MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 56 56 Ədəbi tənqid, yoxsa “ədəbsiz” tərif?!. Tarixini görkəmli mütəfəkkiriz M.F.Axundovun ədəbi təhlil və məktublarıyla başlayan Avropatipli peşəkar milli ədəbi tənqidimizin bugünkü acınacaqlı durumu göz qabağındadır: vaxtilə çağdaş söz sənətimizin formalaşmasında, istiqamətləndirilməsində, zənginləşdirilməsində - estetik- kulturoloji dəyər qazanmasında xüsusi rolu, önəmli çəkisi olan bu analitik-intellektual, yaradıcı-elmi düşüncə sahəsi, söz yox ki, indi öz böhran mərhələsindədir. SSRİ dağılandan sonra ədəbi tənqid deyil, onun hər zaman öz diqtəsi - basqısı altında saxladığı ədəbiyyatçılar bədii düşüncəmizdə xüsusi mövqe əldə etməyə çalışdılar. Bunun nəticəsi olaraq get-gedə səviyyəsi aşırı dərəcədə enən poeziyamızın, bədii və sənədli nəsrimizin, filoloji-poetik, elmi-sətri tərcümə sənətimizin zəifləməsini gördük, milli dramaturgiya, kinossenaristika, publisistika və nisbətən cavan söz sənəti istiqamətləri sayılan digər janrlardan heç danışmağa dəyməz. Çağdaş ədəbi-tənqidi yazılar altında oxuculara sırınan materiallarda analitik təhlil, söz sənəti haqqında intellektual- estetik fikirdən başqa hər şey oxumaq olar. Haqlı olaraq oxucularımız ədəbi tənqidi daha çox ―ədəbsiz tərif‖ sayırlar: www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 57 57 57 əsl həqiqətdə də çoxsaylı yazılara belə ―qiymət‖ vermək mümkündür. Ən maraqlı cəhət isə odur ki, tənqidçilər bir ortabab yazıçı, ya da şair haqqında nəsə tənqidi bir fikir yazan kimi bu müəlliflər, az qala, ədəbiyyat qəhrəmanına çevrilir, bir qədər sonra elə o yazanlar tərəfindən günümüzün söz sənətkarı səviyyəsinə qaldırılır. XX əsrin sonu və müstəqilliyimizi ikinci dəfə bərpa edəndən bu yana milli ədəbi tənqidimizdə çoxsaylı peşəkar, eləcə də başqa filoloji sahələrdən ―gəlmiş‖ ədəbi tənqidçilərdən haqq dünyasında olan Kamal Talıbzadə, Əziz Mirəhmədov, Bəkir Nəbiyev, Yaşar Qarayev, Şamil Salmanov, Akif Hüseynov, Qulu Xəlilov, Şamil Qurbanov, Asif Əfəndiyev (Ata), eləcə də Tofiq Hacıyev, Elçin, Nizami Cəfərov, Nizaməddin Şəmsizadə, Kamal Abdulla, Vaqif Yusifli, Arif Əmrahoğlu, Şirindil Alışanov, Tehran Əlişanoğlu, Rüstəm Kamal, Rahid Ulusel, Cavanşir Yusifli, Aydın Talıbzadə, Azər Turan, Əsəd Cahangir, Bəsti Əlibəyli, Elnarə Akimova, Nərgiz Cabbarova, İradə Musayeva, Elnarə Tofiqqızı, Qan Turalı, daha başqa məhsuldar imzaların böyük əksəriyyəti ədəbi həyatda sanki unudulmağa başlanılıb və onların iti qələmi, cəsarətli mülahizələri, estetik-elmi qənaətlərinə həm yazıçılarımız, həm də oxucularımız darıxmağa başlayıb... www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 58 58 Bu sintetik filoloji-mədəni sahəyə aid bir yazımda vurğulayırdıq ki, öhdəsinə çoxistiqamətli mürəkkəb vəzifə düşən ədəbi tənqidin əhatə dairəsi çox genişdir: ədəbiyyat hadisələrinə qiymət vermək, ədəbi mühiti izləməklə, onun uğurlu və zəif tərəflərini işıqlandırmaq, yaranan bədii nümunələrin vaxtında, özü də obyektiv təhlilini aparmaq, milli söz sənətimizdə gedən mürəkkəb prosesləri dünya estetik- intellektual fikir kontekstində dəyərləndirmək, klassik irslə qələmə alınan yeni əsərlərin oxşar, eləcə də fərqli tərəflərini müəyyənləşdirmək, kulturoloji duruma aydınlıq gətirmək, kreativ mühitin elmi-filoloji çərçivələrini müəyyənləşdirmək, ənənələri yaşatmaqdan ötrü müəlliflərlə oxucular arasında ikitərəfli əlaqələri yaradıb möhkəmləndirmək, ədəbi-mədəni ictimaiyyəti mədəniyyətin çağdaş durumu ilə müntəzəm, sistemli tanış etmək, zamanın tələblərinə uyğun estetik dəyərləri formalaşdırmaq və b. Ədəbiyyat – hər hansı bir ictimai-mədəni məkan-zaman daxilində çox mühüm bir hadisə kimi təsiredici vasitə, milli şüuru formalaşdırmaqda xüsusi rolu olan, ümumi ictimai fikri istiqamətləndirən intellektual-yaradıcı sahədir. Söz sənətinin ―hakim‖i rolunda isə, əlbəttə, ədəbi tənqid çıxış etməlidir. Geridə qoyduğumuz son on beş – iyirmi ildə cəmiyyətimizdə belə fikir formalaşmağa başladı: ədəbiyyat, yazılan əsərlər və www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 59 59 59 ədəbi-mədəni həyatımızda baş verənlərin təhlilinə aid yazılanlar ədəbi tənqiddən çox ―ədəbsiz tərif‖ə aid edilə bilər. Bir çox tənqidçilər ictimai-mədəni vəzifəsinin öhdəsindən gələ bilmədiyinə görə, daha asan yol seçdilər: nə tələb edirlər, qonorarını – haqqını alaq, boğazdanyuxarı tərif yazaq, təki yaxamızdan əl çəksinlər! Hətta fərdi və fərqli tənqidçi yaradıcılığına malik səviyyəli qələm sahibləri bu ―özünüqoruma‖ metoduna üstünlük verməklə, ədəbi tənqiddəki fikri böhranı daha da dərinləşməsinə şərait yaratdılar. Məhz belə bir şəraitdə ədəbi tənqidimiz dinamik, çox zaman isə ―enişli-yoxuşlu‖, Şərqdən-Qərbdən təsirlər altına düşən, çabalarıyla irəliləyən çağdaş ədəbiyyatdan geri qaldı və günbəgün də o geriləmənin qarşısını almaq çətin olur. İşıq üzü görən ədəbi nümunələrə diqqət ayıranda təhlükəli dini cərəyanların təsiri ilə qələmə alınmış əsərlərdən tutmuş, erotika-pornoqrafiya saçan, ideoloji ziyanlı, milli-mənəvi şifrələrimizi dağıdan, oturuşmuş dəyərlərimizi alt-üst edən, ana dilimizin müxtəlif qatlarını dağıdan, minillik estetik- mədəni düşüncəmizi parçalayan kitablara qədər əsasən yeni nəslin beyinlərini yumağa yönəli ―ədəbi-mədəni bombalar‖ı görürük. Düşüncələrdən dilə, oradan sözə-ədəbiyyata, daha sonra mətbuata, İnternet resurslarına, elektron KİV-ə – tele- radio efirlərinə uzanan bu qaraniyyətli plana qarşı isə ilk Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|