Mehdi SƏLİmzadə QƏDİr xəLİlov
Yüklə 2,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
14 Yerli özünüidarəetmə orqanları, adətən bu orqanların fəaliyyətinin səmərəliliyi birbaşa asılı olduğu şaxələnmiş mə- mur aparatına əsaslanırlar. Yerli özünüidarəetmə orqanları bir- başa olaraq yerlərdə idarəetmə funksiyalarını yerinə yetirirlər və, eyni zamanda, hakimiyyət mexanizminin hüquqi baxımdan sərbəst elementi kimi çıxış edirlər. Hazırda yerli özünüidarəet- mə orqanları və onların icra aparatları sayına görə idarəetmə sisteminin ən iri elementlərindən biridir. Bir sıra müasir dövlət- lərdə yerli özünüidarəetmə orqanlarının hüquqi və faktiki sər- bəstliyi spesifik xarakter daşıyır. Onların sərbəstliyi muxtar va- hidlərin sərbəstliyindən fərqlidir, çünki yerli özünüidarəetmə orqanları qanunvericilik səlahiyyətlərinə malik deyildilər və dövlətin, və ya federativ dövlət olduqda, federasiya subyektinin mərkəzi qanunvericilik orqanları tərəfindən qəbul edilmiş qa- nunvericilik aktları əsasında və çərçivəsində fəaliyyət göstərə bilərlər. Məsələn, Almaniya Federativ Respublikasında yerli özünüidarəetmənin hüquqi tənzimlənməsinin üç şərti irəli sürü- lür: federal qanunvericilik, ayrı-ayrı torpaqların qanunvericiliyi və icmaların özləri tərəfindən qəbul edilən hüquqi təlimatlar. Federal qanunvericiliyin normaların əsasını ilk növbədə Alma- niya Federativ Respublikasının 1949-cu il tarixli Əsas Qanunu təşkil edir, lakin yerli özünüidarəetmənin hüquqi tənzimlənmə- sində aparıcı yeri torpaqların qanunvericiliyi tutur, halbuki müxtəlif torpaqlarda kommunaların hüquqi vəziyyəti özünə- məxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Torpaqların konstitusiyaları, bir qayda olaraq, AFR-in Əsas Qanununun əsas müddəalarını təkrarlayır, habelə onun ayrıca normalarını tamamlayır və konkretləşdirir. Kommuna özünüidarəetməsinin məsələlərinin əksər hissəsi torpaqların qanunları ilə tənzimlənir və bunların 15 arasında əsas yeri kommunaların nizamnamələri tutur. Kommu- nalar haqqında nizamnamələr AFR-in bütün torpaqlarında var- dır. AFR-də yerli özünüidarəetmənin hüquqi tənzimlənməsinin üçüncü hissəsi icmaların özlərinin hüquqi aktlarıdır. Onlar yerli məsələlər üzrə öz hüquqi aktlarını qəbul etmək hüququna ma- likdirlər. Bütün torpaqların kommunalar haqqında nizamnamə- lərində hər bir kommunanın öz nizamnaməsini və ya əsasnamə- sini qəbul etmək imkanına malik olması barədə müddəalar mövcuddur. Bu nizamnamələr vergilərin müəyyən olunması və onların tutulması, kommunanın xərclərinin rəsmiləşdirilməsi, planlaşdırma sahəsində muxtariyyətin həyata keçirilməsi, kom- munaл idarəçiliyinin təşkili imkanlarını müəyyən edirlər. Təcrübədə yerli özünüidarəetmə prinsipi dedikdə sırf yerli əhəmiyyətə malik olan bu və ya digər inzibati səlahiyyətlə- rin həmin ərazi vahidinin əhalisi tərəfindən birbaşa seçilən or- qanlara ötürülməsi nəzərdə tutulur. Demokratik dövlətlərdə yer- li özünüidarəetmə orqanlarının rolu ilə bağlı “bələdiyyə haki- miyyəti – siyasətdən kənar” doktrinası mövcuddur. Bu o de- məkdir ki, yerli özünüidarəetmə orqanları siyasi məsələləri həll etməməlidirlər, çünki siyasi məsələlərin həlli dövlətin maraqla- rına toxunur və bununla əlaqədar sırf yerli əhəmiyyət kəsb edə bilməz. Bu, şübhəsiz ki, yerli orqanların siyasi təsirə məruz qal- masından xəbər vermir, çünki bu sadəcə olaraq bu qeyri-müm- kündür, ona görə ki, onlar regional ictimai təşkilatların partiya siyahıları ilə seçilirlər. 16 II FƏSİL YERLİ ÖZÜNÜİDARƏETMƏ SAHƏSİNDƏ BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ 2.1. Yerli özünüidarəetmə sistemləri azırda elmi ədəbiyyatda tez-tez dünya təcrübəsin- də tanınmış və əsası yerli özünüidarəetmə orqanla- rı və mərkəzi hakimiyyət orqanları arasında münasibətlər təşkil edən yerlərdə hakimiyyətin təşkili modellərinin təsnifatına rast gəlinir. Bu yanaşmaya uyğun olaraq yerli özünüidarəetmənin dörd baza modelini seçmək olar: anqlosaks, kontinental, qarışıq və sovet modelləri. Anqlosaks (klassik) modeli, əsasən eyni adlı hüquq sis- teminə malik dövlətlərdə, o cümlədən Böyük Britaniyada, Ame- rika Birləşmiş Ştatlarında, Kanadada, Hindistanda, Avstraliya- da, Yeni Zelandiyada və s. dövlətlərdə yayılmışdır. Bu modelin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: a) formal muxtariyyət və yerli özünüidarəetmənin sər- bəstliyi; b) yerlərdə yerli özünüidarəetmə orqanlarına nəzarət edən mərkəzi hökumətin səlahiyyətli nümayəndələrinin olma- ması. H 17 Bu modelə istiqamətlənmiş dövlətlərdə mərkəzi haki- miyyət və yerli özünüidarəetmə arasında münasibətlər “həvalə edilmiş səlahiyyətlər daxilində fəaliyyət göstərmək” prinsipi ilə müəyyən edilir, yəni yerli özünüidarəetmə orqanları yalnız qa- nunla nəzərdə tutulmuş fəaliyyəti həyata keçirə bilərlər. Digər fəaliyyət səlahiyyətlərin aşması hesab olunur və məhkəmə tərə- findən hüquqazidd fəaliyyət kimi qiymətləndirilir. Klassik bələdiyyə formalarının vətəni olan Böyük Brita- niyada yerli özünüidarəetmə orqanlarının səlahiyyətləri parla- mentdən irəli gəlməsi və onların parlamentin əlaltısı (onun ira- dəsinin itaətkar icraçısı) olması mübahisəedilməz bir faktdır. Amerika Birləşmiş Ştatlarında yerli özünüidarəetmə or- qanlarının konstitusion statusunun müəyyən edilməsi zamanı Amerikanın hüquq doktrinasının xüsusiyyətləri nəzərə alınır. Bu məsələdə standart müddəa qismində “bələdiyyələr – ştatların əlaltısı” formulu tətbiq edilir. Bununla yanaşı, Amerikanın ək- sər ştatlarının konstitusiyalarında təsbit edilmiş özünüidarəetmə prinsipi bələdiyyə orqanlarının yerli əhəmiyyətli məsələləri on- lara həvalə edilmiş səlahiyyətlər daxilində ştatın müdaxiləsi ol- madan sərbəst həll etmək hüququnu nəzərdə tutur. Bu model yerlərdə özünüidarəetmə orqanlarına mərkəz- dən nəzarət edilməsi məqsədilə təyin edilən hər hansı məmurun olmasını nəzərdə tutmur. Yerli şuralar qanun, ənənə (əldə edil- miş təcrübə), məhkəmə presedenti çərçivəsində sərbəst olaraq və öz məsuliyyəti ilə mərkəzi orqanların səlahiyyətlərinə aid edilməmiş məsələləri həll edirlər. Yerli özünüidarəetmə orqan- ları üzərində nəzarət dolayısıdır, yəni onların fəaliyyətinin ma- liyyələşdirilməsi, sahə nazirlikləri tərəfindən təftişlərin keçiril- məsi, adapti qanunların qəbul edilməsi (parlament nümunəvi Yüklə 2,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|