MəDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MƏDƏNİYYƏT VƏ TURİZM NAZİRLİYİ F. KÖÇƏRLİ ADINA RESPUBLİKA UŞAQ KİTABXANASI ELMİ-METODİKA ŞÖBƏSİ ( Xanımana Əlibəylinin 95 illik yubileyi ilə əlaqədar ) Uşaq ədəbiyyatımızın “xanım anası” Bakı - 2015 2
Tərtibçidən:
Əziz uşaqlar! Bu il sizlər üçün “Ulduzların nəğməsi”, “Mərcanqulu əfsanəsi”, “Sənubərin gözləri” kitablarında maraqlı şeirlər, nəğmələr qoyub getmiş sevimli şairimiz Xanımana Əlibəylinin 95 illik yubileyidir. O, həmçinin “Təzə il”, “Günəş olaram məndə”, “Pişik” və bir çox uşaq nəğmələrinin də sözlərinin müəllifidir. Uşaq yazıçısı olaraq şairin bu il 95 illik yubileyi keçirilir. Bu münasibətlə keçirilən tədbirlərə kitabxanamızda qoşulacaq. Ədəbi fəaliyyətə erkən yaşlarından başlayan Xanımana Əlibəylinin şeirlərinin dili sadə, qafiyələri musiqili olduğundan bu şeirlər yaddaşlarda asan həkk olunur. Şeirlərinə yazılmış mahnılarının isə uşaqlar tərəfindən daima sevilərək oxunması şairin bu gün də unudulmamasından xəbər verir. Əsərləri müxtəlif xalqların dillərinə tərcümə edilmiş şairəmizin yubileyi münasibətilə hazırladığımız bu vəsaitdə bizim də məqsədimiz Xanımana Əlibəylini sizlərə daha yaxından tanıtmaq, onun yaradıcılığında yer alan tapmacaları, şeirləri yenidən sizlərə sevdirməkdir. Vəsait iki hissədən ibarət olub, Giriş hissə və Keçiriləcək tədbirlər bölümünə ayrılır.
Girişdə şairənin həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat verilir, əsərlərindən söhbət açılır. II hissədə isə şairənin yubileyi ilə bağlı kitabxanada keçirilməsi nəzərdə tutulan tədbirlər – təşkil olunacaq sərgilər, uşaqlara maraqlı olan viktorinalar, sözlərinə yazılmış musiqilər haqqında, şairənin kitablarının elektron təbliği üçün retro bazasından danışılır. Şairənin xatirəsinə hazırlanan ədəbi-bədii gecədə isə Xanımana Əlibəyli haqqında sitatlar, qızı Gülər Abdullayevanın anası haqqında xatirələri, “Gözəllər gözəli” pyesinə hazırlanmış səhnəcik, bədii kompozisiyalar verilmişdir.
3
Haqqında:
Bakı kəndələrindən olan Keşlədə ziyalı ailəsində 1920-ci ildə anadan olan Xanımana Əlibəyli, orta təhsilini Bakıda almış, hələ məktəbdə oxuyarkən həkim olmaq arzusu ilə yaşamışdır. 16 yaşında ikən Xanımana Bakıda Tibb İnstitutuna daxil olmuşdur. 1942-ci ildə institutu uğurla bitirən gənc həkim təyinatla vətənimizin dilbər guşələrindən olan Masallıya göndərilmiş, orada Qızılavar kənd tibb məntəqəsində fəaliyyətə başlamışdır. Azərbaycan Tibb Universitetinin müalicə-profilaktika fakultəsini bitirdikdən sonra uşaq poliklinkalarının birində çalışmışdır. Uşaqlara olan sevgisi və Azərbaycan Uşaq ədəbiyyatına marağı nəticəsində sonrakı illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakultəsində təhsilini davam etdirmişdir. Tələbəlik illərində yazdığı “Ana” şeri onu ədəbiyyata həvəsləndirmişdir. Kiçikhəcmli şeirlərindən ibarət “ Balaca həkim ” adlı ilk şeir kitabı 1955-ci ildə çap edilmişdir. “ Çoxbilmiş çəpişlər ”, “ Dovşanın ad günü”, “ Ləpələrin nağılı ”, “ Sənubərin gözləri ”, “ Məni günəşə at ” və b. şeirlər kitabının da müəllifi olmuşdur. Xanımana Əlibəyli uşaqlar üçün yazılmış yüzlərlə şeirin, onlarla poema və səhnə əsərinin, 30-dan artıq kitabın müəllifidir. Müəllifin “ Cınquş ”, “ Dovşanın ad günü ”, “ Aycan ”, “ Gözəllər gözəli ” pyesləri uzun müddət uşaqlar üçün gənc tamaşaçılar teatrının səhnəsini bəzəmişdir. Tezliklə Xanımana ikinci ali təhsil almaq üçün ADU-nun filologiya fakültəsinə qəbul imtahanları vermiş, beş il sonra həmin fakültəni müvəffəqiyyətlə bitirmişdir
Əsərlərində vətənə məhəbbət, insan əməyinə və istedadına ehtiram, təbiət gözəlliklərinə vurğunluq, ataya, anaya, müəllimə qardaş-bacıya ümumiyyətlə böyüklərə hörmət və ehtiram, özündən kiçiklərə şəfqət və məhəbbət, kamil insan üçün yaraşmayan eybəcər hallara nifrət, gücün birlikdə olması kimi insani keyfiyyətləri tərənnüm edən X.Əlibəylinin bəzi əsərləri keçmiş SSRİ xalqlarının, eləcə də çex və slovak dillərinə tərcümə edilmişdir.“
Xanımana ömrünün ixtiyar çağında 7 may 2007-ci ildə dünyasını dəyişmiş, Bakı şəhərində dəfn edilmişdir. Filologiya elmləri doktoru, şair Rafiq Yusiflinin yazdığı kimi, Xanımana "mələklərin qanadında Tanrı dərgahına uçmuşdur" ("Ədəbiyyat qəzeti", 11 may 2007-ci il).
“ Dovşanın ad günü ” “ Gözəllər gözəli ” poemaları onun ən populyar poemalarından biri olub, məktəb yaşına çatmamış uşaqlar üçün nəzərdə tutulub. Dovşanın ad günü poemasında yenicə təbiəti tanımağa başlayan uşaqlar üçün müəllif çəpişi, quzunu, tülkünü, xoruzu, kirpini, meymunun əlamət və cizgilərini çox ustalıqla tərənnüm etmişdir. Sənətkar heyvanlarin simasında dəyanət, bir- birinə kömək, əl uzatmaq kimi keyfiyyətlərlə yanaşı, tülkünün obrazında tamahkarlıq, oğurluq, xəyanətin də mövcudluğunu da göstərmişdir. Dovşana bax, dovşana. Bu gün nə tez oyandı? O hoppana-hoppana Pəncərədə dayandı. Bax atlana-atlana
4
Əl qol açıb qurbağa, Dərhal girib meydana Başladı oynamağa.......
Gənc şair Bakıdakı 13 nömrəli orta məktəbdə təhsil almış, həmişə yaxşı oxumuş, müəllimlərinin sevimlisi olmuşdur. Onlardan biri, sonralar görkəmli yazıçı kimi tanınan Məhərrəm Əlizadə Xanımananın istedadını görüb onunla məşğul olmuş, ilk şeirlərinin kütləvi informasiya vasitələrinə yol açmasına, özəlliklə də balaca şairin Azərbaycan radiosu ilə çıxışlarına məsləhətçi və köməkçi olmuşdur. Xanımananın ilk şeirləri 1938-ci ildən dövri mətbuatda dərc olunmağa başlamış, "Balaca həkim" adlı birinci kitabı isə 1955-ci ildə Uşaqgəncnəşr tərəfindən 30.000 nüsxə tirajla çap olunmuşdur.
Bədii yaradıcılıq sahəsində yeni, ciddi uğurlar qazanan məhsuldar şairəmiz 1953-cü ildə o zamankı uşaq ədəbiyyatımızın parlaq simalarından olan Mirvarid Dilbazi və Mikayıl Rzaquluzadənin zəmanətləri ilə SSRİ Yazıçılar İttifaqına üzv qəbul edilmişdir. Keçiriləcək tədbirlər:
Öz maraqlı şeirləri ilə körpə balalarımızı sevindirmiş şairimizin 95 illk yubileyi şəhərimizin orta məktəblərində və kitabxanalarda yüksək səviyyədə qeyd olunması nəzərdə tutulub. Uşaq kitabxanası olaraq F. Köçərli adına Respublika Uşaq kitabxanasıda yubilyarın kitablarının təbliği, əsərlərinin oxuculara çatdırılması üçün, yubiley sərgiləri, ucadan oxular, şairənin yazdığı tapmacalardan ibarət viktorinalar, ədəbi-bədii gecələr, səhərciklərin keçirilməsi ilə zəngin olacaqdır. Kiçikyaşlı məktəblilər üçün təşkil edilən proqramlarda ilk növbədə Xanımana Əlibəylinin kitablarının təbliği üçün, kitab guşələri təşkil olunacaq. Hazırlanmış proqramda uşaqları yazıçının əsərləri ilə tanış etmək üçün tapmacalarından təşkil edilmiş viktorinalar, kiçikyaşlılar üçün şeir səhərcikləri, sozlərinə yazılmış gözəl uşaq musiqiləri səsləndiriləcək.
Xanımana Əlibəylinin yaradıcılığında uşaqların zehni inkişafına kömək edən tapmacalardan istifadə etməklə viktorinaların keçirilməsidə uşaqlar tərəfindən maraqla qarşılanar. Təşkil olunmuş viktorinada kitabxanaçının söylədiyi tapmacaların cavabını uşaqlar söyləyir. Sonda fəal iştirakçılar mükafatlandırılır.
Kimdir gəzir bu otağı? Saqqalı al rəng olur Nə əli var, nə ayağı, Tükləri qəşəng olur Mürəkkəbi töküb mizə, Oxuyur neçə dəfə Görünməyir dəcəl gözə. Səs düşür hər tərəfə Saçlarımı tutub yoldu, Əlbəttə artist deyil Heç bilmədim necə oldu? Ancaq səsi pis deyil Külək Xoruz
Hoppandı navalçaya, O çayın üstə yatır, Axdı tuta, alçaya. Nə islanır, nə batır. Yağış Körpü 5
O, hansı canlıdır heç səsi yoxdur, Başında var budağı Quruya çıxmağa həvəsi yoxdur. Gəzir meşəni, dağı Balıq Maral
Öz evciyini almış Günəş kimi girdədir Gecə-gündüz dalına; Göydə deyil yerdədir İstəyir yağsın yağış - Rəngi qızılı-sarı, Kar etməyir halına Baxır günəşə sarı İlbiz Günəbaxan
O, ağacda yaşayır, Bostanda şar kimidir, Çoxlu fındıq daşıyır. Ağappaq qar kimidir. Qoy qonaq gəlsin hər qış Üst-üstə geyib donu - Ona dostu yoldaşı. Şaxta kəsməin onu. Bilir hara nə yığmış - Kələm Çox yaxşıdır yaddaşı Dələ
Uşaqların sevimli yazıçısı olan Xanımana Əlibəyli onlar üçün gözəl şerlər, tapmacalarla yanaşı şeirlərinə bəstələnmiş gözəl uşaq mahnıları ilə də onları sevindirmişdir. Bunlardan: Əks-səda (Söz: Xanımana Əlibəyli, musiqi: Hökümə Nəcəfova) Armud (Söz: Xanımana Əlibəyli, musiqi: Şəfiqə Axundova) Günəş olaram mən də (Söz: Xanımana Əlibəyli, mus: Hökümə Nəcəfova) Qonaqlıq (Söz: Xanımana Əlibəyli, mus: Oqtay Zülfüqarov) Günəş olaram mən də söz:Xanımana Əlibəyli mus:Hökümə Nəcəfovanı Qışda şaxtada, buzda Günəş çimir hovuzda. Qoy gətirim ləyəni, Su tök, yuyundur məni. Ay ana, böyüyəndə Günəş olaram mən də. Qışda şaxtada, buzda Günəş çimir hovuzda. Lap istisində yayın Qoy gətirim ləyəni, Su tök, yuyundur məni. Ay ana, böyüyəndə Günəş olaram mən də.
6
Təzə il Söz: Xanımana Əlibəyli, Mus: Hökümə Nəcəfova.
Döşündə ağ qərənfil, Sən gələndə, təzə il, Xoş gəlmisən, təzə il. Ağ gül açır elə bil; Yolkamıza qar ələ, Yolkamıza qar ələ, Gəl, oynayaq əl-ələ. Gəl, oynayaq əl-ələ.
Çöllərdə fırfıra tək Hərlədir qarı külək. Yolkamıza qar ələ, Gəl, oynayaq əl-ələ.
Oxucularımıza Xanımana Əlibəylinin kitablarını yaxşı təbliğ etmək üçün aşağıdakı sərgi formalarını verə bilərik. I sərgi forması yalnız Xanımana Əlibəylinin kitablarının sərgisindən ibarət ola bilər.
7
banisi ”, “ Xanımana Əlibəyli – 95 ”, “ Uşaqların sevimlisi ” və s. b başlıqlar ilə təşkil etdiyimiz sərgidə yazıçının uşaq kitablarından götürülmüş illisturasiyalardan, yazıçının şəkillərindən də istifadə edə bilərik. Həmin sərginin hazırlanmasında istifadə edilən Xanımana Əlibəyli haqqında deyilən aşağıdakı sitatlari təqdim edirik: “Xanımana Əlibəyli Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının klassiki və uşaq dramaturgiyasının banisidir. ” Xalq yazıçısı Anar “Xanımna Əlibəyli Uşaq ədəbiyyatımızın “ xanım anası ” və Azərbaycan uşaq poeziyasının banisidir.” Alim, akademik Bəkir Nəbiyev “ Fəхr edirəm ki, anamın şeirlərini bu gün də uşaqlar sevə-sevə oхuyurlar ” “ O, hər gələn uşaqlarla yenidən doğulacaq, müstəqil Azərbaycanın yeni-yeni körpə nəsilləri onun “ dovşanın ad günündə ” iştirak edəcək ”. “ Professor, f. e. d. Gülər Abdullabəyova ” Yazıçının kitablarının bir neçə nüsxəsi kitabxananın Qızıl fondu tərəfindən mühafizə edilir. Qızıl fondda saxlanılan bu kitablardan, istifadəçilər kitabxananın www.clb.az saytında elektron variantda istifadə edə bilərlər.
8
Bu şeirlərlə uşaqlarda vətənə xalqa məhəbbət, insan əməyinə hörmət, dostluqda dəyanət, xəyanətə nifrət kimi xüsusiyyətləri tərbiyə etmək olar Kiçikyaşlı oxucular rəngarəng, maraqlı tədbirləri sevdiyi üçün Xanımana yaradıcılığından bu nümunələrdən istifadə edib məktəblilərlə müxtəlif maraqlı tədbirlər hazırlamaq olar. Bu hissləri onlara müxtəlif oyunlar, viktorinalar vasitəsi ilə aşılaya bilərik. Çünki uşaqlar müxtəlif oyunlara maraqlıdırlar. Onun maraqlı personajlardan ibarət “ Dovşanın ad günü ” poemasının ifadəli oxusunu keçirmək məktəbyaşlılar üçün daha məqsədəuyğun olardı. Əlli ildən çox bir vaxtda hələdə sevilərək oxunan bu əsərdə heyvanlar aləminin ən tipik təmsilçiləri: çəpiş, quzu, xoruz, çaqqal, meymunun təsviri verilmişdir. Şairin ustalıqla təsvir etdiyi bu obrazlr oxucuya insana xas olan müxtəlif xasiyyətləri açır. Siçanın timsalında xeyirxaliq, yoldaşa kömək, tülkünün timsalında biclik, canavarin timsalında isə acgözlük və s təsvir olunur.
Adətən kiçikyaşlı məktəblilər üçün hazırlanan proqramlar uşaqlar üçün yorucu olmamalıdır. Bunu nəzərə alıb Xanımana Əlibəylinin yaradıcılığını tanıtmaq üçün proqrama şairənin şeirlərindən hazırlanmış oyunlar, viktorinalar, kiçik şeir müsabiqəsi daxil edirik. Bu oyunlardan “ Davamını sən de oyunu zamanı şairənin qısa şeirlərindən bir neçəsini kitabxanaçı oxuyur. Davamını isə oxucular söyləyir.
...............................(Ana dedi: - Oğlum Vüsal) Bu gün nənənlə evdə qal, Dərslərini hazırla sən. Teatra gedirəm mən Anasına dedi Vüsal: - Məni orda yadına sal Qurdun evdə bir özü, Bir də qoca atası var. Düz çölə baxır gözü ................................. (Yəqin bir xatası var)
Aya baxın uzaqdan Elə bil ki, (Yemişdi) Qoy dərim onu tağdan İriləşib dəymişdir. Gözəl yazıçımız əsərlərində vətənə məhəbət, insan əməyinə və istedadına ehtiram, ataya, anaya, müəllimə ümmumiyətlə böyüklərə hörmətə çox geniş yer ayırmışdır. Xanımana Əlibəyli yaradıcılığını uşaqlara yaxından tanıtmaq üçün“Uşaqların sevimlisi ” başlığı altinda şeir gecəsi keçirə bilərik. Kitabxanaçı uşaqlara şairənin həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat verdikdən sonra, şeirləri və şeirlərinə yazılmış musiqilər səsləndirilir.
Şifahi ədəbiyyatımızın təbliğinin təsirli formalarından biri də, sual-cavab gecələridir. Sual-cavab gecələrinin keçiriləcəyi yerə müəllifin kitablarından ibarət 9
sərgi hazırlanır. Kitabxanaçı uşaqlara müəllif haqqında məlumat verib, ən çox oxunan əsərlərindən parçalar oxuyub təhlilini verir. Sual-cavab gecələrində uşaqlar maraqlı olan sualların cavabını kitabxanaçı ilə birgə tapırlar. Həmçinin Xanımana Əlibəyli haqqında uşaqların nə dərəcədə bilikli olduqlarını öyrənmək üçün, yazıçı haqqında hazırladığımız sualları onlara təqdim edə bilərik.
1.Uşaq yazıçısı kimi tanıdığımız Xanımana Əlibəyli ixtisasca kim olub? a) müəllim b) həkim
2. Yazıçının ilk şeirlər kitabı hansı olub? a) Balaca həkim b) Cinquş c) Dovşanın ad günü
3. Xanımana Əlibəyli tanıdığınız hansı uşaq jurnalının baş redaktoru olmuşdur.? a) Pioner b) Bala dili c) Göyərçin
4. “ Dovşanın ad günü ” hansı motivlər üzərində qurulmuşdur? a) heyvanlar və onların oyuncaq variantı b) dovşanın heyvanları başına yiğıb ad günü etməsindən 5. Xanımana Əlibəyli hansı əsərinə görə Respublikanın dövlət mükafatına layiq görülmüşdür? a) Nişanlı quş b) Gözəllər gözəli c) Cunquş 6.Yazıçının hansı əsəri Azərbaycan Dövlət teatrı tərəfindən tamaşaya qoyulmuşdur? a) Cunquş b) Gözəllər gözəli c) Kənd həkimi 7. Yazıçının “ Cunquş ” əsərində hansı insani keyfiyyətlər təcəssüm edilir? a) düzgünlük b) yaxşılıq və pislik c) oğurluq 8.Yaziçinin “ Nişanlı quş ” pyesində hansı obrazlar verilib? a) palıd, külək, çay b) bayquş, ağacdələn, sərçə c) palıd, cüyür, pişik
10
9. Nişanlı quş pyesində Qoca palıdı xəstəlikdən xilas edən ağacdələnə meşədə hansı ad verilir? a) meşə həkimi b) tıq-tıq-tıq c) ağacdələn 10. Xanımana Əlibəylinin sözlərinə yazılmış hansı mahnılar tanıyırsız?
___________________________________________________
Kitab müzakirəsi:
Bilirik ki, kitabxanada təşkil edilən kitab müzakirələri, oxucu fəallığının artmasında xüsusi rol oynayır. Kitab müzakirələri zamanı bədii əsərlərin düzgün seçilməsinə xüsusi fikir verilməlidir. Seçilən əsərlər oxucuların sərbəst fikir bacarığı yürütmək qabiliyyətlərinin yaranması, həyata baxışın düzgün yaranmasına bədii-estetik zövqün formalaşmasına müsbət təsir göstərdiyindən müzakirələr də oxucular tərəfindən xüsusi maraqla qarşılanır. Xanımana Əlibəyli yaradıcılığnda dostluğa sədaqət, vətənpərvərlik, mərdlik kimi insana xas müsbət keyfiyyətlər əsas götürülür. Bu baxımdan Xanımana Əlibəyli yaradıcılığı daha maraqlı nümunələrlə zəngindir. İki pərdəli “ Nişanlı quş ” pyesi bu yöndən maarifçi bir əsərdir. Əsərdə meşələrin sultanı Palıdın mövqeyi belə izah edilir: Əsərin çox sadə bir süjet xətti var: meşələrin qüdrətli Qoca Palıdının yarpaqları qurumağa başlayıb. Ona kim kömək edə bilər? Pyesdə meşə üçün xarakterik olan Külək, Çay, Bayquş, Ağacdələn, Cüyür, Sərçə kimi obrazlar yer alıblar. Axşam oldu, yuxusu var çiçəklərin, Alabəzək böcəklərin. Axşam oldu, mürgüləyir ağaclar da, Meşələr də, yamaclar da. Bir Palıddır səhərəcən oyaq qalan, Dərin-dərin fikrə dalan.
Buradakı fikirlər sətiraltı məna kimi də xarakterizə edilə bilər: “Bir Palıddır səhərəcən oyaq qalan”. Yəni ailənin başçısı daim oyaqdır, oyaq qalmalıdır. Amma onun quruması əsil fəlakətdir və meşədə bu çətin işin qarşısı alınmalıdır. Burada Bayquş “gecələrin hakimi” adlandırılır. Ağacdələn isə “meşə həkimi”dir. O, Palıdı “müalicə edir” və Palıd yarpağından hazırlanmış “nişan” alır ki, bu da ən böyük “meşə təltifi”dir. Bu əsərdə çox maraqlı obrazlardan biri də, Külək və Çay obrazlarıdır. Pyesdə hər obrazın vəzifəsi də yaxşıca izah olunur.
Kitabxanada vətənpərvərlik mövzusu vaxtaşırı müzakirə edilir. Şairənin “Sevimli şəhid babam” poemasında uzun illər boyu çörəyini yeyib suyunu içdikləri Azərbaycanda ermənilərin azərbaycanlılara nifrətindən bəhs edən epizodlar çox təsirlidir. Bu əsərin də, uşaqlarla müzakirəsi maraqlı keçərdi.
11
Xanımana Əlibəyli ixtisasca həkim olsa da, uşaqlara olan sevgisi onu şair etmişdir. O öz misralarında bunu belə ifadə edir: Sanki Allah bir qarlı qış Mənə şeir verdi bəxşiş. O, qışımı yaz eylədi, Bəxtimi bəyaz eylədi. “Balaca həkim” adlı ilk kitabı X.Əlibəylinin ilk şeirləri 1938-ci ildən dövri mətbuatda dərc olunmağa başlamış, “ Balaca həkim ” adlı birinci kitabı isə 1955-ci ildə “ Uşaqgəncnəşr ” tərəfindən 30 min nüsxə tirajla çap olunmuşdur. Azərbaycan Yazıçılar Ittifaqının üzvü kimi X.Əlibəyli bütövlükdə həyatını uşaq ədəbiyyatına həsr etmişdir. Onun indiyə qədər 30-dan çox kitabı, 10-a yaxın uşaq pyesi nəşr edilib. Onlardan “Cunquş”, “Aycan”, “Dovşanın ad günü”, “Ləpələrin nağılı”, “Gözəllər gözəli” və başqa əsərləri kiçik oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. X.Əlibəyli 1953-cü ildə o zamankı uşaq ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələrindən olan Mirvarid Dilbazi və Mikayıl Rzaquluzadənin zəmanətləri ilə SSRI Yazıçılar Ittifaqına da üzv qəbul edilmişdir. Xanımana Əlibəylinin sənəti həmişə diqqət mərkəzində olmuş, yüksək qiymətləndirilmişdir. “Aycan” pyesinin uğurlu tamaşası münasibətilə yaradıcı heyətin üzvləri rejissor Ulduz Rəfili, bəstəkar Şəfiqə Axundova və baletmeyster Nailə Nəzirova ilə birlikdə Xanımana da Azərbaycan SSR-in Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. 1991-ci ildə şairəyə əməkdar incəsənət xadimi adı verilmişdir. 1998-ci ildə Xanımana “Ilin qadını” adına layiq görülmüşdür. X.Əlibəyli “Aman ovçu”, “Ağ çəmən”, “Ulduzların qucağında”, “Bir yay səhəri”, “Çoxbilmiş çəpişlər”, “Məni günəşə at!”, “Meşə həkimi”, “Sevimli şəhid babam” və digər qiymətli poemaların da müəllifidir. Sevimli yazıçımız öz yaradıcılığında XX əsrin sonlarından davam edən Qarabağ dərdindən də yan keçməmişdir. Uşaq ədəbiyyatımızın sevimli nümayəndəsi olan Xanımana Əlibəylinin “Sevimli şəhid babam” poemasında uzun illər boyu çörəyini yeyib suyunu içdikləri Azərbaycana “dost” deyib arxada xəyanət etdikləri azərbaycanlılara erməni nifrətindən bəhs edən epizodlar çox təsirlidir. Uşaqlar deyin görək yazıçımızın “Cunquş” əsərini oxumusunuzmu? Bilirsinizmi bu əsər Şairənin yaradıcılığında ona xüsusi uğur gətirən əsərlərdəndir. Teatrlarımızda müvəfəqiyyətlə tamaşaya qoyulan bu əsərin tamaşasına bəlkə də getmisiniz. Bu əsər hələ müəllifin vaxtinda dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Əsərdə sevimli yazıçımız əsərlərinin çoxunda olduğu kimi yaxşı insan, ideal bəşər övladı xarakterinin təcəssümünü yaratmışdır . Bütün hadisələr Cunquşla Yeltayın ziddiyətli münasibətləri ətrafında cərəyan edir. Cunquş müsbət bir insan obrazı olaraq heç bir muzd almadan, heç bir şəxsi mənafe güdmədən ehtiyacı olanlara kömək edən bir insandır. Məsələn Vəli babanın bağını hər səhər alaqdan təmizləyir, suvarır, qıçını sındırmış keçisinin qıçını sarıyır. Amma heç vaxt xeyirxah əməllərindən danışmır. Vəli baba heç bilmir ki, o yuxudan qalxmamış bu işləri gəlib görən kimdir. 12
Cunquşun tam əksinə olaraq isə Yeltay isə bu əməllərdən uzaq biridir. Həmişə Gözü onun bunun əlində, cibindədir. Kimsə ondan kömək istəsə birinci sözü bu olur ki, əvəzində nə verəcəksən?
Əsəri oxuduqdan sonra belə nəticəyə gəlirik ki, Cunquş kimi xeyirxah insanları qorumaq, onlarla dost olmaq, onların əməllərindən dərs almaq lazımdır.
Xanımananın Yeltay adı verdiyi mənfi qəhrəman isə adına uyğun olaraq yelbeyin olur. Belə insanlar həyatda istədikləri çox şeyə nail ola bilmirlər.
Yazıçının “ Balaca həkim ” adlı poeması da sevə-sevə oxuduğumuz əsərlərdəndir. Uşaqlara həkimlik sənətinin sevdirməkdə bu əsərin böyük rolu olmuşdur. Əsərdə balaca qızcığaz hamısı birdən xəstələnən kuklalarının həkimidir. O gözünü açanda həmişə həkim qayğısı görmüşdü. Anası bütün xəstələrinə öz ovladı kimi şəfa verirdi. İndidə əziz dostları-kuklalarının xəstələndiyini görəndə böyük canfəşanlıqla onlara yardım etməyə başlayır.
Bu da çox maraqlıdır ki, ömrünün qürub çağı çap etdirdiyi bir şerində Xanımana öz poetik irsinin taleyi ilə ilgili Allaha müraciət edir. Əvvəlcə şairlik istedadını ona əta etdiyi üçün Yaradana şükranlıq və minnətdarlığını bildirən şair sonra əsərlərinin uzunömürlülüyü, gələcəkdə də millət balalarının karına gəlməsi üçün yenə Allahın dərgahına üz tutur, məhz ondan kömək umur, bu münasibətlə yazdığı şerini də onun şərəfinə " Yalvardım Allaha " adlandırır: Sanki Allah bir qarlı qış Mənə şeir verdi baxşış. O qışımı yaz eylədi, Bəxtimi bəyaz eylədi. Allah onu etdi ətir, ? Səpdi aylara, illərə. Yalvardım: Allahım, yetir Şerimi nəsillərə. X.Əlibəylinin “ Cunquş ” adlı əsəri vaxtilə respublikanın dövlət mükafatına layiq görülmüşdü. Çox maraqlı faktdır ki, Kukla Teatrı 1980-ci ildə Hindistanda qastrol səfərində olarkən Dehli və Bombey şəhərlərində iki əsərin tamaşası ilə çıxış etmişdi: Dahi Ü.Hacıbəyovun “ Məşədi Ibad ” komediyası və X.Əlibəylinin “ Cunquş ” pyesi. Hər iki tamaşa böyük rəğbətlə qarşılanmışdı. Bu barədə Bakı qəzetlərindən birində verilmiş yazının başlığı belə idi: “ Xeyirxahlıq mücəssəməsi Cunquşu Hindistanda da sevdilər! ”
Uşaq kitabxanalarında yubilyar şair və yazıçılar haqqında keçirilən tədbirlərdən biridə onların şeirlərinin ucadan oxusudur. Şeirlərin ucadan oxusu uşaqların yaddaşını möhkəmləndirir, hiss etmək, duymaq qabiliyyətinin, məntiqi təfəkkürünun inkişafına kömək edir. Kitabxananın nağıl otağında Xanımana Əlibəylinin “ Bir bina ”, “ Nənəyə hədiyyə ”, “ Qurbağa ” şeirlərinin ucadan oxusunu təşkil edə bilərik. Sadə dildə yazılmış bu şeirləri dinləyərkən uşaqlar məntiqi nəticəni sonda özləri çixarir.
13
Məktəblə yan-yanadır, Bir qurbağa tir-tir əsdi O xoş gəlir hər kəsə. Bədənini soyuq kəsdi İndi kitabxanadır, İndi gölün dibindədir, Keçmişdəsə mədrəsə... Bax əlləri cibindədir. Günbəzinə nur saçıb Parıldayır o bina Ulduzlara yol açıb Orada İbn Sina. 2010-cu ildə keçirilməsi nəzərdə tutlan Xanımana Əlibəylinin anadan olmasının 90 illik yubileyi ilə əlaqədar Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən 2008-ci ildə onun əsərləri iki cilddə nəşr olunmuşdur. Kitabın tərtibçisi şairənin qızı, professor Gülər Abdullabəyovadır. Akademik Bəkir Nəbiyev nəşrə “Uşaq ədəbiyyatımızın Xanım anası” adlı ön söz yazıb. Ikicildliyin birinci cildi şairənin poema və şeirlərindən ibarətdir. Bu poemalardan bəziləri isə sonradan drama çevrilib, məsələn, “Dovşanın ad günü” əsəri kimi. Ikinci cilddə ədibin yeddi pyesi toplanıb. Əsərlərin adları da uşaq təfəkkürünə uyğundur: “Dovşanın ad günü”, “Aycan”, “Gözəllər gözəli”, “Kənd həkimi”, “Cunquş”, “Ləpələrin nağılı”, “Nişanlı quş”. Xanımana Əlibəyli 7 may 2007-ci ildə dünyasını dəyişmiş, Bakıda dəfn edilmişdir.
Ədəbi bədii gecə
I aparıcı: Əziz uşaqlar, hörmətli qonaqlar. Bu gün bura Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, uşaqların sevimli şairi, nəğmələri dillər əzbəri olan Xanımana Əlibəylini xatırlamaq üçün yığışmışıq. Axı onun bu il 95 illik yubileyi qeyd olunur.
başlamışdır. Ədəbiyyata sevgisi hədsiz olduğundan işləyə-işləyədə kitablardan ayrılmamışdır. Hər zaman uşaq ədəbiyyatının mütaliəsi ilə məşğul olmuşdur. Çünki uşaq dünyasının qayğıları bütövlükdə ədəbiyyatımızla yanaşı səhiyyəmizin də problemi olub bir həkim kimi onu çox narahat edirdi. Əslində sağlamlıq, deyəndə gözümüzün önünə elə uşaqlar gəlir.Bu meyara əsasən də şairənin yaradıcılığına nəzər salanda məhz onun uşaqlar üçün nə qədər narahat olduğunu görürük. Elə yazdığı bu misralar da bunu təsdiqləyir. Sanki Allah bir qarlı qış Mənə şeir verdi bəxşiş. O qışımı yaz eylədi, 14
Bəxtimi bəyaz eylədi. Allah onu etdi ətir, Səpdi aylara illərə. Yalvardım Allahım yetir, Şeirimi nəsillərə. I aparıcı: Bu misralar hələ 16 yaşında ikən Tibb İnstitutuna daxil olmuş Xanımana Əlibəyliyə məxsusdur. Digər şeirlərinin birində isə, kuklaları xəstələnmiş qızcığazın həvəslə onları müalicə etməsi həvəsi, qızcığazın anasının xəstələnəndə ona göstərdiyi qayğı və şəfqətin nəticəsidir. Sağ qoluma bağladım Tez aypara nişanı. Yavaşca qucaqladım Atı, fili, dovşanı – Qoydum divanın üstə. Uzandı çoxlu xəstə: Keçi, dəvə, qaz, toyuq... Çoxuna dəyib soyuq.
Əlibəylinin də Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında xüsusi yeri vardır. Bir uşaq şairəsi kimi Xanmananın üstünlüyü ondadır ki, böyüklər üçün adi həyat tərzinə çevrilmiş hadisələri Xanımana, uşaqların dilinə çevirərək anlaşıqlı sadə şəkldə qələmə almışdır. O, oxucularına həyatda qarşıya çıxan problemləri uşaq dili ilə həll etmək yolunu göstərir. Şairin qızı, f.e.d. Gülər xanım Abdullabəyova anasının yaradıcılığını belə danışır: “Anam tək uşaq şeirləri yox, sevgi şeirləri də yazırdı. Onun atama həsr etdiyi məhəbbət şeirləri olduqca maraqlı və gözəl idi. Düşünürəm ki, anam lirik şeirlər yazan şairə ola bilərdi. Amma o məhz uşaq ədəbiyyatını seçdi. Uşaq ədəbiyyatında olan boşluq onu çox narahat edirdi. Istəmirdi ki, o, təkcə uşaq şairəsi kimi tanınsın. Şeirlər yaza-yaza həm də uşaq həkimi vəzifəsində çalışırdı. Çünki uşaqlara olan sevgisi sonsuz idi. Lakin 45-50 yaşlarında təqaüdə çıxaraq sırf poeziya ilə məşğul olmağa başladı. Daha həkim işləmədi. Bəlkə də sənətini həddindən artıq sevdiyindən irəli gəlirdi ki, o, səhhətində problem olsa da, yaradıcılığına fasilə vermirdi. Anam 85 yaşında dünyasını dəyişdi. Bu gün anam həyatda olmasa da unudulmur, xalqının, onu sevən azyaşlıların, sənət yoldaşlarının qəlbində əbədi yaşayır ”. X.Əlibəylinin poemaları Azərbaycan təbiətinin təsvirləri ilə zəngin olan bir tablo kimi canlanır qarşımızda. “ Meşə həkimi ” poeması buna bir sübutdur. Salıb meşəyə haray
15
Axır gümüş rəngli çay, Bir tərəfdə diz çöküb Söyüd çaydan içir su, Hörüklərini töküb Çimir, qaçır yuxusu. “Gözəllər gözəli” pyesindən bir parça Günəş çıxıb. Alma günəşin şəfəqlərində yuyuna-yuyuna şən bir nəğmə oxuyur
Birdəfəlik kəsərəm Günəşin qabağını?
Gətirmə zara, Çəkil kənara. Günəşdən mən Almalıyam işığı, Bil ki, mənəm Bağların yaraşığı Bu dünyaya ən ləzzətli, Payam mən, Özüdə günəşə, Aya tayam mən (Meyvəqurdu öz –özünə deyinərək gözdən itir) Yerlərin ayına bax... Günəşin tayına bax... Alça almanın özünü tərifləməsini eşidib deyir:
Mən lap məətəl qaldım Eşidəndə sözünü. Ay alma, boş yerə sən Təriflədin özünü. Atan “Al” yox Alma qoyub adını. Almasınlar, Bilməsinlər dadını. Heç alma dünyada Alçaya çatmaz. ( bunu eşidən heyva budaqdan başını qaldırır) Alça, tərifnamən Həddini aşdı. Səndəki turşudan Dişim qamaşdı. 16
Mən Heyvayam, Xoşlayırlar ətrimi. İnsanlar hamıdan çox İstəyirlər xətrimi. ( Bu tərifnaməni eşidən əncir:) Heyva, danışdığın Boş qalmaqaldır. Mən Əncirəm Dadım elə bil baldır. Əncirin çox xeyri var Oxşayıram o, Saralan armuda.
Mənə tay etdi bu da. Məclislərdə hamının Ürəyinə yatıram Mən bütün xəstələrin İmdadına çatıram. (Bu an meyvəqurdu kənardan durub acı-acı baxır. Al rəngli nar gəlir) Armud,söylə sənə Nə ehtiyac var? O mənəm, xəstəyə Məndə əlac var. (Meyvəqurdu yenə öz-özünə kənardan baxıb deyinir: Heç onu yoxdur dərən, Danışır çərən-pərən ) Nəhayət bu söhbətdən sonra meyvələr belə qərara gəlirlər ki, sabah müsabiqə təşkil olunsun, bilinsin ki, hansı meyvə daha yeməlidir) Bunu eşidən meyvəqurdu sevinərək aranı qarışdırmağa hazırlaşır. Meyvəqurdu: Meyvələr lovğadır çox, Heç birində dostluq yox. Danışdı hamı boş-boş, Heç kəsə gəlmədi xoş. Burda nə ki meyvə var, Bir günə qırmaq olar. (Meyvəqurdu sağa-sola boylanır, alma olan budağa yaxınlaşır) Salam, ay qızıl alma salam Sənə vardır vacib sözüm. Dünən axşam Narın özü, Sənə yaman tələ qurdu Nar möhkəm tapşırdı mənə, Bir bərk ziyan vurum sənə. Alma: Sən ziyan vurasan mənə? M.q: İnan, əl vurmaram sənə.
17
Salam sənə Gülövşə nar, Qarşında bir, təhlükə var. Almadır sənin qəddar düşmənin. Nar: Sağ ol, xəbər verdin mənə. Meyvəqurdu öz-özünə: Saldıq sizi rəqabətə Düşəcəksiz fəlakətə Meyvəqurdu həşəratları çağırıb tapşırıq verir: Xəbər tutdum olacaq Sabah meyvə bayramı Meyvələr yarışacaq O saat bağa aşın Meyvələrə daraşın Alça və Heyva göylərdə Meyvəqurdunun kölgəsini görüb: Göylərə bax ay Alça, Uçur mavi bir xalça. Heyva: Yox dağlara çöküb duman. Düşmənlərdir o çox güman (meyvəqurdunun kələyindən xəbəri olan əncir Nara yaxınlaşıb qulağına) Əncir: Ey Nar, bir qulaq as mənə, Bir pis xəbər verim sənə. Həşərat istəyir Cuma Üstümüzə hücuma. Nar: Qorxma, kəsib yollarını, Bağlayarıq qollarını. (Meyvəqurdu gözdən itir. Alma sabahkı bayramda üstünlük qazanmaq üçün çalışır., əynindəki zərli donuna sığal vurub hərlənir.) Alma: Eh, narın başında Sınıq bir tac var. Mənimsə suyumda Min bir əlac var. Ay göndərib mənə Bu gözəl donu. Sabahki bayramda Geyinim onu. Hamıdan qiymətli Bir inci olum. Birinci olum. Məclisə saat onda Yola düşüm faytonda. Heyva Almaya tənə ilə:
Alma, saxla sabah söylə sözünü 18
Telləri töküb belə, Çox da lovğalanma elə. O gün, mənə sən demisən daş Heyva. Sabah isə deyəcəksən baş Heyva. Səhnədən hamı gedir. Yenidən Almanın nəğməsi esidilir. Nəğmə oxuya –oxuya yarışmaya tələsir.
O, göylərdə sovqat gedir hər yana, Bir nemətdir, həyat verir insana. Almanın nəğməsindən qəzəblənən meyvəqurdu: Qoy oxusun şirin sözlər Bir-birinə calansın Fayton aşsın, qızıl Alma Xəndəyə yumbalansın Almanın getdiyi fayton meyvəqurdunun diyirlədiyi daşa çırpılıb yerə dağılır. Alma yenidən durub yoluna davam edir.Uzaqdan narın gözəl nəğməsi eşidilir. Nar nəğməsi: Gözəl meyvə var- var Onun adı nar-nar Səhnədə narın nəğməsinə hamı heyran qalır. Mənim adım Nar-Nar, Dadlı barım var-var Mənim adım Nar-Nar, Meyxoş meyvəm var-var Payız fəsli gələndə, Mən verirəm bar-bar. Bunu eşidən Meyvəqurdu Nara söz atır. Meyvəqurdu toxunsa, Ağlayarsan zar- zar.
Mən durna kimi süzüm, Düşmən ürəyini üzüm.
Şaftalı və Ərik Almaya yüksək qiymət verirlər. Bunu görən Nar deyinir: ( Nar , Heyva paxıllıqla Almanın rəqsinə tamaşa edirlər. Meyvəqurduların tələsindən xəbəri olan Əncir tövşiyə-tövşiyə məclisə girərək yoldaşlarını xəbərdar etməyə tələsir.) Əncir: Ay meyvələr, Gəldim xəbər verim mən, Aldatdı sizi düşmən. Yaramaz Meyvəqurdu Sizə bir tələ qurdu.
19
Meyvələr,qalmayın tək Gəlin, gəlin birləşək! Qoruyaq bir-birimizi. Düşmən məhv etməsin bizi!
I aparıcı: Xanımana Əlibəylinin poemaları uşaqlar üçün bir ibratəmaiz nümunə olub, uşaqlara ibrət verir onlara yol göstərir, tərbiyələndirir. Onun “ Məni günəşə at ” kitabında toplanmış “ Məni günəşə at ” , “ Çoxbilmiş çəpişlər ”,“ Anamın nəğməsi ”, “ Aman ovçu ”, “ Mərcanqulu qalası ”, nağıl və əfsanələrdən toplanmış motivlər əsasında, “ Ulduzların qucağı ”, “ Bir yaz səhəri ”, poemaları isə müasir həyat hadisələri mövzusunda qələmə alınmışdır. II aparıcı: Bu əsərlərin hər birində müəllif ağıllı tədbirli olmağı təlqin edir. Ağıllı çəpişlərin vaxtında tədbir görməsi nəticəsində Qurd ocaqda yanır. Əziz uşaqlar bununla Xanımana Əlibəyli demək istəyir ki, düşmən nə qədər güclü olsa da, ağlın gücü ilə onu məğlub etmək olar. I aparıcı: Şairənin “Anamın nəğməsi” şeirində “ Çəpişlər ” in əksi olaraq düşünülməmiş atılan addımın heç bir nəticə vermədiyi təlqin edilir.Toyuqların düşünülməmiş addımı ilə tülküyə yem olmasının qarşısını ovçunun açdığı bir güllə alır. Balaları yoxa cıxarkən kədərli mahnı oxuyan ana toyuq, tülkü məhv edildikdən sonra şən nəğmələr oxumağa başlayır: Gəlin həmin nəğməni dinləyək. ( Oxucu şeiri demək üçün səhnəyə gəlir ) Toyuqlarım gözəl-göyçək, Hərəsi bir cürə çiçək. Biri çil-çil, biri sarı, İpək kimi qanadları, Gəzin çöldə, gəzin düzdə, Səpilmişdir önünüzdə. Hər cürə dən, toyuqlarım, A mənim şən toyuqlarım.
unudulmur, xalqının, onu sevən azyaşlıların, sənət yoldaşlarının qəlbində əbədi yaşayır.
Son 20
1. Fərəcov S. Uşaqların şəfqətli ədibi: Xanımana Əlibəyli // Mədəniyyət. - 2013. - 19 aprel. - № 28. - S. 15. 1. Eyvazov S. Uşaq məhəbbətini qazanmağın çətin yolu: Xanımana Əlibəylinin dramaturgiyası haqqında // Mədəniyyət. - 2011. - 20 aprel. - N 27. - S. 13. 1. Nəbiyev B. Uşaq ədəbiyyatımızın xanım anası: Xanımana Əlibəyli // Ədəbiyyat qəzeti. - 2008. - 11 yanvar. - S. 3-4. 2.Uşaqların sevimli şairi : Xanımana Əlibəyli haqqında // Göy qurşağı. - 2007. - №3(8). - S.14-15. 1. Namazov Q. 1945-1960-cı illərdə uşaq ədəbiyyatı //Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı. - B: Universiteti nəşriyyatı, 2007. - III hissə: Sovet dövrü uşaq ədəbiyyatı, VI fəsil. - S. 272-284. 2. Namazov Q. Xanımana Əlibəyli (1923-2007)// Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı. - B: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2007. - III hissə: Sovet dövrü uşaq ədəbiyyatı, VII fəsil. - S. 332-336. 3. Əlibəyli X. (1920-2007). Aman ovçu; Yuxuda; Qızıl şar: şeirlər// Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı antologiyası. 3 cilddə. C.2. - B.: Öndər, 2004. - S. 178-184. Redaktor: Şəhla Qəmbərova - F. Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasının direktoru Tərtib edəni: Nərgiz Məcidova – F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası elmi-metodika şöbəsinin baş kitabxanaçısı Korrektor: Məmmədli Ruhiyyə - F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası elmi-metodika şöbəsinin müdiri Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|