42
Qeyd edək ki, yuxarıda göstərdiyimiz prinsiplər islam fikri-
nin ən mühüm prinsipləridir, onları əlavə təfsilat və təsnifata
təhkim etmək mümkündür. Əlavə təfsilat və təsnifat isə elmi-
metodoloji tədqiqatlarda səmərəli olacaqdır.
13. İslahatçılıq və abadlaşdırma
Yaşamaq üçün səy göstərib zəhmət çəkmək insan oğlunun
fitrətində mövcuddur. Bu, yer üzündə xəlifə olmağın səmərəsi
kimi özünü göstərir. Amma insanın yaşamaq üçün çəkdiyi
zəhmətdə iki qüvvə bir-biri ilə mübarizə aparır: birincisi par-
çalamağa, öz tələbatlarını zorakılıqla, güclə, zülmlə, təcavüzlə
əldə etməyə meyl göstərən heyvani-bioloji instinktlərdir; ikin-
cisi isə insanı haqq, ədalət, rəhmət dəyərlərinə əməl etməyə,
zülm və təcavüzdən uzaq qalmağa təşviq edən mənəvi, hissi,
vicdani və fitri instinktlərdir.
Fərqində olmalıyıq ki, abadlaşdırma və islah məqsədi yer
üzündə insanın mövcudluğuna dair Quran dünyagörüşündən
ayrı olmayan sağlam, fitri prinsipdir. İnsan oğlu təbii ehtiyac-
larını ödəmək üçün işləməyi, zəhmət çəkməyi, səy göstərməyi
özünə məqsəd bilməzsə, nə yer üzündə dəyəri qalar, nə də
özünü təsdiqləyə bilər.
Amma insan oğlu yaşamaq üçün zəhmət çəkib səy
göstərərkən insan olduğunu təsdiqləmək üçün xeyrə, yararlılı-
ğa əməl etməlidir. Zülmə, fəsada yol verməklə çalışmaq, səy
göstərmək insan kimliyinin süqutudur, kainat və məxluqat
sisteminin məqsədlərinin toxunulmazlığını ləğv etməkdir.
14. Gözəllik: həqiqət yoxsa xülya?
İslah və abadlaşdırma anlayışlarının davamı olaraq mədəni
Quran dünyagörüşündə gözəllik dəyəri haqqında danışmaq
lazım gələcəkdir. Çünki gözəllik kainatın yaradılmasında özü-
nü göstərmiş dəyərdir. İnsan bunu fitrən hiss edir. Həmçinin
43
gözəllik həyatın maddi və mənəvi sahələrdə insan nəfsinin eh-
tiyacını ifadə edir. Kainatda olduğu kimi, Quranda da gözəllik
mövcuddur. Allahın məxluqatı yaratmağını təsvir edən ayələrdə
ifadə gözəlliyi vardır. Ayələr Allahın gözəl şəkildə yaratmağın-
dan, nemətlərdəki gözəllikdən söz açır.
Təəssüf ki, “özünüləğv” ritorikasının uzun müddətə islam
ritorikasını sıxışdırıb meydandan çıxarması müsəlman fərdin
könlündə özünütəsdiq ritorikasını, bununla da yaradılmadakı
gözəllikdən həzz alma hissini tədricən məhv etmişdir.
Gözəllikdən, kainatdakı harmoniya və yaradıcı tablolardan
həzz almaq fitridir, özünütəsdiqdir. Amma gözəlliyi sevən fitrət
düzgün vasitələrlə təbii tələbatların təmin edilməsində çəkilən
cızıqdan kənara çıxmamalıdır.
Yaşadığı dövrün problemlərinə baxmayaraq, Peyğəmbər
(Ona
Allahın xeyir-duası və salamı olsun!)
nəfsləri rahatlatmağı tövsiyə edirdi. Çün-
ki nəfs işlə yüklənərsə, yorulub usanar. Mədinəli müsəlmanlar
toy mərasimi keçirmək istədikdə bəzi səhabələr etiraz etmək
qərarına gəlirlər. Amma Peyğəmbər
(Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!)
onlara izah edir ki, insan nəfsinin musiqinin gözəlliyinə qulaq
asmaqla bir qədər dincəlməyə ehtiyacı vardır. Bu məqsədlə
o, onlar üçün nəğmə qoşur, insanlar da onu təbil vurmaqla
sevinərək, əylənərək oxuyurlar.
Həmçinin Peyğəmbər
(Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!)
həyat
yoldaşı, möminlərin anası Həzrəti Aişə
(Allah ondan razı qalsın!)
ilə
birlikdə Mədinəyə gəlmiş həbəşlərin xalq rəqsləri və oyunları-
na tamaşa etmişdir.
Gözü baxmaq ləzzətindən, qulağı dinləmək həzzindən,
xəyalı yaratma və qurma nəşəsindən məhrum etmək olmaz.
Təbii ki, bu həzz və ləzzət şəriətin qoyduğu çərçivə daxilində
olmalıdır.
Gözəllik dünyada insanı aldatmamalı, qəfl ətə salmamalıdır:
“(Ya rəsulum!) küfr edənlərin diyar-diyar gəzib do-
laşması (ticarətdən, əkinçilikdən mənfəət əldə
44
edərək xoş güzəran keçirməsi) səni aldatmasın!
Bu, (axirət nemətləri ilə müqayisədə) azacıq bir mənfəətdir.
Sonra isə onların məskəni Cəhənnəmdir. Ora necə də pis ya-
taqdır!” (Ali-İmran, 196-197).
Beləliklə, gözəllik özünütəsdiqi düzgün şəkildə təmin edirsə,
dünya və axirətdə insana nəşə verəcəkdir. Yox, əxlaqsızlıqla,
pozğunluqla nəticələnəcəksə, aldadıcı ləzzət olacaqdır.
Quran dünyagörüşü islahat
və abadlaşdırmada əsas və stimuldur
Ümmətin Quran dünyagörüşünü geri qaytarmaq istəyiriksə,
Peyğəmbər dövrünü, erkən islam tarixini, mədəni Quran dün-
yagörüşünün bu zaman kəsiminə təsirini diqqətlə öyrənməliyik.
Bu tarixi dövrün, dünyagörüşü formasının nəticələrini, ümmətə
necə istiqamət verdiyini də öyrənmək lazımdır.
Bununla yanaşı, müasir Qərb mədəniyyətinin məzmun və
mahiyyəti Quran dünyagörüşü əsasında tədqiq edilməlidir.
Qərb mədəniyyəti dinlərdən və vəhyin yolgöstərənliyindən
imtina etmişdir. Bu o vaxt baş vermişdir ki, həmin dinlərin
göndərildikləri xalqlarla əlaqəli missiyası işə yaramamış
və bu dinlər təhrifə məruz qalmışlar. Nəticədə Qərb insa-
nı dinləri həyatın bir küncünə atmış, materializmə əsaslanan
mədəniyyət təsis etmişdir. Bu mədəniyyətdə əxlaqdan, ruh-
dan, mənəviyyatdan əsər-əlamət qalmamışdır. Bu mədəniyyət
irqçiliyə, güclünün hakimiyyətinə, sosial münasibət və davra-
nışlarda əxlaqi dəyərlərin unudulmasına əsaslanır. Qərbdəki bu
həyat ruhu olmayan bioloji varlıqların həyatını xatırladır.
Mənfi xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, materialist Qərb
mədəniyyəti yer üzündə varislik vəzifəsini maddi istiqamətdə
icra etmişdir. Bu məqsədlə dünyəvi elmlərdən istifadə edən
qərblilər materiyanı və fiziki qanunauyğunluqları əsas götürən
Dostları ilə paylaş: |