Irodaning axloqiyligi hayot va faoliyatda iroda kuchi, uning mustaqilligiga
ijobiy yoki salbiy baho berganda qanday to’sqinlik va qiyinchiliklar bartaraf
qilinganligini nazarda tutish bilangina cheklanib qolmay, asosan kishining axloqiy
qiyofasi irodaviy harakatlarda qanchalik ifodalanishi, biron odamning irodasi
naqadar axlohiy ekanligi ham nazarda tutiladi.
Irodaning axloqiyligi deganda odatda kishi o’z oldiga qanday maqsadlar
qo’yilishi, bu maqsadlarga qanday vositalar bilan erishishi, irodaviy intilishlar
(xohishlar) qanday mayllar tufayli kelib chiqishi va ma'lum bir qarorga kelishida
qanday tamoyillarga amal qilishni nazarda tutamiz.
Irodaviy harakatlarda kishining axloqiy xislatlari namoyon bo’lsa, iroda kuchi
ijobiy ahamiyatga ega deb hisoblaymiz. Ikkinchidan, kishilarning axloqiy hislarlari
haqida fikr yuritilganda aytilgan so’zlarni emas, balki ularning ma'naviy qiyofasini
ko’rsatadigan irodaviy harakatlarni nazarda tutamiz. Shuning uchun kuchli
irodaning mardlik, o’zini tuta bilish, sabot-matonat, chidam va jasurlik kabi
xususiyatlari irodaning axloqiy sifatlari deb hisoblaymiz.
Kishi biror qarorga kelishda o’z qarori va harakatlari uchun axloqiy
mas'uliyat sezsa, uning irodasi axloqiy hisoblanadi.
Kishilarning axloqi muhokamalarida emas, balki faoliyatida, ishida va asosan mehnatda, ya'ni
mehnatga va ishning o’ziga mehr qo’yishida namoyon bo’ladi.
O’zining intilish (mayllarida), qaror va harakatlarida har doim axloq
tamoyillariga amal qiladigan kishilarni axloqli kishilar deb ataymiz.
Irodaviy xulq-atvorning ontogenetik xususiyatlari va shaxsning irodaviy
sifatlari rivojlanishi.
Ota-onalar farzandlari intizomli, mas'uliyatli va maqsadli bo'lishlarini orzu
qilishadi. Bu juda qiyin vazifa, chunki bolalarning aksariyati narsalarni qanday
oxiriga etkazishni bilishmaydi, bezovtalanishadi, va'dalarini bajarmaydilar. Buning
uchun xarakterning kuchli irodasini talab qiladi. Vasiyat - bu hayot davomida
shakllanadigan va meros qilib olinmagan shaxsiyat sifati.
Bolalarning mustaqil, tirishqoq, qiyinchiliklarga tayyor bo'lishlari uchun
ularda kuchli irodali fazilatlarni shakllantirish muhimdir. Bolalarning irodasini
oshirish - bu oilaviy tarbiyaning muhim maqsadi. Iroda rivojlanishida quyidagi
omillar eng muhimdir:
Rivojlantirish va tarbiyalash texnikasi bola yashaydigan sharoitlar
Iroda namoyon bo'lishi: nimani izlash kerak?:
Kichkintoylarning ixtiyoriy namoyon bo'lishi quyidagilarda aks etadi.
Maqsad sari intilish
Maqsadlarni saqlab qolish, hatto bola chalg'itsa ham
Bola qanday kutishni biladi
Kichkintoy o'z maqsadiga erishish uchun to'siqlarni engib chiqadi
Bolalikda irodani tarbiyalash vazifalari:
Har qanday yoshdagi bolalarning irodasini tarbiyalash va rivojlantirishning
maqsadi shaxsiy fazilatlarni rivojlantirishdir:
Qattiqqo'llik qat'iyat mustaqillik chidamlilik intizom qat'iyat bashorat va
o'jarlik bilan kurashish
Bolalarning irodasini tarbiyalashni qachon boshlash kerak?:
Vasiyatni tarbiyalash chaqaloqning erta yoshidan boshlanishi kerak.
Kichkintoyning irodasini tarbiyalashda kattalarning aniqligi katta ahamiyatga ega.
Bolaning ixtiyoriy xususiyatlarining shakllanishi, bola bunday harakatlarga qodir
bo'lganida aytilishi mumkin:
Qiyinchiliklarni engish u bajarishni istagan harakatlarni emas, balki bajarilishi
kerak bo'lgan narsalarni bajarish
Bolalarda irodani tarbiyalash eng yaxshi quyidagi shakllarda amalga
oshiriladi:
Mehnat faoliyati o'yin.
Ushbu turdagi tadbirlar davomida bolalar boshqalar uchun nimadir qilishadi,
jamoaga va o'yin qoidalariga bo'ysunishadi. Bu chaqaloqning ixtiyoriy fazilatlarini
muvaffaqiyatli shakllantirish uchun asosdir.
Kuchli irodali shaxsni tarbiyalash xususiyatlari:
Ko'pgina kattalar yosh bolalar qanday qilib, qanday tushunishmasligini
tushunishmaydi.
Bu bolalarni tarbiyalashda noto'g'ri yondashuv. Bola
unga qaratilgan nutqni tushunishni boshlaganda, uning yoshiga va individual
xususiyatlariga muvofiq talablarni qo'yishi mumkin va kerak. Siz bola va
kattalarning xohishini taqqoslay olmaysiz.
Dostları ilə paylaş: |