Literatura dwudziestolecia międzywojennego – lista lektur

Literatura Dwudziestolecia Międzywojennego

Lista lektur i zagadnienia do egzaminu

Zagadnienia

1. 
   Znaczenie terminów: awangarda, pierwsza awangarda (krakowska), druga awangarda, futuryzm, dadaizm, neosymbolizm, neoklasycyzm, metafizyka codzienności, autentyzm, witalizm, kubizm, katastrofizm, ekspresjonizm, groteska.
   
2. 
   Pierwsza wojna światowa. Nurty ideowe i orientacje polityczne w społeczeństwie polskim w latach 1914–1918: pasywiści, aktywiści, kierunek niepodległościowy, Piłsudski i legiony, lewica PPS i SDKPiL („wojna wojnie”). Obraz wojny w literaturze; poezja okolicznościowa.
   
3. 
   Tło historyczne, społeczne i kulturalne literatury międzywojennej. Powstanie niepodległej Polski, powstania narodowe (wielkopolskie i śląskie), wojna polsko-sowiecka 1920 r., ustalenie granic odrodzonej Rzeczypospolitej. Najważniejsze procesy, zjawiska i wydarzenia okresu; wybitne osobistości życia politycznego (Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, Gabriel Narutowicz, Władysław Grabski, Wincenty Witos, Stanisław Wojciechowski, Eugeniusz Kwiatkowski, Ignacy Mościcki). Integracja narodowa i problem mniejszości etnicznych; rozwój oświaty, rola uniwersytetów. Osiągnięcia gospodarcze (Gdynia, COP), kulturalne i artystyczne.
   
4. 
   Główne ośrodki życia kulturalnego; rola środowisk regionalnych. Instytucjonalizacja życia literackiego (Zw. Zaw. Literatów Polskich, Pen-Club, Polska Akademia Literatury, Fundusz Kultury Narodowej; nagrody literackie); grupy literackie. Prasa II Rzeczypospolitej; najważniejsze czasopisma literackie: „Zdrój”, „Skamander”, „Zwrotnica”, „Czartak”, „Linia”, „Reflektor”, „Wiadomości Literackie”, „Żagary”; X muza – film; radio.
   
5. 
   Przemiany społecznej funkcji literatury. Rewizje tradycji; autonomia twórcy, klerkizm, zaangażowanie społeczne i polityczne. Demokratyzacja składu osobowego literatury (pisarze pochodzenia chłopskiego i robotniczego); pisarstwo kobiet; siła asymilacyjna kultury polskiej (pisarze pochodzenia żydowskiego). Wobec nacjonalizmu i totalitaryzmu (faszyzm, komunizm). Tendencje pacyfistyczne. Lewica literacka, literatura proletariacka. Pisarze katoliccy; „Verbum”.
   
6. 
   Prądy umysłowe w Europie w okresie międzywojennym i ich recepcja w Polsce. Prądy filozoficzne: intuicjonizm Henryka Bergsona, fenomenologia Edmunda Husserla i Romana Ingardena (teoria literatu-ry), personalizm chrześcijański Jakuba Maritaina, katastrofizm cywilizacyjny Oswalda Spenglera i „no-we średniowiecze” Mikołaja Bierdiajewa; egzystencjalizm Martina Heideggera i Karla Jaspersa; teoria cywilizacji Feliksa Konecznego. Kierunki w psychologii: behawioryzm Johna Watsona, psychoanaliza Zygmunta Freuda, psychologia indywidualna Alfreda Adlera, psychologia głębi Carla Gustawa Junga.
   
7. 
   Dwudziestolecie a Młoda Polska. Kontynuacje: Karol Irzykowski, Jan Kasprowicz, Bronisława Ostrow-ska, Stanisław Przybyszewski, Leopold Staff, Andrzej Strug, Karol Hubert Rostworowski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Maryla Wolska, Tadeusz Boy Żeleński. Trzecie pokolenie modernistów: Jerzy Sza-niawski, Bruno Schulz, Stanisław Ignacy Witkiewicz.
   
8. 
   Poezja. Stosunek do rodzimej tradycji poetyckiej. Recepcja poezji obcej. Najważniejsze grupy poetyckie, nurty ideowe i kierunki artystyczne. Poezja „Skamandra”, ekspresjonizm, futuryzm, awangarda krakow-ska, druga awangarda, żagaryści, katastrofizm, poezja proletariacka. Twórczość najwybitniejszych poetów okresu. Działalność przekładowa poetów.
   
9. 
   Proza. Recepcja literatury obcej. Psychologizm, autentyzm i neorealizm. Powieść psychologiczna, poli-tyczna, środowiskowa, powieść o dojrzewaniu, epicka panorama. Autobiografizm w powieści. Wątki u-topijno-katastroficzne. Proza fantastyczna i fantastyczno-naukowa; literatura grozy. Przemiany formalne prozy, eksperymenty z narracją; techniki „filmowe”. Twórczość najwybitniejszych powieściopisarzy i nowelistów. Wybitne dokonania translatorskie (m.in. Tadeusz Boy Żeleński).
   
10. 
    Dramat i teatr. Najważniejsze ośrodki życia teatralnego (Warszawa, Kraków, Lwów); Teatr „Reduta“; Juliusz Osterwa, Leon Schiller. Recepcja dramaturgii obcej; wpływy teatru europejskiego w Polsce (Edward Gordon Craig, Konstanty Stanisławski, Erwin Piscator). Groteska i dramat poetycki. Twórczość dramaturgiczna pisarzy wymienionych w spisie lektur.
    
11. 
    Publicystyka: felieton (Zygmunt Nowakowski, Antoni Słonimski, Tadeusz Boy Żeleński); reportaż (Ksawery Pruszyński, Melchior Wańkowicz); esej (Bolesław Miciński, Jan Parandowski, T. Boy Żeleński).
    
12. 
    Krytyka literacka. Ignacy Fik, Ludwik Fryde, Karol Irzykowski (literatura i film), Stefan Kołaczkowski, Jan Nepomucen Miller, Karol Wiktor Zawodziński.
    
13. 
    Literatura popularna. Pieśń, piosenka, kabaret. Literatura wobec sztuki (malarstwa, muzyki, filmu).
    
14. 
    Wrzesień 1939 – kres epoki; jej kontynuacje (w kraju i na emigracji) podczas II wojny światowej oraz dziedzictwo po roku 1945.
    

Lista lektur

LITERATURA OBOWIĄZKOWA

W podanych edycjach dzieł obowiązuje znajomość twórczości międzywojennej poszczególnych autorów, a także wstępów / opracowań. Edycje dzieł bez wskazanych wstępów mogą być zastąpione innymi, łatwiej dostępnymi. BN – Biblioteka Narodowa.

OPRACOWANIA OBOWIĄZKOWE

Jerzy Kwiatkowski – Dwudziestolecie Międzywojenne, Warszawa 2003 lub Literatura Dwudziestolecia, Warsza-wa 1993.

Czesław Brzoza, Andrzej Leon Sowa – Historia Polski 1918–1945, Kraków 2006.

Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Alina Brodzka i in., Wrocław – Warszawa – Kraków 1996 (hasła: awan-garda, dadaizm, futuryzm, katastrofizm, neorealizm, Skamander).

LITERATURA POLSKA

Krytyka literacka

Karol Irzykowski – Wybór pism krytycznoliterackich, oprac. W. Głowala, Wrocław 1975, BN I 222 (po 2 teksty

z tomów: Lżejszy kaliber i Walka o treść).

Tadeusz Peiper – Pisma wybrane, oprac. S. Jaworski, Wrocław 1979, BN I 235 – zbiór Tędy (tu: Miasto, masa, maszyna; Metafora teraźniejszości; Rozbijanie tworzydeł; Komizm, dowcip, metafora) oraz Nowe usta. Odczyt o poezji (tu: Poezja jako budowa, Nowe tworzenie).

[antologie:]

Andrzej Lam, Polska awangarda poetycka. Programy z lat 1917–1923, t. 2: Manifesty i protesty. Antologia, Kraków 1969. Tu: Leon Chwistek, Formizm — Bruno Jasieński, Manifest w sprawie poezji futurystycznej — Bruno Jasieński, Manifest w sprawie ortografji fonetycznej — B. Jasieński, Do narodu polskiego. Manifest w sprawie natychmiastowej futuryzacji życia — Jan Stur, Ekspresjonizm — [Stanisław Przybyszewski], Słowo wstępne „Zdroju” — Jan Lechoń, [Przemówienie na pierwszym wieczorze literackim "Skamandra"] — J. Le-choń, [Słowo wstępne do „Skamandra”] — Stanisław Ignacy Witkiewicz, Teoria czystej formy w poezji.

Polska krytyka literacka 1919–1939. Materiały, pod red. J. Z. Jakubowskiego, Warszawa 1966. Tu: Wacław Borowy, Kamienne rękawiczki — Jan Brzękowski, Integralizm w czasie — Ignacy Fik, Awangarda i awan-gardziści — Ludwik Fryde, Dwa pokolenia — Karol Irzykowski, Programofobia; Burmistrz marzeń niezamie-szkałych — Manfred Kridl, W sprawie Wyspiańskiego (Z powodu 25-lecia zgonu poety) —Zygmunt Łempicki, O krytyce literackiej — Konstanty Troczyński, Intymność i forma. W sprawie pojęcia czystej liryki.

Formy paraliterackie (esej, reportaż, felieton…)

Bolesław Miciński – Pisma. Eseje, artykuły, listy, wybór i oprac. A. Micińska, wstęp J. Błoński, Kraków 1969 (utwory przedwojenne).

Bruno Schulz – Opowiadania, Wybór esejów i listów, oprac. J. Jarzębski, Wrocław 1998, BN I 264 (Wybór z pism krytycznych – tu: Mityzacja rzeczywistości).

Antoni Słonimski – Kroniki tygodniowe 1932-1935, słowo wstępne i przypisy R. Habielski, Warszawa 2001 (wybór, np. nry: 117, 127, 139, 146, 148, 198, 210, 239).

Melchior Wańkowicz – Na tropach Smętka, Kraków 1988.

Tadeusz Żeleński (Boy) – Reflektorem w mrok, oprac. A. Z. Makowiecki, Warszawa 1984.

Stefan Żeromski – Bicze z piasku, [w:] Utwory publicystyczne, t. 2, Warszawa–Kraków 1929 lub wyd. osobne: Kraków 1981; Snobizm i postęp oraz inne utwory publicystyczne, wstęp i oprac. A. Lubaszewska, Kraków 2003 (tu: Literatura a życie polskie, Na probostwie w Wyszkowie, Snobizm i postęp).

Poezja

Tytus Czyżewski – Pastorałki, [w:] Poezje i próby dramatyczne, oprac. A. Baluch, Wrocław 1992, BN I 273.

Józef Czechowicz – Wybór poezji, oprac. T. Kłak, Wrocław 1985, BN I 199.

Konstanty Ildefons Gałczyński – Wybór poezji, oprac. M. Wyka, Wrocław – Kraków 2003, BN I 189.

Jarosław Iwaszkiewicz – Wiersze, Warszawa 1977, t. 1 (tu: Oktostychy i po 5 wierszy z pozostałych tomów).

Jan Kasprowicz – Wybór poezji, oprac. J. J. Lipski, wyd. 3, Wrocław 1990, BN I 120 (tu: Mój świat).

Jan Lechoń – Poezje, oprac. R. Loth, Wrocław 1990, BN I 256 (twórczość przedwojenna).

Bolesław Leśmian – Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, wyd. 3, Wrocław 1991, BN I 217.

Czesław Miłosz – Wiersze, t. 1-2, Kraków 1987 lub: Wiersze, t. 1-3, Kraków 1993 (twórczość przedwojenna).

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – Wybór poezji, oprac. J. Kwiatkowski, Wrocław 1998, BN I 194.

Tadeusz Peiper – Pisma wybrane, oprac. S. Jaworski, Wrocław 1979, BN I 235 (zbiory poetyckie: A, Żywe linie, Raz).

Julian Przyboś – Sytuacje liryczne. Wybór poezji, wstęp E. Balcerzan, Wrocław 1989, BN I 266 (tu: Śruby, Oburącz – po 5 wierszy z każdego tomu; ponadto w całości zbiory: Sponad, W głąb las, Równanie serca).

Antoni Słonimski – Poezje zebrane, Warszawa 1970 (twórczość przedwojenna);

Leopold Staff – Wybór poezji, oprac. M. Jastrun, wyd. 3, Wrocław 1985, BN I 181 (twórczość miedzywojenna)

Anna Świrszczyńska – Wiersze i proza (1936), [w:] Poezja, wstęp Cz. Miłosz, Warszawa 1997.

Julian Tuwim – Wiersze wybrane, oprac. M. Głowiński, wyd. 4 rozszerz., Wrocław 1986, BN I 184.

Aleksander Wat – JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, [w:] Wybór wierszy, oprac. Adam Dziadek, Wrocław 2008, BN I 300.

Kazimierz Wierzyński – Wybór poezji, wstęp K. Dybciak, Wrocław 1991, BN I 275 (Wiosna i wino, Wolność tragiczna; oraz po 5 wierszy z pozostałych tomów międzywojennych).

Józef Wittlin – Hymny, [w:] Wybór poezji, wstęp W. Ligęza, Kraków 1998;

[antologie:]

Antologia polskiego futuryzmu i nowej sztuki, wstęp i komentarz Z. Jarosiński, wybór i oprac. tekstów H. Zaworska, Wrocław 1978, BN I 230 (tu: Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern).

Poezja polska okresu międzywojennego. Antologia, [oprac.] M. Głowiński, J. Sławiński, t. 1-2, Wrocław 1997, BN I 235 (tu zwłaszcza: Włodzimierz Bąk, Władysław Broniewski, Jan Brzękowski, Stanisław Czernik, Kazimiera Iłłakowiczówna, Mieczysław Jastrun, Bronisława Ostrowska, Jerzy Liebert, Beata Obertyńska, Władysław Sebyła, Anatol Stern, Adam Ważyk, Emil Zegadłowicz).

Proza

Leopold Buczkowski – Wertepy, Kraków 1973.

Michał Choromański – Zazdrość i medycyna, Warszawa 1997.

Maria Dąbrowska – Ludzie stamtąd, Warszawa 1980; Noce i dnie, posłowie J. Tomkowski, Warszawa 2003.

Pola Gojawiczyńska – Dziewczęta z Nowolipek, Kraków 2005 lub Rajska jabłoń, Kraków 2006.

Witold Gombrowicz – Ferdydurke, [posłowie W. Bolecki], Kraków 1994;

Stefan Grabiński – Utwory wybrane, [wstęp] A. Hutnikiewicz, Kraków 1980, t. 1: Nowele (5 nowel z tomu Demon ruchu i wszystkie z tomu Niesamowita opowieść).

Jarosław Iwaszkiewicz – Brzezina i inne opowiadania ekranizowane, [wstęp A. Werner], Warszawa 1987 (tu: Brzezina, Panny z Wilka); Czerwone tarcze, Warszawa 1988;

Juliusz Kaden-Bandrowski – Generał Barcz, oprac. M. Sprusiński, Wrocław 1984, BN I 223; Miasto mojej matki, W cieniu zapomnianej olszyny i inne utwory; Kraków-Wrocław 1985 (do wyboru 1 tytułowy utwór).

Maria Kuncewiczowa – Cudzoziemka, Warszawa 2007 (lub inne wyd.).

Zofia Nałkowska – Niecierpliwi, oprac. i wstęp K. Jakowska, Kraków 2001.

Bruno Schulz – Opowiadania, Wybór esejów i listów, oprac. J. Jarzębski, Wrocław 1998, BN I 264 (do wyboru jeden cały zbiór: Sklepy cynamonowe lub Sanatorium pod Klepsydrą).

Andrzej Strug – Pokolenie Marka Świdy, wstęp J. Rohoziński, Warszawa 1984.

Zbigniew Uniłowski – Wspólny pokój, [w:] „Wspólny pokój” i inne utwory, oprac. B. Faron, Wrocław 1976, BN I 244.

Stanisław Ignacy Witkiewicz – Nienasycenie, oprac. J. Degler i L. Sokół, Warszawa 1996 lub Pożegnanie jesieni, [posłowie] A. Micińska, Wrocław 1996;

Józef Wittlin – Sól ziemi, oprac. E. Wiegandt, Wrocław 1991, BN I 278.

Stefan Żeromski – Przedwiośnie, oprac. Z. J. Adamczyk, Wrocław-Kraków 1982, BN I 242.

Dramat

Witold Gombrowicz – Iwona księżniczka Burgunda, [w:] Dramaty, słowo wstępne J. Jarzębski, Kraków2001.

Jarosław Iwaszkiewicz – Lato w Nohant. Komedia w 3 aktach, Warszawa 1949.

Karol Hubert Rostworowski – Niespodzianka, [w:] Wybór dramatów, wstęp J. Popiel, 1992, BN I 281.

Jerzy Szaniawski – Wybór dramatów, oprac. A. Hutnikiewicz, Wrocław 1988, BN I 263 (tu: Ptak, Żeglarz, do wyboru Most lub Adwokat i Róże), oraz Dramaty zebrane, Kraków 1958, t. 3 (tu: słuchowisko Zegarek).

Stanisław Ignacy Witkiewicz – Wybór dramatów, wybór i wstęp J. Błoński, przypisy i oprac. tekstów M. Kwaśny, Wrocław 1974, BN I 221 (tu: Matka, Mątwa, Szewcy).

Stefan Żeromski – Uciekła mi przepióreczka, [w:] Pisma zebrane, ser. 3, 23, Warszawa 2004.

LITERATURA OBCA

Poezja

Guillaume Apollinaire – Wybór poezji, oprac. J. Kwiatkowski, Wrocław 1975, BN II 176.

Thomas Stearns Eliot – Wybór poezji, wstęp W. Rulewicz, Wrocław 1989, BN II 230; Ziemia jałowa), przekład i wstęp Cz. Miłosz, Kraków 2004.

Rainer Maria Rilke – Poezje. Gedichte, wybór, tłum. i wstęp M. Jastrun, Kraków 1993 (tu m.in.: Sonety do Orfeusza).

Osip Mandelsztam – Poezje, Kraków 1984.

Proza

Michał Bułhakow – Mistrz i Małgorzata, Wrocław 1988, BN II 229.

André Gide – Fałszerze [w:] Fałszerze. Dziennik „Fałszerzy”, oprac. K. Jarosz, tłum. J. Iwaszkiewicz, H. Iwaszkiewiczówna, J. Rogoziński, Wrocław 2003, BN II 251.

Aldous Huxley — Nowy wspaniały świat, przeł. B. Baran, Warszawa 2006.

James Joyce – Ulisses, przekład M. Słomczyński, Kraków 2006.

Franz Kafka – Zamek, przeł. K. Radziwiłł, K. Truchanowski, Kraków 2004.

Tomasz Mann – Czarodziejska góra, przeł. J. Kramsztyk, t. 1–2, Wrocław 2004.

Marcel Proust – W poszukiwaniu straconego czasu, t. 1: W stronę Swanna, przeł. T. Boy Żeleński, Kraków 2003.

Erich Maria Remarque – Na Zachodzie bez zmian, przeł. S. Napierski, Warszawa 1996.

Dramat

Jean Giraudoux – Amfitrion 38, [w:] Teatr, Warszawa 1957.

Luigi Pirandello – Sześć postaci scenicznych w poszukiwaniu autora, [w:] Wybór dramatów, oprac. J. Heistein, Wrocław 1978, BN II 193.