Mavzu: Xitoy xalq respublikasi bank tizimi

MAVZU: Xitoy xalq respublikasi bank tizimi
Bugungi rivojlanib borayotgan jamiyatda insoniyatning iqtosodiy aloqalarini bank tizimlarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Oxirgi asrda bank sohasi har bir insonning ijtimoiy hayotiga bevosita kirib bordi va uning roli ortib, dunyoning aksariyat davlatlari iqtisodiyotining katta ulushi shu sohaga tegishli bo’lib qoldi. Shu sababli har bir mamlakat jahon siyosati va iqtisodiyotida munosib o’rin tutishi uchun bank sohasida ham yildan-yilga islohotlar amalga oshirmoqda. Shuningdek, Xitoy o’z iqtisodiyotining o'sishi va uning institutlarini sof sotsialistik xususiyatdan bozor iqtisodiyoti xususiyatlariga asoslangan holda modernizatsiya qilishi muvaffaqiyatli o’tdi.
Xitoy bu yo’lda anchagina murakkab bosqichlardan o’tishi lozim edi. Chunki, o’nlab yillar komunizm va davlat mulkchiligiga asoslangan iqtsisodiyot global munosabatlarga kirishi uchun yanada ochiq dasturi amal kerak edi. Ushbu dastur 1980-yillar ishlab chiqilgan va hozirgi davrgacha amal qilib kelmoqda.Xitoy bank tizimi ilgari monolit bo’lgan, uning markaziy banki ya’ni Xitoy Xalq banki mamlakatda operatsiyalarni amalga oshiradigan yagona tashkilot edi. 1980-yillar boshida hukumat bank tizimini tubdan o’zgartirdi va beshta davlat qaramog‘idagi turli sohalarga ixtisoslashtirilgan banklarga depozitlarni qabul qilish va bank ishini yuritish imkonini berdi. Ushbu beshta ixtisoslashgan banklar Xitoy sanoat va tijorat banki, Xitoy qurilish banki, Xitoy banki, aloqa banki va Xitoy qishloq xo'jaligi banki. 1990-yillar o’rtalariga kelib Xitoy hukumati yana ma’lum kreditlash sohalariga bag’ishlangan yangi uchta bank tuzdi. Siyosiy jarayonlarda muhim bo’lgan bu banklar qatoriga Xitoy qishloq xo'jaligini rivojlantirish banki, Xitoy taraqqiyot banki va Xitoy eksport-import banklari kiradi.
Ixtisoslashgan banklarning barchasi birlamchi ommaviy takliflarni o'tkazdilar va ular turli darajadagi mulkchilikka ega tashkilotlarga aylandilar. Ushbu birlamchi ommaviy takliflarga qaramay, banklar aksiyalarining asosiy qismi hali ham Xitoy
hukumatiga tegishli bo’lib turibdi.
Shuningdek, Xitoy mamlakatda o‘nlab aktsiyadorlik tijorat banki institutlari va yuzdan ortiq shahar tijorat banklarining faoliyatiga ruxsat berdi. Xitoyda mamlakatning qishloq joylariga bag'ishlangan banklar ham mavjud. Chet el banklariga Xitoyda filiallar ochish va ko'plab davlat tijorat banklarida strategik investitsiyalarini amalga oshirishga ruxsat berildi.
2021 yil oxiriga kelib Xitoy bank tizimining jami aktivlari 288,6 trillion yuan yoki 42,7 trillion AQSH dollarni tashkil qildi.
Xitoy bank tizimini nazorat qiluvchi asosiy tartibga soluvchi organ 2018 yil aprel oyida Xitoy bank faoliyatini tartibga solish komissiyasini Xitoy bank sug'urtasini tartibga solish komissiyasiga almashtirgan. Shuningdek, Xitoyda yangi tuzilgan komissiya banklar va sugʻurtalovchilar faoliyatini tekshirish va ular ustidan nazoratni amalga oshiradi, bank tizimi boʻyicha statistik maʼlumotlarni toʻplaydi va eʼlon qiladi, yangi banklarni tashkil etish yoki kengaytirishga rozilik beradi hamda alohida banklarda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan likvidlik , toʻlov qobiliyati yoki boshqa muammolarni hal qiladi.
Xitoy Xalq banki Xitoy bank tizimi ustidan ham katta vakolatlarga ega. Markaziy bankning kredit siyosati va xalqaro forumda mamlakatni vakillik qilishdagi odatiy mas'uliyatidan tashqari, ning roli umumiy riskni kamaytirish va moliya tizimining barqarorligini rag'batlantirishdan iborat. Xitoy Xalq banki, shuningdek, banklar o'rtasida kredit berish va valyuta almashinuvini tartibga soladi va mamlakatning to'lov va hisob-kitob tizimini nazorat qiladi.Xitoyda depozitlarni sug‘urtalash qoidalari 2015-yilning may oyida kuchga kirdi. Depozitlarni sug‘urtalash omonatchilarni o‘z mablag‘larini yo‘qotishdan himoya qilish va ma’lum bir bank bilan bog‘liq muammolar haqida salbiy fikrlar tarqaladigan bo‘lsa, bankning ishlamay qolish ehtimolini bartaraf etish uchun taqdim etililishi vazifasini bajaradi. Agentlik, shuningdek, inqirozga uchragan banklarga eng kam miqdordagi zarar bilan faoliyatdan chiqishiga yordam beradi, ya’ni, kamroq zarar ko’rishini ta’minlab beradi.
Xitoy Markaziy banki 2021-yil aprel oyida 42,38 milliard yuan yoki 6,27 milliard AQSH dollar qoldig‘i bilan jami 4024 ta muassasadan moliya institutlari orqali sug‘urta pullarini yig‘ilgani haqida xabar berdi.
Xitoy iqtisodiyoti hukumatning besh yillik dasturlari samarasi fonida so'nggi o'n yilliklarda jadal rivojlandi va uning institutlari modernizatsiya qilindi. Iqtisodiy institutlar ham ilgari amalda bo’lgan kommunistik g'oyalarga asoslangan iqtisodiyotdan ko'ra bozor iqtisodiyoti sharoitida ko'proq mustaqillikka erishdilar. Ushbu islohotlar davom etar ekan, Xitoy bank tizimi davlatdan mulchilgidan xususiy mulkchilikka o'tish va iqtisodiyotning kapitalizm shakliga o'tishini qo'llabquvvatlash uchun islohot dasturini davom ettirmoqda va bu ko'p yillar davom etishi kutilmoqda.