle yerip Müslümanlığını sorguladık-

ları halde hikâyede, -Sahabî olması hasebiyle- Sünnîlerin onun hakkındaki 

olumlu  yaklaşımları  daha  da  yüceltici  bir  şekle  sokulmuştur.  Burada 

Muâviye,  Şeytan’ın  oyununu boşuna  çıkaran  feraset  sahibi  kâmil  bir  mü-

min olarak tasvir edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Muâviye, Mevlana, Mesnevî, İblis, Şeytan. 


144 

Prof.Dr. Adnan Demircan

 

www.istem.org 



THE STORY OF MUAWIYAH AND IBLIS IN MATHNAWI 

Prof. Dr. Adnan DEMİRCAN 

Harran University Faculty of Divinity 

 

 

ABSTRACT 

This article deals with the role attributed to Muawiyah by Jalal al-Din 

al-Rumi  in  the  story  of  Muawiyah  and  the  Devil  in  his  work,  Mathnawi. 

The story begins with the incident that the Satan who intruded the Palace 

woke Muawiyah up for the morning prayer. Muawiyah realizes that there 

is a tricky situation in the Satan’s act, and asks the Devil about his reason 

to  do  so.  Although  the  Satan  tries  to  convince  him  about  his  sincerity, 

Muawiyah  does  not  trust  him  and  rejects  all  of  his  explanations. 

Eventually  the  Satan  admits  his  real  intention  that  he  aims  in  fact  to 

prevent  Muawiyah  from  acquiring  merit  from  Allah’s  sight  through  the 

sadness  that  Muawiyah  would  feel  if  he  missed  the  prayer.  The  Satan 

thinks  that  Muawiyah  would  be  rewarded  by  Allah  for  his  sadness  much 

more than his prayer itself.  

In  spite  of  the  fact  that  Shiites  and  Kharijites  harshly  criticize  and 

condemn  Muawiyah’s  piety,  the  positive  Sunni  perception  of  Muawiyah 

that basically depends on his being a companion of the Prophet has been 

promoted  to  be  more  glorifying  in  this  story,  describing  him  as  a  devout 

Muslim who is able to frustrate the Devil’s trick.  

Key Words: Muawiyah, Mawlana, Mathnawi, the Devil, the Satan  


Mesnevî’de Geçen Muâviye-İblis Hikâyesi 

145


 

www.istem.org 

Mevlânâ’nın  Mesnevî’sinde  yer  alan  Muâviye-İblis  hikâyesinde,  Muâviye’ye 

Şiîlerin,  Haricîlerin  ve  hatta  Sünnîlerin  bakış  açısına  pek  uymayan  bir  rol  yük-

lenmektedir. Bilindiği gibi Muâviye, Şiîler ve Haricîler tarafından samimiyeti sor-

gulanan,  hatta  tekfir  edilen  bir  insandır.  Nehcü’l-belâğa’da  da  yoldan  çıkmış, 

sapkın  biri  olarak  değerlendirilmektedir.  Sünnîler  ise  Muâviye’nin  meşru  halife 

olan  Hz.  Ali’ye  karşı  çıkmasını  hatalı  bir  davranış  olarak  kabul  etmişlerse  de 

onun bu tavrını bir içtihat hatası şeklinde değerlendirmeyi tercih etmişlerdir. Ör-

neğin Eş‘arî, Ali ile Muâviye arasında meydana gelen hâdiseleri tevil ve ictihadla 

izah  etmektedir.

1

  Bağdâdî’ye  göre  Ali,  şüphesiz  haklıydı;  Muâviye  ve  adamları 



ise,  hataya  düştükleri  bir  tevile  kapılarak  ona  isyan  etmişler;  fakat  hataları  yü-

zünden küfre düşmemişlerdi.

2

 Nesefî’ye göre Muâviye, yaptıklarını tevil nedeniy-



le yapmıştır. Bu sebeple fâsık değildir. Kuşkusuz Ashâbtan ve başkalarından tevil 

üzere Ali’yle savaşanlar, bundan dolayı kâfir ya da fâsık olmaz.

3

 Pezdevî’ye göre 



ise Ali hak, Muâviye batıl üzere idi; ancak Muâviye’nin yaptığı tevil olunur; yap-

tıkları sebebiyle imandan çıkmamıştır ve dolayısıyla Müslüman’dır. Onunla birlik-

te olan tâbileri de Ali’ye muhalefetleri ve ona karşı savaşmaları nedeniyle kâfir 

olmamışlardır.

4

 

Kaynaklarımızda Muâviye’yi yeren, hatta cehennemlik olduğunu bildiren ifa-



delerin yer aldığı uydurma hadislerin yanı sıra Allah katındaki eminlerden biri ve 

cennetlik olduğunu bildiren  uydurma hadisler de bulunmaktadır.

5

  Bu  çelişkili ri-



vayetler, Muâviye’nin Hz. Ali’ye karşı takındığı tutumdan ve bir siyasetçi olarak 

tartışmalara neden olan icraatlarından kaynaklanmıştır. 

Hikâyede,  insanın  düşmanı olan  Şeytan’ın onu  kandırmak  ve  Allah’a  itaat-

ten uzaklaştırmak için gayr-ı meşru yollara teşvikten başka meşru yolları da kul-

lanabildiği,  ancak  bunu  art  niyetle  yaptığı  için  sonuçta  insanın  kötülüğünden 

başka bir şey düşünmediği anlatılır. Mevlânâ’nın bunu anlatmak için seçtiği kişi-

nin, Ehl-i Beyt taraftarlarının Şeytan’a en fazla uyan insanlardan biri olarak gör-

dükleri Muâviye olması, hikâyenin taşıdığı mesaj kadar ilgi çekicidir. 

*** 

Hikâye, İblis’in Muâviye’yi namaza kaldırmasıyla başlar. Muâviye işin içinde 



bir  bit  yeniği  olduğunu  hemen  anlar.  Zira  İblis’in  hayra  vesile  olmayacağından 

emindir. Muâviye’nin ısrarı üzerine İblis, onu kandırmak ve davranışının haklılı-

ğını ispatlamak için  çeşitli  deliller ileri  sürer. Muâviye de ona cevap sadedinde, 

sağlam  bir  imandan  süzülüp  gelen,  mantık  örgüsü  kuvvetli  açıklamalar  yapar. 

Hikâye şöyle başlar:

6

 



–––– 

1

  el-Eş‘arî,  Ebu’l-Hasan  Ali  b.  İsmail,  el-İbâne  ‘an  usûli’d-diyâne,  Thk.:  Abbâs  Sabbâğ,  Beyrut 



1414/1994, s. 170. 

2

  el-Bağdâdî,  Ebû  Mansûr  Abdülkâhir  et-Temîmî,  Mezhepler  Arasındaki  Farklar  (el-Fark  beyne’l-



Fırak), Önsöz ve Notlarla Çev.: Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1991, s. 277. 

3

 en-Nesefî, Ebu’l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed, Tabsiratu’l-edille fî usûli’d-dîn ‘alâ tarîkati’l-İmâm 



Ebî Mansûr el-Mâturîdî, Thk.: Claude Selâme, Dımaşk 1993, II, 888. 

4

 Pezdevî, Ebû Yusr Muhammed, Ehl-i Sünnet Akaidi, Çev.: Şerafeddin Gölcük, 2. Basım, İstanbul 



1988, s. 283. 

5

  Bu  hususta  rivayet  edilen  hadisler  için  bk.  İrfan  Aycan,  Saltanata  Giden  Yolda  Muâviye  b.  Ebî 



Süfyân, Ankara 1990, s. 48-62. 

6

  Hikâye,  Mesnevî’nin  2.  Kitabı  2605-2790  beyitleri  arasında  anlatılmaktadır  (Mevlânâ,  Mesnevî, 



 

 → → 



146 

Prof.Dr. Adnan Demircan

 

www.istem.org 



Müminlerin dayısı

7

 Muâviye, köşkünde uyumuştu. Köşkün kapısı içeriden ki-



litliydi,  çünkü  Muâviye  halkın  gelip  gitmesinden  yorulmuştu.  Ansızın  birisi  onu 

uyandırdı.  Muâviye  gözünü  açınca  adam  gözden  kayboldu.  Kendi  kendine, 

“Köşke kimse giremez. Bu küstahlıkta, bu cürette bulunan kim acaba?” diye dü-

şündü. Etrafı dolaştı, gizlenen adamın izini bulmak için her tarafı araştırdı. Kapı 

arkasına saklanmış bir herif gördü. Adam, kapıya sinmiş, yüzünü perde ile örtüp 

gizlenmişti. 

Muâviye, “Hey sen! Kimsin, adın ne?” diye sordu. 

İblis, kimliğini gizlemeye gerek duymadı. Dürüst davranarak Muâviye’yi kan-

dırma yolunu seçti. Zira Muâviye’ye yalan söyleyebilecek durumda değildi. 

“Adımı açıkça söyleyeyim, Şaki İblis!” diye cevap verdi. 

Muâviye, “Beni niçin uyandırdın? Doğru söyle, yalan konuşma!” diyerek üs-

teledi. 


Şeytan, “Namaz vakti geldi. Hemen mescide koşmak gerek. Mustafa, mana 

incisini delerek, ‘Acele edin, ibadetleri vakti geçmeden yapın.’

8

 buyurdu.” diye 



cevap verdi. 

İblis, Muâviye’yi namaz için uyandırmaktadır. Oysa Allah’ın emirlerine itaate 

ve iyiliğe teşvik etmek, insanın zarar görmesini engellemek, İblis’in varlık sebebi-

ne aykırıdır. Muâviye ise bundan emindir. Bu sebeple, “Hayır, hayır! Senin böy-

le bir maksadın olmaz. Bana hayra delil olasın, imkânı mı var? Hırsız, evime giz-

lice giriyor da “Bekçilik yapıyorum.” diyor. Ben o hırsıza nasıl inanayım? Hırsız, 

sevabı, ecri ne bilir?” dedi. 

Şeytan dedi ki: “Biz, önce melektik. İbadet yoluna canla başla koyulmuştuk. 

Yol saliklerine mahremdik, Arş sakinleriyle dosttuk. İlk sanat gönülden çıkar mı? 

İlk sevgi nasıl olur da unutulur? Yolculukta Rum’u ya da Hoten’i

9

 görmekle gön-



lünden vatan sevgisi çıkar mı?

10

 Biz de bu şarabın sarhoşlarındandık, biz de onun 



    → → 

Çev.: Veled  İzbudak, Gözden Geçiren:  Abdülbaki  Gölpınarlı, Milli  Eğitim  Bakanlığı  Yayınları,  İs-

tanbul 1991, II, 200-214). Bu makalede ayrıca Mesnevî’nin şu çevirilerinden de yararlanılmıştır: 

Mevlânâ  Celaluddin-i  Rûmî,  Mesnevi,  Çev.  ve  Şerh:  Tahiru’l-Mevlevî,  Şamil  Yayınevi,  İstanbul 

(t.y.), VII-VIII, 798-844; Mesnevî ve Şerhi, Şerheden: Abdülbaki Gölpınarlı, 2. Basım, Milli Eğitim 

Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1985, II, 380-398; Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, Mes-

nevî-i Şerîf Şerhi, Çev.: ve Şerh: A. Avni Konuk, Kitabevi, İstanbul 2005, IV, 215-265, Mevlânâ 

Celâleddîn  Rûmî,  Mesnevî,  Hazırlayan:  Adnan  Karaismailoğlu,  Yeni  Şafak  Kültür  Armağanı,  İs-

tanbul, 2004, I, 245-252; Mevlânâ, Konularına Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi, Çev.: Şefik 

Can, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1999, I, 454-466. 

7

 Makaleye esas aldığımız İzbudak çevirisinde bu ifade yer almamışsa (II, 200) da Farsça metinde ve 



bazı  çevirilerde  Muâviye  için  “Müminlerin  dayısı”  ifadesi  kullanılmıştır  (Tahiru’l-Mevlevî,  VII-VIII, 

798; A. Avni Konuk, IV, 215). Muâviye, Hz. Peygamber’in zevcesi Ümmü Habîbe’nin kardeşi ol-

duğu için bu sıfatla anılmıştır. Zira Hz. Peygamber’in hanımları müminlerin anneleridir. 

8

  Hz.  Peygamber,  “Ey  insanlar!  Ölmeden  önce  Allah’a  tövbe  ediniz,  meşgul  olmadan  önce  salih 



amellerde acele ediniz…” buyurmaktadır (İbn Mâce, Sünen, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 

2.09),  I,  343  [1081]).  Mevzu  olduğu  ifade  edilen  bir  hadis  ise  şöyledir:  “Vakti  geçmeden  önce 

namazı  kılmakta  ve  ölümden  önce  tövbe  etmekte  acele  ediniz.”  (es-Sağânî,  el-Mevzû‘ât,  el-

Mevsû‘atu’ş-şâmile  (el-isdâru’s-sânî  2.09),  I,  37;  el-Albânî,  Silsiletu’z-za‘îfa,  el-Mevsû‘atu’ş-şâmile 

(el-isdâru’s-sânî 2.09), I, 152). 

9

 Hoten, Doğu Türkistan’ın güneyinde şehir ve bölge adıdır (Bk. Ahmet Taşağıl, “Hoten”, TDVİA, 



İstanbul 1998, XVIII, 251-253). 

10

  “Rum’dan  murat,  İblis’in  zaman-ı  taatına;  Hoten’den  murat  matrudiyeti  zamanına  işarettir.”  (A. 



 

 → → 



Mesnevî’de Geçen Muâviye-İblis Hikâyesi 

147


 

www.istem.org 

kapısının  âşıklarındandık.  Göbeğimizi  onun  sevgisiyle  kestik,  sevgisini  canımıza 

ektiler. Zamandan güzel günler gördük, baharda rahmet suları içtik. Bizim varlı-

ğımızı da onun lütuf ve ihsan eli ekmemiş midir? Bizi de yoktan yaratan o değil 

mi?  Ondan  nice  lütuflar  görmüşüz,  rıza  gülistanında  nice  dolaşmışız.  Başımıza 

rahmet elini koyar, bize de lütuf  çeşmelerini izhar ederdi. Ben daha çocukken, 

süt  emiyorken  beşiğimi  kim  salladı?  O!  Onun  sütünden  başka  kimden  süt  em-

dim? Onun gözetmesinden başka kim yetiştirdi beni? Vücuda sütle giren huyu, 

çıkarmaya  kimin  iktidarı  vardır?  Kerem  denizi  beni  ayıplasa  da  kerem  kapıları 

nasıl kapanır? Onun, asıl peşin ihsan ettiği para, lütuf ve vergisidir. Kahırsa, o 

paranın üstüne konmuş arızi bir tozdan ibarettir. Âlemi lütuf için yarattı. Onun 

güneşi zerreleri okşadı. Ayrılık onun kahrından gebeyse de, ona kavuşmanın de-

ğerini bilmek içindir. Bu suretle diler ki ayrıldığı, canın kulağını bursun, onu tedip 

etsin  de  can,  vuslat  günlerini  bilsin.  Peygamber  “Allah,  ‘Âlemi  yaratmaktaki 

amacım,  ihsan  etmekti.  Yarattım  ki  benden  bir  fayda  görsünler,  balıma 

parmaklarını bansınlar. Ben bir fayda göreyim, çıplak adamdan bir libas el-

de edeyim diye yaratmadım.’ dedi.”

11

 buyurmuştur. Birkaç gün oldu ki beni hu-



zurundan  kovdu.  Fakat  yine  gözüm  onun  güzel  yüzünde.  Böyle  bir  yüzden  bu 

çeşit kahra uğramak şaşılacak şey. Herkes sebeple meşgul olup durmakta. Hâl-

buki ben sebebe bakmam. Çünkü sebep sonra meydana gelen bir şeydir. Sonra-

dan meydana gelen bir şeyin varlığına sebep olur. Ben ezelî lütfa bakar, sonra-

dan meydana geleni yırtar, iki parça ederim. Tutalım, Âdem’e secde etmemem 

hasettendi. Ama o haset de aşktan meydana geldi; inattan, inkârdan değil. Her 

haset, şüphesiz dostluktan meydana gelir. Sevgiliyle başkaları bir arada oturunca 

haset baş gösterir. Aksırana “Çok yaşa!” demek dostluktan olduğu gibi, kıskanç-

lık da dostluğun şartıdır. Onun oyununda bundan başka bir oyun yoktu ki? Oyna 

dedi,  ben  ne  bilirim  ki  ona  katayım?  Bir  tek  oyunum  vardı,  oynadım;  kendimi 

kaldırıp  belâya  attım.  Belâda  da  onun  lezzetlerini  tatmak  istedim,  ona  mat  ol-

dum,  ona  mat  oldum,  ona  mat  oldum!  Ey  ulu  kişi,  bu  altı  cihetli  âlemde  kim, 

kendisini altı duygu kapısından kurtarabilir ki? Altının cüz’ü, nasıl olur da küllün-

den kurtulur? Hele keyfiyetsiz Allah onu eğri yaratmışsa! Bu altı cihet içinde ate-

şe dalmış kişiyi ancak altı ciheti yaratan Allah kurtarabilir. Küfür olsun, iman ol-

sun, onun eliyle dokunmadır, onundur.” 

İblis’in açıklamaları mantıklıdır. Allah’a olan aşkını ve yaptıklarının onun ira-

desinin tezahürü olduğunu ifade ederek Muâviye’yi ikna etmeye çalışır. Bu açık-

lamalar  karşısında  Muâviye’nin  verdiği  cevap  ona  haddini  bildirecek  cinstendir: 

“Bunlar doğru. Fakat bunlardan senin payın eksik. Sen, benim gibi yüz binlerce 

kişinin yolunu kestin, delik deldin, hazineye girdin! Hem ateş ve neft olasın, hem 

yakmayasın, buna imkân var mı? Kimdir ki senin elinden elbisesi yırtılmamış ol-

sun! Ey ateş, senin tabiatın yakmaktır, bir şeyi yakmaman mümkün değil. Allah 

seni yakıcı bir hale getirmiş, bütün hırsızların üstadı etmiştir. İşte lânet budur. Al-

    → → 

Avni Konuk, IV, 219). 

11

 Zayıf bir hadis-i kutsîde Yüce Allah’ın, “Benden istifade etsinler diye mahlûkatı yarattım; ben on-



lardan istifade edeyim diye yaratmadım.” buyurduğu rivayet edilir (el-Irakî, Tahrîcu ehâdîsi’l-İhyâ, 

el-Mevsû‘atu’ş-şâmile  (el-isdâru’s-sânî  2.09),  VIII,  301;  el-Fettenî,  Tâhir  el-Hindî,  Tezkiretu’l-

mevzû‘ât,  el-Mevsû‘atu’ş-şâmile  (el-isdâru’s-sânî  2.09),  I,  97;  el-Gazzâlî,  İhyâu  ulûmi’d-dîn,  el-

Mevsû‘atu’ş-şâmile  (el-isdâru’s-sânî  2.09),  VI,  54;  Câmi‘u’l-ehâdîsi’l-kudsiyye,  el-Mevsû‘atu’ş-

şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09), I, 37). 



148 

Prof.Dr. Adnan Demircan

 

www.istem.org 



lah  ile  yüz  yüze  konuştun.  Ey  düşman,  senin  hilene  karşı  ben  kim  oluyorum? 

Senin marifetlerin, ötüş sesi gibidir, kuşların seslerine benzer, fakat kuş avlar. O, 

yüz binlerce kuşun yolunu kesmiştir. Kuş, aşina bir kuş geldi sanıp aldanmıştır. 

Havada  uçarken  ötüş  sesini  duyunca  havadan  iner,  burada  esir  olur.  Nuh’un 

kavmi  senin  hilenden  feryada  düşmüş,  gönülleri  yanmış,  göğüsleri  paramparça 

olmuştur. Cihanda Âd kavmine rüzgârı sen yolladın, onları azaplara, mihnetlere 

sen düşürdün. Lût kavminin başına taş yağmasına sen sebep oldun. O kara su-

yun  içinde,  senin  yüzünden  boğuldular.  Nemrud’un  beyni,  senin  yüzünden  dö-

küldü, ey binlerce fitne çıkaran Şeytan! Filozof, zeki Firavun’un aklı körleşti, se-

nin  yüzünden  bir  şey  anlamaz  oldu.  Ebû  Leheb  senin  yüzünden  na-ehil  oldu. 

Ebu’l-Hakem de senin yüzünden Ebû Cehil kesildi. Ey bu satrançta nam için yüz 

binlerce  ustayı  mat  eden!  Ey  müşkül  oyunlarıyla  gönülleri  yakan  ve  gönlüne 

merhamet gelmeyen! Sen hile denizisin, halk bir katreden ibaret. Sen dağ gibi-

sin,  selim  kalpli  insanlar  ise  ancak  bir  zerre!  Ey  düşmanlık  edip  duran  Şeytan, 

senin  hilenden  kim  kurtulabilir?  Hepimiz  tufana  gark  olmuşuz.  Ancak  Allah’ın 

koruduğu müstesna. Nice saadetli yıldız, senin yüzünden yanmıştır. Nice asker-

ler, nice topluluklar, senin yüzünden darmadağın olmuştur!” 

İblis’in bu eleştirilere vereceği cevaplar vardır. Kendini haklı çıkarmak için bir 

hamle daha yapar: “Bu bağı çöz. Ben, kalpla halis için mihengim. Hak, beni as-

lanla  köpeği  imtihan  etmek  için  yarattı,  halisle  kalpı  ayırt  etmek  için  halk  etti. 

Ben, kalpın yüzünü ne vakit karartmışım? Kuyumcuyum ben, ona daima değeri-

ni verdim. İyilere yol gösteririm, kuru dalları keserim. Bu otları niye ortaya koya-

rım?  Hayvan  hangi  cinstendir,  meydana  çıksın  diye.  Kurt,  ceylandan  bir  yavru 

doğursa onun kurt yahut ceylan oluşunda şüphe edilir.  Önüne otla kemik koy. 

Bakalım hangisine tezce adım atacak, hangisine meyledecek? Eğer kemiğe gelir-

se köpektir, ota meylederse şüphe yok, ceylan cinsindendir. Kahırla lütuf, birbi-

rine eş oldu. Bu ikisinden bir hayır ve şer âlemi doğdu. Sen otla kemiği göster, 

nefis ve can gıdasını arz et. Nefis gıdasını isterse aşağılıktır, ruh gıdasını isterse 

önderdir. Tene hizmet ederse eşektir. Can denizine dalarsa inci bulur. Gerçi bu 

ikisi birbirine aykırı, hayır ve şerdir ama ikisi de bir iş başındadır. Peygamberler, 

ibadetlerini arz ederler, düşmanlar ise şehvetlerini. Ben iyiyi nasıl kötüleştirebili-

rim? Allah değilim ya! Ben bir davetçiyim, onları yaratan değil! Güzeli çirkin ya-

pabilir miyim? Rab değilim ki… Güzele çirkine bir aynayım. Hintli, bu adamı ka-

ra suratlı gösteriyor diye aynayı yaktı. Ayna dedi ki: Suç benim değil. Benim yü-

zümü cilalayana kabahat bul! O beni gammaz yaptı, ‘Çirkin kimdir, güzel kim?’ 

söyleyeyim diye o, beni doğru sözlü etti. Ben şahidim, şahidi zindana atmak ne-

rede görülmüş? Zindan ehli değilim. Allah şahidimdir. Ben de nerede meyveli bir 

ağaç  görürsem  onu  dadı  gibi  besler,  yetiştiririm.  Fakat  nerede  acı  ve  kuru  bir 

ağaç  görürsem  dışkı,  miskten  kurtulsun  diye  keserim.  Kuru  ağaç,  bahçıvana, 

“Yiğit! Suçsuz, günahsız olduğum halde niye başımı kesiyorsun?” der. Bahçıvan 

der  ki:  “Sus,  kötü  huylu!  Kuruluğun  suç  olarak  yetmez  mi?”  Kuru  ağaç,  “Ben 

doğruyum, eğri değil. Niçin suçum yokken beni kesiyorsun?” der. Bahçıvan der 

ki: “Kutlu bir şey olsaydın da keşke eğri olsaydın, fakat yaş olsaydın! Öyle olsay-

dın Âb-ı hayatı çeker, dirilik suyu ile karışır, hayat bulurdun. Tohumun ve aslın 

kötüymüş, güzel bir ağaca ulaşamamışsın. Güzel bir ağaç dalı, kötü bir ağaca aşı-

lansa o güzellik, kötü ağacın tabiatını da güzelleştirir.” 

Bu açıklamalara rağmen Muâviye kandırılabilecek biri değildir. Şeytan’a şöy-



Mesnevî’de Geçen Muâviye-İblis Hikâyesi 

149


 

www.istem.org 

le cevap verir: “Ey yol kesici, delil getirme. Beni kandırmağa yol bulamazsın, yol 

arama.  Sen  bir  dolandırıcısın,  ben  ise  garip  bir  tacirim.  Getirdiğin  her  elbiseyi 

nasıl satın alabilirim? Kâfirlik edip eşyamın etrafında dolaşma. Sen hiç kimsenin 

malına  müşteri  değilsin.  Dolandırıcı,  müşteri  olamaz.  Müşteri  gibi  görünse  bile 

bu,  hileden,  düzenden  ibarettir.  Kim  bilir,  bu  hasetçinin  kabağında  ne  var?  Ey 

Allah’ım! Bu düşmanın elinden bizi kurtar, feryadımıza yetiş! Bir kere daha bana 

üfürür, beni bir kere daha efsunlarsa bu hırsız, hırkamı kaptı gitti! Onun bu sözü 

duman gibidir. Ey Allah’ım! Elimi tut, yoksa kilimim/inancım elden gider. Bir de-

lil getirmekle İblis’e üst olamam. Çünkü o, her yüce, her aşağılık kişinin fitnecisi, 

imtihancısıdır. “İsimleri öğretti

12

 beyi olan Âdem bile bu köpeğin yıldırım gibi 



koşuşuna  karşı  yaya  kalmıştır.  Şeytan,  onu  bile  Cennetten  yeryüzüne  atmıştır. 

Âdem  bile  Simâk  burcundayken  balık  gibi  onun  oltasına  düşmüş,  “Rabbimiz 



zulmettik

13

 diye ağlayıp feryat etmiştir. Onun hilesine, düzenine nihayet yok-



tur. Onun her sözünde bir şer vardır, her sözünde yüz binlerce sihir gizlidir. Erle-

rin erliklerini bir nefeste bağlar; kadının erkeğin hevesini bir nefeste arttırır. Ey 

halkı yakıp yandıran fitneci İblis! Niçin beni uyandırdın? Doğruyu söyle!” 

İblis’in vazgeçmeye niyeti yoktur: “Kötü zan sahibi olan kişi, yüz nişan da ol-

sa  doğruyu  işitmez.  Bir  gönül,  hayale  düştü  mü  delil  getirsen  bile  hayali  artar. 

Söz, o gönülde illet haline gelir; gazinin kılıcı hırsıza âlet olur. Bu takdirde, böyle 

adama  verilecek  cevap  susmaktan  ibarettir.  Ahmakla  konuşmak  deliliktir.  Ey 

ahmak!


14

 Benim şerrimden Allah’a ne ağlayıp sızlanıyorsun? Sen, o aşağılık nef-

sinin şerrinden ağla, sızlan! Sen helva yersin, çıban olur; sıtmaya tutulursun, sıh-

hatin bozulur. Sonra da suçu yokken İblis’e lânet edersin. Niçin o şeytanlığı ken-

dinde  görmezsin?  Ey  azgın!  Bu,  İblis’ten  değil,  sendendir.  Tilki  gibi  kuyruk  pe-

şinde koşup durmaktasın. Yeşillikte bir kuyruk gördün mü o tuzaktır, bunu niye 

bilmiyorsun?  Bilmiyorsun,  çünkü  kuyruğa  meylin  seni  bilgiden  uzaklaştırdı,  gö-

zünü, aklını kör etti. Sevdiğin şeyler seni kör ve sağır eder;

15

 düşmanlığa kalkış-



ma, bu cinayeti, kara nefsin işledi. Bana suç bulma, aykırı görme. Ben, kötülük-

ten  de  bizarım,  hırstan  da,  kinden  de!  Bir  kere  kötülük  ettim,  hâlâ  pişmanım; 

gecem  gündüz  olsun  diye  bekleyip  duruyorum.  Halk  arasında  itham  edildim. 

Herkes, kadın olsun erkek olsun kendi işini bana isnat ediyor. Zavallı kurt, aç da 

olsa “haşmet içindedir” diye itham edilir. Zayıflıktan yol yürümeye kudreti olma-

sa bile ‘çok yemekten dolayı karnı dolu’ derler.” dedi. 

Bu sözler üzerine Muâviye dedi ki: “Seni doğruluktan başka bir şey kurtara-

maz. Adalet, seni doğruluğa davet etmekte. Doğru söyle de elimden kurtul. Hile, 

savaşımın tozunu yatıştıramaz.” 

Şeytan, “Ey hayal kuran, düşüncelere dalan, doğruyu, yalanı nasıl anladın?” 

diye sordu. 

Muâviye şöyle cevap verdi: “Peygamber, nişanesini bildirmiş, kalpla sağlamı 

–––– 

12

 Bakara 2/31. 



13

 A‘râf 7/23. 

14

 Adnan Karaismailoğlu çevirisinde “Ey temiz kişi!” şeklinde (I, 249), A. Avni Konuk çevirisinde “Ey 



sâde-dil” şeklinde (IV, 248) çevrilmiştir. 

15

 “Bir şeyi çok sevmen seni kör ve sağır eder.” şeklinde bir hadis vardır (et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım 



Süleyman  b.  Ahmed,  Mu‘cemu’l-evsat,  el-Mektebetu’l-elfiyye  (el-isdâr  1.5),  IV,  334;  el-‘Aclûnî, 

Keşfu’l-hafâ, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09), I, 343). 




150 

Prof.Dr. Adnan Demircan

 

www.istem.org 



anlamak için mihenk vermiş; “Yalan kalplerde şüphe uyandırır, doğru kalple-

re  emniyet  ve  neşe  verir.

16

  demiştir.  Gönül,  yalan  sözle  huzur  bulmaz.  Suyla 



yağ karışık olursa çırağ aydınlık vermez. Doğru söz kalbe huzur verir. Doğru söz-

ler,  gönül  tuzağının  yemleridir.  Gönül  hasta  olur,  ağzı  kokarsa  ancak  o  vakit 

doğruyla yalanın tadını almaz. Fakat gönül ağrıdan, illetten salim olursa, yalanla 

doğrunun lezzetini adamakıllı bilir, anlar. Âdem’in buğdaya hırsı artınca bu hırs, 

gönlünden sıhhati, selâmeti kapıp götürdü. Senin yalanına, işvene kulak astı, al-

danıp öldürücü zehri içti. O anda akrebi buğdaydayken ayırt edemedi. Hevesle 

mest olan kişinin temyizi uçup gider. Halk, arzu ve heva sarhoşudur. Onun için 

senin yalanını dinler. Fakat hevadan vazgeçen, gözünü sırlara aşina etmiştir.” 

Mevlânâ,  burada  kadı  hikâyesini  anlatır.  Hikâyenin  sonundaki  iki  beyit 

Muâviye’nin  ağzından  çıkmış  gibidir.

17

  Birisini  kadı  yaptılar.  Ağlayıp  inlemeye 



koyuldu.  Naip ona “Ey kadı! Bu ağlama nedir? Ağlamak, feryat etmek zamanı 

değil. Sevinecek, kutlanacak zamanın.” dedi. Kadı, bir ah edip dedi ki: “Gönlüne 

hâkim olmayan, işin iç yüzünü bilmeyen kimse nasıl hükmedebilir? O, işin haki-

katini bilen iki kişi arasında bir cahilden başka bir şey değildir ki… O iki hasım, 

ne  yaptıklarını  bilirler.  Zavallı,  kadı  o  iki  kişinin  hilesini  ne  bilsin?  Hallerini  bil-

mez, gafildir. Böyle olduğu halde kanlarına, mallarına nasıl hükmedecek?” Naip, 

“Hasımlar, bilgili ama illetlidir. Hâlbuki sen, cahilsin ama şeriat mumusun. Çün-

kü sende bir kasıt ve illet yok. İşte şu illetsizlik yok mu? Gözlerin nurudur. O iki 

bilgin, garazları kör etmiştir. Garaz illeti, onların ilmini göstermez hale getirmiş-

tir.


18

 Kasıtsızlık, bilgisizi âlim yapar, kasıt ve garaz, ilmi aykırı bir hale sokar, zu-

lüm haline koyar. Sen rüşvet almadıkça kör değilsin, fakat tamah ettin mi kör-

sün, kul köle kesilirsin.” dedi. Ben hevadan vazgeçmişim, şehvet lokmalarını az 

yemişim. Gönül çeşnicim aydınlandı; doğruyu yalandan ayırt eder.” 

Muâviye ısrarla sormaya devam etti: “Sen niçin beni uyandırdın? Be hilebaz, 

sen uyanıklığa düşmansın. Sen, afyona benzersin, daima uyutursun. Şaraba ben-

zersin,  aklı,  bilgiyi  giderirsin.  Seni  çarmıha  gerdim.  Haydi,  doğru  söyle.  Ben 

doğruyu  bilir,  anlarım,  hileye  sapma.  Ben  herkesten,  tabiatında,  huyunda  ne 

varsa,  neye  sahipse  onu  ararım.  Sirkeden  şeker  lezzetini  aramam.  Karı  tabiatlı 

erkeği  asker  yerine  saymam.  Putperestler  gibi,  bir  putun  Hak  olduğunu  ya  da 

Hak’tan bir işaret olduğunu görmem. Dışkıdan misk kokusunu istemem. Irmak 

içinde  kuru  kerpiç  araştırmam.  Ağyar  olan  Şeytan’dan  beni  hayır  için  uyandır-

masını ummam.” 

İblis, birçok hileye, düzene kalkıştıysa da Emir, onun inadını, inkârını dinle-

medi. Bunun üzerine sözü ağzının içinde geveleyerek dedi ki: “Ey Muâviye! Seni 

şunun için uyandırdım: Cemaate yetişesin, devletli Peygamber’in ardında namaz 

–––– 


16

 Bu beytin, “Şüphe veren şeyi şüphe vermeyen şeye bırak. Zira doğruluk sükûn, yalan ise şüphe 

uyandırır.”  (Ahmed  b.  Hanbel,  Müsned,  el-Mevsû‘atu’ş-şâmile  (el-isdâru’s-sânî  2.09),  IV,  263 

[1746],  269  [1752];  et-Tirmizî,  Sünen,  el-Mevsû‘atu’ş-şâmile  (el-isdâru’s-sânî  2.09),  IX,  433 

[2708]; el-Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 

2.09), XVI, 368) hadisinin manası olduğu ifade edilir (A. Avni Konuk, IV, 252). 

17

 A. Avni Konuk, şarihlerin bu iki beytin Muâviye’nin ağzından çıktığını söylediklerini ifade ettikten 



sonra, “Fakat fakirin zevkine göre bu iki beyti cenâb-ı Pir efendimiz kadı’nın lisanından buyurur-

lar.” der (IV, 257). 

18

 Tahiru’l-Mevlevî, VII-VIII, 836. 




Mesnevî’de Geçen Muâviye-İblis Hikâyesi 

151


 

www.istem.org 

kılasın.

19

 Eğer namaz fevt olsaydı, vakit geçseydi bu cihan, sana nursuz, kapka-



ranlık  kesilecekti.  Bu  ziyandan  bu  dertten  dolayı  ağlayacak,  gözlerinden  âdeta 

kâselerle yaş dökecektin. Herkes, ibadetten bir zevk alır, bu yüzden de bir an bile 

sabredemez, ibadette bulunur. Fakat o dert, o gussa yüzlerce namaza değer. Ne-

rede namaz, nerede o niyazın ışığı? Biri mescide girerken baktı ki halk mescitten 

çıkıyor. “Cemaat dağıldı mı ki herkes acele, acele mescitten çıkıyor?” diye sor-

du.  Biri,  “Peygamber,  cemaatle  namazını  eda  etti,  duasını  bile  bitirdi.  Ey  ham 

adam, nereye gidiyorsun? Peygamber, çoktan selâm verdi.” dedi. Adam bir ah 

çekti  ki  ahının  dumanı  göründü.  Bir  vah  etti  ki  gönlünden  kan  kokusu  geldi. 

Cemaatten biri, “Sen bu ahı bana ver, ben o namazı sana bağışlayayım.” dedi. 

Adam “Verdim, namazı da kabul ettim.” dedi. Öbürü o ahı, yüzlerce niyazı aldı. 

Gece rüyasında hatif ona, “Sen Âb-ı hayatı, derde derman olan ameli aldın, O 

ahı seçmen, o âşıklar zümresine girmen yüzü suyu hürmetine de bütün cemaatin 

namazı kabul edildi.” dedi.” 

Sonra Azazil

20

 şöyle dedi: “Ey Âdil Emir!



21

 Artık hilemi açığa vurayım. Eğer 

namazın fevt olsaydı gönlüne dert düşecek, ah ve figana başlayacaktın. O tees-

süf, o figan, o niyaz, yüzlerce zikirden, namazdan üstün olacaktı. Böyle bir ah, 

hicapları yakmasın diye korktum da seni, onun için uyandırdım. İstedim ki öyle 

bir  ah  etmeyesin,  bu  suretle  de  o  yola  sahip  olmayasın.  Ben  hasetçiyim,  işte 

böyle bir hasette bulundum. Düşmanım; işim, gücüm, hile ve kinden ibarettir.”  

Bunun  üzerine  Muâviye,  “İşte  şimdi  doğruyu  söyledin,  senden  bu  beklenir, 

lâyığın budur. Sen örümceksin, ancak sinek tutabilirsin. Hâlbuki ben sinek deği-

lim, zahmet etme a köpek! Ben akdoğanım, beni padişah avlar. Örümcek, etra-

fımızda nasıl olur da ağ örebilir? Kudretin varken yürü, sinek avla, sinekleri bir 

ayran tası civarına çağır! Onları bala çağırsan bile bu çağırış, şüphe yok yalandır, 

çağırdığın şey de yine ayran! Sen beni uyandırdın ama o uyandırış, uykunun ta 

kendisiydi.  Bana  gemi  gösterdin  ama  gösterdiğin  gemi,  girdaptan  ibaretti.  Sen 

beni, daha iyi bir hayırdan mahrum etmek için hayra sevk ettin.” dedi. 

*** 


Mevlânâ, hikâyede Muâviye’yi İblis’in ikna edici açıklamalarını çürüten, desi-

selerine kanmayan dini bütün, feraset sahibi bir muttaki olarak göstermektedir. 

O, Ehl-i Sünnetin Ashab hakkındaki genel olumlayıcı ve yüceltici anlayışına uy-

makla birlikte Sünnî anlayıştan daha yüceltici bir yaklaşıma sahiptir. Bu anlayışı, 

sufilerin  hoşgörüsüyle  ve  hayata  bakışlarıyla  ilişkilendirerek  açıklamak  mümkün 

–––– 


19

 Hikâyenin başında karşılaşma, Muâviye’nin iktidar döneminde meydana gelmiş gibi anlatılırken bu 

beyitte  Hz.  Peygamber’in  arkasında  namaz  kılmaktan  söz  edilmektedir.  A.  Avni  Konuk,  beytin 

şerhi  sadedinde,  “Bu  beyana  nazaran,  Hz.  Muâviye  ile  İblis  arasındaki  bu  münazaranın 

Risâletpenah efendimizin ömr-i saadetlerinde vaki olduğu anlaşılıyor.” demektedir (IV, 260). Hz. 

Peygamber döneminde Muâviye’nin köşkünden ya da halkın çok gelip gitmesi sebebiyle yorulma-

sından söz edilemeyeceğine göre hikâyenin başıyla bu beyit arasında bir çelişki varmış gibi görü-

nüyor. 


20

 İslâm kaynaklarında Şeytan veya İblis’in diğer adıdır. Yahudi ve Hıristiyan kaynaklarında azazel, 

azael ve hazazel şeklinde geçer (Bk. Salih Tuğ, “Azâzîl”, TDVİA, İstanbul 1991, IV, 311-312). 

21

 Makalede esas aldığımız İzbudak çevirisinde bu ifade “Ey Emir” (II, 213), Şefik Can çevirisinde “Ey 



Cömert Emir” (I, 464), Gölpınarlı şerhinde “a cömert Emir” (II, 395), A. Avni Konuk çevirisinde 

ise “Ey adl beyi” şeklinde çevrilmiştir (IV, 263). “Ey Âdil Emir” ifadesini Tahiru’l-Mevlevî çevirisin-

den aldık (VII-VIII, 842). 



152 

Prof.Dr. Adnan Demircan

 

www.istem.org 



ise de hikâyenin kahramanı olarak Muâviye gibi bir şahsiyetin bilinçli olarak se-

çildiğini düşünüyoruz. Zira Muâviye, özellikle Ehl-i Beyt taraftarlarının samimiye-

tine inanmadıkları, başarı elde etmek için her türlü yola başvurmaktan kaçınma-

yan  ve  rahatlıkla  İslâmî  ilkeleri  çiğneyebilen  biri  olduğunu  düşündükleri,  Müslü-

manlığından kuşku duydukları bir düşmandır. Belki de yaygın olan bu anlayış se-

bebiyle  Abdülbaki  Gölpınarlı,  Muâviye’nin  bazı  olumsuz  davranışlarını  zikrettik-

ten sonra ileri sürdüğü kimi delillerden hareketle

22

 Mevlânâ’nın Muâviye hakkın-



da olumsuz bir kanaate sahip olduğuna işaret etmek istemişse de onun yaklaşı-

mı, hikâyenin ortaya koyduğu tabloya uymamaktadır. 

Mevlânâ’nın  anlattığı  hikâyenin  kaynağını  tespit  edemedik.  Ancak  bu  hikâ-

yenin gerçek olabileceğine ihtimal vermiyoruz. Zaten bunun fazla bir önemi de 

yoktur. Zira burada önemli olan hikâyenin tarihi doğruluğu değil, verilmek iste-

nen mesajdır. Öte yandan Muâviye’nin bu hikâyenin kahramanı olarak seçilmesi 

için hikâyenin mutlaka kaynaklara dayanması da gerekmez. 

*** 


Sonuç olarak hikâyeye göre Muâviye, İblis’in amacına ulaşabileceği kolay bir 

av olmadığını göstermiş; uyanık bir mümin olarak İblis’in oyununa gelmemiştir. 

Hikâyeye göre Şeytan, insanın kötülüğü için çalışan bir varlıktır. Onu kötü yolla-

ra sürükleyerek, kötülükleri güzel göstererek kandıramadığı durumlarda iyi yolları 

da kullanır. İnsana kötülük yaptıramazsa, daha az sevap kazanmasının yollarını 

arar. Bunun için mümin insan Şeytan’ın her türlü oyun ve hilelerine karşı uyanık 

olmalıdır.  Ashabtan  biri  olan  Muâviye,  Şeytan’ın  oyununa  gelmeyerek  feraset 

sahibi bir Müslüman örneği ortaya koymuştur. Şeytan’ın ortaya koyduğu deliller, 

her insan tarafından reddedilebilecek şeyler olmadığı halde Muâviye, bunların üs-

tesinden kolayca gelmiştir. Zira Muâviye, Şeytan’ın hileciliğinden kuşku duyma-

yan halis bir mümindir. 

Mevlânâ,  Sünnî  söyleme  uygun  olarak  Hz.  Ali’yi  tebcil  etmenin  yanı  sıra 

Muâviye’yi tebriye ve tazim etmeyi de ihmal etmemiştir. Hatta bu tazimde Sünnî 

söylemin sınırlarını aşarak onu daha da yüceltici bir konuma oturtmuştur. 



Kaynaklar 

»  el-‘Aclûnî, Keşfu’l-hafâ, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  Ahmed b. Hanbel, Müsned, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  el-Albânî, Silsiletu’z-za‘îfa, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  Aycan, İrfan, Saltanata Giden Yolda Muâviye b. Ebî Süfyân, Ankara 1990. 

»  el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir et-Temîmî, Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark beyne’l-



fırak), Önsöz ve Notlarla Çev.: Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1991. 

»  Câmi‘u’l-ehâdîsi’l-kudsiyye, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  el-Eş‘arî,  Ebu’l-Hasan  Ali  b.  İsmail,  el-İbâne  ‘an  usûli’d-diyâne,  Thk.:  Abbâs  Sabbâğ,  Beyrut 

1414/1994. 

»  el-Fettenî, Tâhir el-Hindî, Tezkiretu’l-mevzû‘ât, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  el-Gazzâlî, İhyâu ulûmi’d-dîn, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  el-Hâkim  en-Nîsâbûrî,  el-Müstedrek  ‘ale’s-Sahîhayn,  el-Mevsû‘atu’ş-şâmile  (el-isdâru’s-sânî 

2.09). 


–––– 

22

 “Mevlânâ’nın bu hikâyede Muâviye’ye “Emir” demesi (2655, 2704, 2768, 2784. beyitler), ona 



“Şeytan yolumu vurdu” dedirtmesi (2656. beyit), Şeytan’a “Benden ne sızlanıyorsun, nefsin şer-

rinden sızlan” diye hitap ettirmesi (2722. beyit) ve metinde buna benzer şeyler söyletmesi (örneğin 

2725.  beyit),  bu  hikâyeden  sonra  da  Mescid-i  Dırâr’dan  bahsetmesi  dikkate  değer.”  (Abdülbaki 

Gölpınarlı, II, 401). 




Mesnevî’de Geçen Muâviye-İblis Hikâyesi 

153


 

www.istem.org 

»  el-Irakî, Tahrîcu ehâdîsi’l-İhyâ, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  İbn Mâce, Sünen, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  Mevlânâ  Celaluddin-i  Rûmî,  Mesnevî  ve  Şerhi,  Şerheden:  Abdülbaki  Gölpınarlı,  2.  Basım,  Milli 

Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1985. 

»  ________, Mesnevî, Çev.: Veled İzbudak, Gözden Geçiren: Abdülbaki Gölpınarlı, Milli Eğitim Ba-

kanlığı Yayınlar, İstanbul 1991. 

»  ________, Mesnevi, Çev. ve Şerh: Tahiru’l-Mevlevî, Şamil Yayınevi, İstanbul (t.y.). 

»  ________,  Mesnevî,  Hazırlayan:  Adnan  Karaismailoğlu,  Yeni  Şafak  Kültür  Armağanı,  İstanbul, 

2004. 

»  ________, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, Çev.: ve Şerh: A. Avni Konuk, Kitabevi, İstanbul 2005. 



»  ________, Konularına Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi, Çev.: Şefik Can, Ötüken Neşriyat, 

İstanbul 1999. 

»  en-Nesefî,  Ebu’l-Mu‘în  Meymûn  b.  Muhammed,  Tabsiratu’l-edille  fî  usûli’d-dîn  ‘alâ  tarîkati’l-

İmâm Ebî Mansûr el-Mâturîdî, Thk.: Claude Selâme, Dımaşk 1993. 

»  Pezdevî, Ebû Yusr Muhammed, Ehl-i Sünnet Akaidi, Çev.: Şerafeddin Gölcük, 2. Basım, İstan-

bul 1988. 

»  es-Sağânî, el-Mevzû‘ât, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 

»  et-Taberânî,  Ebu’l-Kâsım  Süleyman  b.  Ahmed,  Mu‘cemu’l-evsat,  el-Mektebetü’l-elfiyye  (el-isdâr 

1.5). 


»  Taşağıl, Ahmet, “Hoten”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XVIII, İstanbul 1998. 

»  et-Tirmizî, Sünen, el-Mevsû‘atu’ş-şâmile (el-isdâru’s-sânî 2.09). 



»  Tuğ, Salih, “Azâzîl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IV, İstanbul 1991. 

 

Yüklə 259,59 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə