MÜHAZİRƏ LECTURE ЛЕКЦИЯ
İMMUNOLOJI LABORATOR DİAQNOSTİKANIN
MÜASİR METODOLOGİYASI
K.M.Kərimova
Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu,
Laboratoriya işi kafedrası, Azərbaycan, Bakı
__________________________________________________________________
İmmunoloji laborator diaqnostika üsullarının üstünlükləri aşağıdakılardır: nəticələr
yüksək sürətlə əldə edilməsi, patoloji prosesin dinamikasını qiymətləndirmək
imkanı, kəskin və xroniki infeksiyaların diaqnostikası, eləcə də çətin kultivasiya
olunan mikroorqanizmlərin aşkarlanması. Məqalədə klinik immunologiyada
immun ferment analizi və lazer sitoflüorimetriya kimi müasir diaqnostik üsulların
istifadəsinin nəzəri əsasları, metodoloji prinsipləri və praktiki imkanları müzakirə
olunur, o cümlədən, klinisistlər tərəfindən bu müayinələrin təyin edilməsinin hansı
hallarda məqsədəuyğun sayılması məsələsi də araşdırılır.
Açar sözlər: immun diaqnostika, immun ferment analiz, sitoflüorimetriya.
__________________________________________________________________
İmmunologiya fundamental tibbi-bioloji elm və təhsil strukturunda əhəmiy-
yətli yer tutur. O, həm xəstəliyin patogenezinin aydınlaşdırılmasında, həm immu-
noloji analizlərin aparılmasında, çox vaxt isə hər iki sahə üçün zəruridir. Müasir
klinik immunologiyanın əsas məsələlərindən biri – immun sistemin normada və
müxtəlif patologiyalar zamanı fəaliyyətinin qiymətləndirilməsidir. Bu məsələnin
mürəkkəbliyi ondan ibarətdir ki, immun sistemin quruluşu çoxkomponentlidir,
hüceyrəvi və molekulyar komponentləri olduqca mürəkkəb və müxtəlifdir. Bundan
əlavə, bu sistemin fəaliyyəti sinir, endokrin, qan damar və digər sistemlərin
fəaliyyəti ilə sıx əlaqədardır.
Klinik immunologiyaya aid olan laborator fəaliyyəti üç istiqamətə ayırmaq
olar:
1.
İmmunoloji müayinələrin vasitəsi ilə qeyr-immunoloji göstəricilərin təyi-
ni. Məsələn, qan zərdabında və ya başqa bioloji substratlarda hormonların
və digər fizioloji əhəmiyyətli molekulların təyini.
2.
İmmunoloji müayinələrin vasitəsi ilə hər hansı bir immunoloji göstəri-
cilərin təyini – immunodiaqnostika: bilavasitə immunoloji proseslərdə
iştirak edən anticisimlərin, sitokinlərin və digər molekulların təyini
3.
İmmunoloji müayinələrin vasitəsi ilə orqanizmin ümumi immun siste-
minin vəziyyətinin, yəni immun statusun qiymətləndirilməsi;
İmmunodiaqnostika – konkret xəstədə konkret patologiya zamanı
immunoloji dəyişikliklərin aşkarlanmasına yönəldilmişdir. Bu zaman həm
immunoloji və eyni zamanda qeyri-immunoloji müayinə üsullarından da istifadə
oluna bilər. İmmunodiaqnostikadan istifadə yalnız xəstəliyin diaqnozunun
təsdiqlənməsi və ya müalicə taktikasının seçimi üçün məqsədəuyğun hesab oluna
bilər.
İmmunoloji müayinə üsullarının istifadə olunmasının digər bir istiqaməti –
immun statusun qiymətləndirilməsidir. Bir çox hallarda immun statusun
qiymətləndirilməsini
məhz
diaqnostik
məqsədlərlə
istifadə
olunmasına
baxmayaraq, bu istiqamətin immunodiaqnostika ilə bilavasitə əlaqəsi yoxdur.
Xəstələrin immun statusunu qiymətləndirmək olar, lakin qiymətləndirilən
göstəricilərin hamısının immunodiaqnostik əhəmiyyət daşımayacaq, yəni nə
xəstəliyin
diaqnozunun
təsdiqlənməsi,
nə
də
müalicə
tədbirlərinin
təkmilləşdirilməsi problemlərini həll etməyəcək. Bu baxımdan, müasir dövrdə
immunoloji göstəricilərin bahalı müayinə üsullarından əsassız istifadəsi özünü etik
cəhətdən nə dərəcədə doğrultması problemi hələ də gündəmdədir.
Həm eksperimental, həm də klinik tədqiqatlarda bu günə qədər tətbiq olunan
immunoloji üsullar 8 əsas qrupa bölünür:
1.
Məlum olan müxtəlif substratlara qarşı əmələ gəlmiş spesifik
anticisimlərin təyini və deteksiyası üsulları. Bu üsullar beynəlxalq
ədəbiyyatda immun analiz üsulları adlandırılır və antigen-anticisim
əlaqəsinin təyin edilməsi texnologiyalarına müvafiq olaraq aşağıdakılara
bölünürlər:
a). korpuskulyar antigenlərin aqlütinasiyası üsulları (antigenlərin
bilavasitə aqlütinasiyası, hemaqlütinasiya, lateks aqlütinasiyası, nefe-
lometriya, turbidimetriya);
b). hemoliz texnologiyasından istifadə edən üsullar (komplementin
fiksasiyası testləri, anticisim əmələgətirən hüceyrələrin Yerne üsulu
ilə hesablanması);
c). “antigen-anticisim” komplekslərinin geldə presipitasiyası üsulları
(Ouxterloni, Elek, Mançini üsulları);
d). immunferment analiz, radioimmun analiz, immunflüoressent analiz
– immun analizin ən yüksək həssaslı və ən geniş istifadə olunan növ-
ləri;
2.
Fraksiyalaşdırma üsulları – həll olunan molekulların və immun sistem
hüceyrələrinin fiziki yolla ayrılması:
a). İmmunoqlobulinlərin alınması;
b). Xromotoqrafiya üsulları (yüksək effektivli, afin və s.);
c). Sentrifuqalaşdırma üsulları (fikol-gepakda mononuklear hüceyrələ-
rin alınması, dekstran və ya jelatin məhlulunda neytrofillərin sedimen-
tasiya yolu ilə alınması);
d). Elektroforez;
e).Axarlı sitoflüorimetriya (həmçinin, tetramer komplekslərin istifadə-
si ilə);
f). İmmunoblottinq;
3.
İmmun histokimyəvi üsullar (immunflüoressent mikroskopiya, fer-
mentlə nişanlanmış və fiksə olunmuş anticisimli hüceyrələrin və toxuma
preparatlarının mikroskopiyası)
4.
Molekulyar bioloji üsullar (Polimeraz-zəncirvari reaksiya, immuno-
blotinq: Western-blot – zülalı, Southern-blot – DNT-ni, Nortern-blot
RNT-ni təyin edir)
5.
Genetik üsullar:
a) İstiqamətləndirilmiş mutagenez üsulları – “nokaut” və “nokin”
b) Genlərin ekspressiyasının öyrənilməsi və kartirləşdirmə üsulları
(mikroerrey texnologiyaları)
6.
Biotexnoloji üsullar – molekulların klonlaşdırılması, PZR, hüceyrələrin
və zülalların alınması üsulları (gibridom texnologiyalar), inbred
heyvanlar xəttinin yaradılması, vaksinlərin alınmasının və qiymətlən-
dirilməsi üsulları
7.
In vitro kulturalarda immun sistemin nativ hüceyrələrinin xassələrinin
öyrənilməsi üsulları (sitokinlərin bioloji testləşdirilməsi üsulları, trans-
kripsiya amillərinin tədqiqi üsulları)
8.
Hüceyrələrin bir biri ilə qarşılıqlı əlaqələrinin və funksiyalarının in vivo
tədqiqi üsulları (radiasion ximerlər, nişanlanmış hüceyrələrin in vivo
skanerdən keçirilməsi)
Qeyd etmək lazımdır ki, laborator immunodiaqnostika prinsipləri hələ də
qurulma dövrü yaşayır. Əvvəllər immunoloji müayinələrdən infeksion xəstəliklərin
diaqnostikasında, allerqopatologiyaların təyinində, həmçinin, qan qruplarının və
toxuma uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsində istifadə edirdilər. Keçən əsrin
ikinci
yarısında
limfositlərin
populyasiyası
və
subpopulyasiyalarının
səciyyələndirilməsi üsulları geniş tətbiq edilməyə başlamışdır. Bundan əlavə,
immunoloji cəhətdən əhəmiyyətli olan humoral amillərin, o cümlədən, immun
qlobulinlərin konsentrasiyasının təyini də aparılırdı. Bu prosesi limfositlərin
ümumi qan hüceyrələri kütləsindən ayrılması üsullarının təkmilləşdirilməsi daha
da sürətləndirdi (qan porsiyalarının polisaxarid fikol və radiokontrast maddə olan
veroqrafin qatı üzərində sentrifuqalaşdırılması). Əvvəllər geniş istifadə olunan
immun sistem hüceyrələrinin kəmiyyət və keyfiyyət cəhətdən qiymətləndirilməsi
üsulları (rozetəmələ gətirmə üsulu və s.), müasir mövqedən baxdıqda qənaətbəxş
hesab olunmur. Yalnız gibridom texnologiyaların yaradılması və monoklonal
anticisimlərin alınması, sonralar isə hüceyrələrin onlarla birləşməsini aşkarlayan
müvafiq cihazların tətbiqi hüceyrələrin identifikasıyasına adekvat yanaşmanın
işlənib hazırlanmasına imkan vermişdir. Buna baxmayaraq, bu gün də immun
sistem hüceyrələrinin funksional aktivliyinə və onlar tərəfindən aktivləşdirilən
proseslərin xarakterizə edilməsinə dürüst yanaşma yoxdur.
Digər tərəfdən alınmış nəticələrin immunodiaqnostika ilə məşğul olan
həkimlər tərəfindən düzgün qiymətləndirilməməsi problemi də az əhəmiyyət kəsb
etmir. İmmun diaqnostik üsulların praktiki təbabətdə tətbiqi ilə əlaqəli bir mənfi
xüsusiyyət də mövcuddur ki, bu da həmin üsullardan məqsədyönsüz və qədərindən
artıq, daha dəqiq isə - suiistifadəsidir. Belə ki, ÜST-nın sənədlərinə müvafiq
olaraq, immun sistem hüceyrələrinin fenotipləşdirilməsinin aparılması yalnız QİÇS
diaqnostikasında, ilkin immunçatışmazlıqların və limfoproliferativ xəstəliklərin
təyin edilməsində məqsədəuyğun hesab olunur.
İmmun diaqnostikanın metodik bazasını səciyyələndirən vacib tendensiya –
prinsipcə müxtəlif olan və zəif avtomatlaşdırılmış subyektiv üsullardan yüksək
dərəcədə standartlaşdırılmış yanaşmaya keçiddir. Müasir zamanda klinik
immunologiyada istifadə olunan üsullar iki metodik yanaşmaya əsaslanmışdır:
humoral amillərin təyinində - immunferment analizin, hüceyrələrin öyrənilməsində
isə - axarlı lazer sitoflüorometriya üsulunun istifadəsi.
Ən geniş yayılmış immun analizlərin əsasında antigen-anticisim əlaqəsinin
təyini durur və ya bu əlaqə (ya da anticismin özü) qabaqcadan ona birləşdirilmiş
xüsusi nişan vasitəsi ilə deteksiya olunur. Nişan kimi elə maddələrdən istifadə
olunur ki, sonra müəyyən şəraitdə bu və ya digər cihaz onu “görüb”, ölçə bilsin.
Belə analizlərin fiziki-kimyəvi həssaslığı adətən nanoqram/mm təşkil edir,
lakin konkret test-sistemləri tətbiq etdikdə, çox vaxt tədqiq olunan maddənin piko
və femtomoli ölçü vahidləri də müəyyən olunur.
Sərt faza üçün material və nişanların variantları kimi radionuklidlərlən (RİA-
radioimmun analiz), flüoressent, lüminessent İFA və onun bir növü olan immun
ferment flüoressent analizi zamanı isə rəngsiz substratın rəngliyə və ya
flüoressent maddəyə çevrilməsini sürətləndirən fermentlərdən istifadə olunur.
İmmun ferment analizi – İFA. Bu üsul radioimmun analizin təsvirindən bir
il sonra meydana çıxdı və bu üsulda radioaktiv nişanlar əvəzinə rəngli məhsula
çevrilən rəngsiz substratdan istifadə edilməyə başlandı.
Əvvəllər immun analizlər
homogen variantlarda işlənib hazırlanırdı, yəni məhlul komponentlərə bölünmürdü.
1958-ci ildə S.Bernson və R.Yalou tərəfindən radioimmun analiz təklif edildikdən
sonra ilk dəfə olaraq insan qanında peptid hormonlarının konsentrasiyası
nanoqramla da ölçülməyə başladı.
Lakin, sonradan immun analizlərin texnologiyasında sərt fazadan istifadə
olunmağa başlandı. Bu faza üzərinə spontan sorbsiya üsulu vasitəsi ilə məhluldan
antigen və ya anticisim fiksə olunur. Məhz bu andan sonra analizlər sərt fazalı və
ya immunsorbent analizlər adlandırılmağa başlandı (ingl. ELISA – Enzym linked
immunosorbent assay). Texnoloji cəhətdən sərt fazalı analizlər homogen testlərdən
müqayisə olunmaz dərəcədə rahat və sərfəlidir və müasir zamanda 99,9% test-sis-
tem-də İFA-nın sərt fazalı variantları tətbiq olunur.
İmmun sorbent analizlərin prinsipi sərt fazanın üzərinə fiziki-kimyəvi xassə-
lərinə müvafiq olaraq antigen və ya anticisimlərin çökdürülməsinə əsaslanır. Test-
sistemin digər reagentləri məhlul şəklində istifadə olunur. Onları növbə ilə sərt fa-
za üzərinə əlavə edib, inkubasiya etdikdən sonra əlaqəyə girməyən reagentləri isə
yumaqla asanlıqla xaric edirlər. Reaksiyanın nəticəsi sərt faza üzərində “qalır” və
miqdarı qeyd olunur.
Düz immun analizlər. Bu üsullar zamanı nişanı bilavasitə ya antigenə, ya
da anticisimə birləşdirirlər. İmmun analizlərin düz variantını homogen və
heterogen sistemlərdə istifadə edirlər: konkurent, ingibitor, sendviç-İFA və immun
ferment-metrik analizdə.
İmmun ferment analizin müasir zamanda əsasən sərt fazalı variantından
istifadə olunur. Onun da 2 əsas variantı mövcuddur: konkurent və iki saytlı.
Konkurent variantdan əsasən məlum olan antigenlərə qarşı əmələ gəlmiş
anticisimlərin aşkarlanması üçün istifadə edirlər. Onun əsasını nişanlanmış və
nişanlanmamış (təyin ediləcək) anticisimlər arasında sorbsiya olunmuş antigenlə
birləşmə uğrunda apardıqları rəqabət təşkil edir. Nişan qismində fermentlərdən
istifadə olunur – daha çox peroksidaza və ya qələvi fosfotaza. Onlar da sonra
xromogen substratlar vasitəsilə müəyyən edilirlər.
İFA-nın ingibitor növündən istifadə zamanı sərt fazada antigeni immobilizə
edirlər. Həll olunan anticisimlər reagent kimi fermentlə birləşdirilmişlər. Təyin
olunan antigenlə immobilizə olunan antigen sərt fazada həll olunan anticisim uğ-
runda rəqabət aparır. Nəticədə sərt fazada ölçülən fermentativ aktivlik sınaqda tə-
yin olunan maddə ilə əks mütənasib gəlir.
“Sendviç”-İFA bir birini bağlamayan iki epitopu olan antigenlər üçün işlən-
mişdir. Hər iki epitop üçün spesifik anticisimlər alınır. Epitoplardan birinə qarşı
olan anticismi sərt fazada toplayırlar. Sonra tədqiq olunan sınağı sərt fazaya əlavə
edib, inkubasiyadan sonra yuyurlar. Yumadan sonra ikinci epitopa olan anticisim
konyuqatını fermentlə daxil edirlər. Sərt fazada qalan fermentativ aktivlik sınaqda
olan antigenlə düz mütənasibdir. Sendviç-İFA təmizlənmiş antigen preparatları
tələb etmir və digər ingibitor metodikalardan bu sərfəli cəhəti ilə fərqlənir, çünki
məlumdur ki, təmizlənmiş antigenlər çətin əldə olunan və bahalı olur.
İstənilən immun kimyəvi analizlərdə olduğu kimi, İFA zamanı da yanlış-
müsbət və yanlış-mənfi nəticələr alına bilər. Məsələn, yanlış-müsbət nəticələrin
alınmasına müxtəlif infeksiyalara qarşı əmələ gəlmiş anticismlərin təyini zamanı
revmatoid amili təsir edə bilər. Bu insan orqanizminin özünun İgG qarşı yaranmış
İgM. Bundan əlavə, müxtəlif sistem xəstəlikləri, mübadilə pozuntuları və ya
dərman preparatlarının qəbulu nəticəsində də belə nəticələr ola bilər. Bəzi hallarda
yenidoğulmuşlarda ananın İgG qarşı yaranmış İgM təsiri səbəbindən yanlış-müsbət
nəticə alınır. Yanlış-mənfi nəticələr immun çatışmazlıq vəziyyətlərində və ya
reaksiyanın qoyulması zamanı baş verən texniki xətalar nəticəsində müşahidə
oluna bilər.
Beləliklə, İFA müasir zamanda laborator diaqnostikanın əsas aparıcı
üsullarındandır – həm nəticələrin avtomatlaşdırılması hesabına işin rahatlığı və
sürətli olması baxımından, həmçinin müxtəlif sinif immun qlobulinlərin təyinində
(bu xəstəliklərin erkən diaqnostikası üçün çox əhəmiyyətlidir) ən spesifik müayinə
üsuludur.
Analitik və preparativ sitoflüorimetriya. 1970-ci illərin əvvəllərində təklif
olunmuş axarlı sitometriya üsulu tibbi-bioloji və klinik tədqiqatlarda geniş istifadə
olunur. Üsul bu gün üçün ən dəqiq, sürətli və etibarlı üsullardan biridir.
Axarlı sitoflüorimetriya üsulunun yaranması lazer axarlı sitoflüorimetr
cihazının icad olunması ilə əlaqəlidir. Bu cihazın lazer şüası vasitəsilə hüceyrələrin
səthi və bəzi daxili parametrlərini təyin etmək mümkündür. Parametrlər avtomatik
olaraq qeyd olunur və kompüter işlənməsindən keçirilir. Nəticələr qrafiklər
şəkilində əks olunur. Bu üsul vasitəsilə işıq səpələnməsinə əsaslanmış parametrlər
təyin edilir: düz (hüceyrənin ölçüləri) və yan (dənəvərliyi). Bunlara əsasən
hüceyrələrin ikili paylanması aparılır və qabaqcadan verilmiş “sahələrdə” konkret
tipə aid olan hüceyrələrin toplanması baş verir. Sonra hüceyrələrlə bağlanmış
flüoressent rənglər müəyyən edilir. Rənglərlə monoklonal anticisimlər nişanlanır.
Lazerin sayından asılı olaraq diferensiasiya olunan rənglərin sayı dəyişir (müasir
cihazlarda 10-dan çox ola bilər). Üsul vasitəsilə hüceyrələrin tiplərini, ekspressiya
etdikləri markerlərin sıxlığını və digər parametrləri müəyyənləşdirmək olar.
Üsulun prinsipi. Bu gün müxtəlif firmaların sitometrləri mövcuddur. Tədqi-
qat zamanı müxtəlif flüoressent rəngləyicilərlə rənglənmiş hüceyrələri bufer məh-
lulun axarı ilə vibrasiyada olan forsunkalı kameraya yeridirlər. Forsunkadan çıxan
hər damlada bir hüceyrə olur. İşıq mənbəyi (əsasən lazer) işıq dəstəsindən keçən
nazik maye axarındakı hüceyrələri ayrı-ayrılıqda işıqlandırır. Hüceyrə işıq şüasını
səpələyir (yayır) və bu səpələnmə fotoelektron toplayıcı (FET) vasitəsi ilə ölçülür.
İşığın kiçik bucaqlar altında səpələnməsi (ön səpələnmə - forward scatter)
hüceyrənin ölçülərinin təyin edilməsində istifadə olunur. Bu parametr əsasında
canlı nüvəli hüceyrələri ölmüş hüceyrələrdən və eritrositlərdən seçmək mümkün-
dür. 90
0
altında səpələnmə (yan səpələnmə - side scatter) nüvənin ölçüsünün sito-
plazmaya olan nisbətini və hüceyrədə dənəciklərin təyin edilməsinə imkan verir.
Alınan məlumat əsasında tədqiq olunan leykositləri limfositlərə, monositlərə
və makrofaqlara bölmək olur. Eyni zamanda, flüoressent nişanlarla birləşmiş mo-
noklonal anticisimlər vasitəsi ilə hüceyrə səthi və hüceyrədaxili antigenlərin ana-
lizini aparmaq mümkündür. Əgər analiz olunan hüceyrə flüoroxrom daşıyırsa o
müvafiq parametrlərin şüalanmasını verir və bu zaman flüoressensiyanın intensiv-
liyi hüceyrə səthindəki antigenin sıxlığı ilə korrelyasiya edir. Flüorressensiya də-
rəcəsi isə FET vasitəsi ilə ölçülür. Praktik təcrübələrdə 2 flüoressent rəngləyicidən
geniş istifadə olunur: flüoressin-5-izotiosionat (FİTS) və R-fikoeritrin (FE). Onlar
arqon lazeri tərəfindən qıcıqlandırılır (dalğa uzunluğu 488 nm) və müxtəlif
diapazonlarda flüoressensiya şüalanması verirlər: FİTS “yaşıl” spektrdə işıq saçır,
FE isə “narıncı-qırmızı”
Cədvəl 1.
Hal-hazırda flüoroxrom spektri genişləndirilmişdir
№ Flüoroxromun adı
Flüoressensiyanın rəngi Dalğanın uzunluğu
Şüalanma spektri
1
Alexa Fluor 405
Göy
360, 405, 407
421
2
Pasifik Blue
Mavi
360, 405, 407
455
3
AmCyan
Yaşıl
405, 407
491
4
Alexa Fluor 488
Yaşıl
488
519
5
Fitc
Yaşıl
488
519
6
PE
Sarı
488, 532
578
7
PE-Texas Red
Narıncı
488, 532
615
8
Texas Red
Narıncı
595
615
9
APC
Qırmızı
595, 633, 635, 647
660
10 Alexa Fluor 647
Qırmızı
595, 633, 635, 647
668
11 PE-Cy5
Qırmızı
488, 532
667
12 PerCP
Qırmızı
488, 532
678
13 PerCP-Cy5,5
Dolğun qırmızı
488, 532
695
14 Alexa Fluor 700
Dolğun qırmızı
633, 635
719
15 PE-Cy7
Infraqırmızı
488, 532
785
16 APC-Cy7
Infraqırmızı
595, 633, 635, 647
785
17 BD APC-H7
Infraqırmızı
595, 633, 635, 647
785
DNT ilə birləşən flüoroxromlar
Brom etid
518
610
Propidium iodid
540
625
Axarlı sitometr 3 əsas blokdan ibarətdir:
1.
Optiki (burada ölçü aparılır);
2.
Siqnalların işlənilməsi bloku (burada siqnallar gücləndirilir və elektrik siq-
nallara çevrilir);
3.
Məlumatın toplanması və işlənilməsi bloku;
Müasir sitometrlər yüksək həssaslığa və yüksək avtomatlaşdırılma səviyyə-
sinə malikdir. İstismar qaydaları sadə və ölçüləri münasibdir. Artıq bu gün axarlı
sitometriya üsulu klinik praktikada müxtəlif immun patoloji vəziyyətlərin
diaqnostikasında əvəzolunmaz üsul hesab edilir: hematoloji laboratoriyalarda
immun statusun qiymətləndirilməsində, onkologiyada müvəffəqiyyətlə istifadə
olunur.
Bu üsul vasitəsi ilə aşağıdakıların təyini mümkündür:
Hüceyrələrin fenotipinin təyini: leykositlərin populyasiyası, limfositlərin
subpopulyasiyasion tərkibi;
Hüceyrələrin funksional aktivliyi;
Hüceyrə siklinin analizi;
Proqramlaşdırılmış hüceyrə ölümünün analizi (apoptoz);
Hüceyrədaxili və həll olunan sitokin formaları;
Hüceyrələrin faqositar aktivliyinin təyini;
Bioloji mayelərin analizi (ağız suyu və digər ifrazatlar);
pH tədqiqi və sərbəst Ca ionlarının konsentrasiyası, oksidləşmə proses-
lərinin səviyyəsinin və immun çatışmazlıq vəziyyətlərinin monitorinqi,
onko-hematoloji proseslərin aparılması;
Tədqiqat üçün həm qan, həm də qabaqcadan periferik qandan ayrılmış ley-
kositlər və ya mononuklear hüceyrələr istifadə oluna bilər. Hal-hazırda rəngli sito-
metrlər işlənib hazırlanmışdır.
Axarlı sitometriya vasitəsilə ölçülmüş parametrlər əsasında hüceyrələrin se-
parasiyasının aparılması mümkündür. Analiz olunmuş hüceyrələr müsbət/mənfi
yüklənmiş və ya neytral damcıya ötürülür. Bu proses kompüter tərəfindən nəzarət
olunur. Şüalanan hüceyrə tərkibli damcılar müsbət yüklənir, şüalanmayanlar isə
mənfi. Damcı əks yüklənmiş elektron elektrodlar arasından keçərək, öz yükünə
müvafiq olaraq, sağa və ya sola kənarlaşdırılır. Hüceyrə fraksiyasının təmizlik sə-
viyyəsi 99% çatır.
Cədvəl 2.
Müxtəlif yaşda olan sağlam şəxslərin periferik qanında limfositlərinin əsas
subpopulyasiyalarının tərkibi
Limfositlərin
subpopulyasiyası
1-6 yaş
7-17 yaş
18-70 yaş
CD3
+
,%
Mütləq miqdarı 1mkl-
də
64 (62-69)
2,5 (1,8-3,0)
70 (66-76)
1,8 (1,4-2,0)
72 (67-76)
1,4 (1,1-1,7)
CD3
+
CD4
+
,%
Həmçinin
37 (30-40)
1,6 (1,0-1,8)
37 (30-40)
0,8 (0,7-1,1)
42 (38-46)
0,8 (0,7-1,1)
CD3
+
CD8
+
,%
Həmçinin
29 (25-32)
0,9 (0,8-1,5)
30 (27-35)
0,8 (0,6-0,9)
35 (31-40)
0,7 (0,5-0,9)
CD3
-
CD19
+
,%
Həmçinin
24 (21-28)
0,9 (0,7-1,3)
16 (12-22)
0,4 (0,3-0,5)
13 (11-16)
0,3 (0,2-0,4)
CD3
-
CD16
+
CD56
+
, %
Həmçinin
11 (8-15)
0,4 (0,2-0,6)
12 (9-16)
0,3 (0,2-0,3)
14 (10-19)
0,3 (0,2-0,4)
Son zamanlar immunoloji cəhətdən əhəmiyyətli amillərin təyinində, o
cümlədən immun diaqnostikada molekulyar biologiyaya aid olan üsullardan da
istifadə olunur. Onlardan biri polimeraz zəncirvari reaksiyasıdır – PZR. Bu gün
HLA tipləşdirilməsi, xüsusən də II sinif HLA genləri PZR-in keyfiyyət variantı
vasitəsilə müvəffəqiyyətlə həyata keçirilir. Lakin, son zamanlar PZR-in real
zamanda əks-transkriptaza ilə kəmiyyət variantına daha çox üstünlük verilir. Bu isə
genlərin (həmçinin, immunoloji cəhətdən əhəmiyyətli molekullar kodlaşdıran
genlərin) ekspressiya səviyyəsini təyin etməyə imkan verir.
Ədəbiyyat
1.
Егоров А. М., Осипов А. П., Дзантиев Б. Б., Гаврилова Е. М. Теория и практика
иммуноферментного анализа. 1991, Москва: Высшая школа.
2.
Хаитов Р.М. Иммунология. Структура и функции иммунной системы. 2013
3.
Davey H. Flow cytometry for clinical microbiology. CLI 2004; 2/3:12-5.
4.
Shapiro H.M. «Practical Flow Cytometry», Alan Liss, .N.Y., 1985.
5.
Tijssen P., Practice and theory of enzyme immunoassays. 1985, Amsterdam ; New York:
Elsevier ; New York, USA : Sole distributors for the USA and Canada, Elsevier Science
Pub. Co. 502.
РЕЗЮМЕ
СОВРЕМЕННАЯ МЕТОДОЛОГИЯ ИММУНОЛОГИЧЕСКОЙ
ЛАБОРАТОРНОЙ ДИАГНОСТИКИ
К.М.Керимова
Азербайджанский Государственный Институт Усовершенствования Врачей
им. А.Алиева, кафедра Лабораторное дело, Азербайджан, Баку
Преимуществами иммунологических методов лабораторной диагностики являются:
высокая скорость получения результатов, возможность оценки динамики патологического
процесса, диагностики как острых, так и хронических инфекций, а также выявление
инфекций,
вызванных
некультивируемыми
и
труднокультивируемыми
микроорганизмами. Статья посвящена рассмотрению теоретических основ, методических
принципов и практических возможностей применения в области клинической
иммунологии
современных
лабораторных
диагностических
методов
-
иммуноферментного анализа и проточной лазерной цитофлюориметрии, а также
обоснована целесообразность их назначения клиницистами.
Ключевые слова: иммунодиагностика, иммуноферментный анализ, цитофлюориметрия.
SUMMARY
MODERN METHODOLOGY OF IMMUNOLOGICAL LABORATORY
DIAGNOSTICS
Kerimova K.M.
Azerbaijan State Advanced Training Institute for doctor named after A.Aliyev,
Laboratory department, Azerbaijan, Baku
The advantages of immunological laboratory diagnostic methods are: high speed of obtaining
results, the ability to assess the dynamics of the pathological process, the diagnosis of both acute
and chronic infections, as well as the identification of infections caused by uncultivable
microorganisms. The article discusses the theoretical foundations, methodological principles and
practical opportunities in the field of clinical immunology laboratory using modern diagnostic
techniques - linked immunosorbent assay and flow laser cytofluorometry and the expediency of
their appointment by clinicians.
Keywords: immunodiagnostics, enzyme immunoassay, cytofluorometry .
Dostları ilə paylaş: |