MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 47
keyfiyyətlərini mənimsəməyənlər elmlərin mahiyyətindən məlumatsız olaraq qalırlar, bağda yazın nişanələri göründüyü kimi, alimin hərəkətlərindən də onun müəllimlərinin müdrikliyi özünü göstərir‖.
Nobel mükafatına layiq görülmüş pakistanlı fizik Əbdüs Səlam ―İdeallar və gerçəkliklər‖ kitabında yazır: ―Orta əsrlərdə elmin ağırlıq mərkəzi İslam dünyasında idi... Quranın yeddi yüz əlli ayəsi -təxminən səkkizdə biri inananları təbiəti araşdırmağa, həqiqət axtarışında ağıllarını ən yaxşı şəkildə istifadə etməyə, bilik əldə etməni və elmi düşüncəni ictimai həyatın bir parçası halına gətirməyə sövq edir‖.
Belə tədris metodunun uğuru ilə bərabər qüsuru da var idi. İslam alimləri bu qüsuru görmüş və tənqid etmişlər. Misal üçün, Əl- Məarri korkoranə nüfuz sahibinə inanan tədris metodunu , qədim örnəkləri qeyri-yaradıcı tərzdə təqlid edən ənənəvi alimliyi kəskin tənqid etmişdi.
İslam elm və təhsilin əsaslandığı prinsiplər: nüfuz, təqlid, isnad, müxtəliflik prinsipi, canlı ünsiyyət, məhsuldar mükalimə (seminar).
Maraqlıdır ki, müsəlman alim hazırlama sistemində də şəxsi amil aparıcıdır. Alimi obyektivləşdirilmiş intellektual mühit deyil (şəxsizləşdirilmiş mətnlər və ya alimlərin korporasiyaları), tələbənin bilavasitə müəllimlə ünsiyyəti formalaşdırır. Tələbəyə təkcə müəllimin ona verdiyi obyektivləşdirilmiş bilik fondu deyil, həm də müəllimin həyat tərzi, düşüncə üslubu və xüsusilə onun şəxsiyyəti təsir göstərir.
Müsəlman şəxsiyyət tərbiyəsi sistemində təhsil metodunun xüsusi bir müxtəliflik prinsipi işləyirdi. Tədris üsullarının fəlsəfi dərkindən bəhs edərkən İbn Xəldun göstərirdi ki, ənənəvi müsəlman www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
48 tərbiyəsi elmilik xüsusiyyətlərindən məhrumdur, çünki o, vahid şəklə salınmamışdır. İbn Xəldun yazır ki, ―bilik öyrənmək sənətdir ki, tədris üsulları arasındakı mövcud fərqlər də buna şəhadət edir. Hər bir məşhur müəllimin özünün tədris üsulu və əvvəlcədən müəyyən edilmiş tədris qaydası vardır: bu, ümumiyyətlə, bütün sənət növlərinə xas olan cəhət, məhz onu göstərir ki, belə tədris üsulu elmə aid deyil, zira, əgər o, elmə aid olsa idi, onla-rın hamısı üçün vahid olardı. Sən elmin hər bir sahəsinin tədrisi üsullarında fərqlərə rast gələ bilərsən və bu onu göstərir ki, hər üsul bir sənətdir: axı elm vahid və ziddiyyətsizdir‖.
İslam dünyasında alimlərə hörmət böyük idi və bu İslam mədəniyyətindən gəlirdi. ―Alimlər bu dünyanın işığı, axirətin nurudur‖ paradiqma səviyyəsinə qalxmışdır. Padşahlar, şahlar, sərkərdər zaman-zaman alimləri ziyarət edir və bu hadisələr geniş yayılırdi və nəticədə gənc nəslin elm dalınca getmələrini stimullaşdırırdı. Tarixdən məlum olan bir neçə hadisəni yada salaq.
Əbu Reyhan əl Biruni Əbu Reyhan Biruni ömrünün son saatlarını yaşayanda bir tələbəsi onu ziyarət edir. Tələbə onu salamlayanda səsindən tanıyır və deyir: - Sən filankəs deyilsən? Tələbə: - Bəli, - deyir. ―Mənə deyilənə görə sən İslamın miras hüququnda dolaşıq bir məsələnin cavabını tapmısan, belədirmi? Tələbə: ―Ya Əbu Reyhan, indi sağlamlıq haqda düşünmək...‖. Əbu Reyhan onun sözünü kəsir: ―Bunu bilmədən ölməkdənsə, bilib ölmək daha xeyirli deyilmi, səncə?‖
Zünnun əl Misri Sufiliyi, vəlayəti ( mürşid -mürid bağlarını) və sufi vəllərini orda- burda inkar edən bir dəliqanlı gənci ədəbə dəvət etmək üçün böyük ustad Zünnun əl Misrinin (796 -859) yanına gətirirlər. Moizələrində www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 49
uca Yaradanı ―insan oğlunun Tək və Mütləq Dostu, Sevgilisi‖ adlandıran bu sufi ustadı barmağındakı qiymətli daşa malik üzüyünü çıxarıb, həmin gəncə uzadır və deyir: - Bunu adi bazara (I bazar) aparıb, bir altun sikkəyə sat.
Bazarda heç kəs bu üzüyə heç gümüş sikkə də vermədi. Çarəsiz gənc Zünnunun yanına qayıdıb durumu ona söyləyir.
Bu səfər Zünnun ona deyir ki, üzüyü mücəvhərlər (II bazar) satılan bazara çıxarsın. Qızıl-zinət əşyaları satılan bazarın sərrafları min altun sikkə təklif edirlər. Eyni mala iki müxtəlif bazarda fərqli qiymətlərin qoyulması təcrübəsi gənci çaşdırır. Gənc böyük sufinin yanına qayıdır və olanları danışır. Zünnun ona belə deyir: - Sufiliyin və o yolu tutub gedənlərin dəyəri ondan anlayanlara yaxşı bəllidir. Arif olmayanların aşağalaması ilə onlardan heç nə əskilməz. Sənin onlara verdiyin dəyər isə elminin və idrakının dayazlığından qaynaqlanır. Elə buna görə də o qara bazarda bu nadir üzüyə verilən qiymətdən zərrəcə fərqlənmir.
Çingiz xan Çingiz xan Buxaranı fəth edəndə atını şah sarayının pilləkəninə sürür. Bütün bəylər, zadəganlar, tacirlər gəlib səmənd atın ayağından öpürlər. Əllərini qurşağına qoyan 5-6 nəfər isə başları ilə fatehi salamlayırlar və gəlib atın ayağından öpmürlər. Çingiz xan soruşur: ―Bəs onlar niyə gəlib atı öpmədilər?‖ Cavab verirlər ki, onlar da olar - alimlərdir.
Əmir Teymurun vəsiyyəti İslam mədəniyyətində alimin və müəllimin nüfuzu çox böyük idi. Bir çox padşahlar, sultanlar zaman-zaman nüfuzlu alimləri ziyarət ediblər. Bu insanlar dünyasını dəyişəndə, həyatlarının son anlarında Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|