Лекция immunoloji laborator diaqnostikanin müASİr metodologiyasi



Yüklə 101,83 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix26.03.2018
ölçüsü101,83 Kb.
#34689
növüЛекция


MÜHAZİRƏ                     LECTURE                       ЛЕКЦИЯ 

 

İMMUNOLOJI LABORATOR DİAQNOSTİKANIN  

MÜASİR METODOLOGİYASI 

K.M.Kərimova 

Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu, 

Laboratoriya işi kafedrası, Azərbaycan, Bakı 

__________________________________________________________________ 

İmmunoloji laborator diaqnostika üsullarının üstünlükləri aşağıdakılardır: nəticələr 

yüksək  sürətlə  əldə  edilməsi,  patoloji  prosesin  dinamikasını  qiymətləndirmək 

imkanı,  kəskin  və  xroniki  infeksiyaların  diaqnostikası,  eləcə  də  çətin  kultivasiya 

olunan  mikroorqanizmlərin  aşkarlanması.  Məqalədə  klinik  immunologiyada 

immun  ferment  analizi  və  lazer  sitoflüorimetriya  kimi  müasir  diaqnostik  üsulların 

istifadəsinin  nəzəri  əsasları,  metodoloji  prinsipləri  və  praktiki  imkanları  müzakirə 

olunur, o cümlədən, klinisistlər tərəfindən bu müayinələrin təyin edilməsinin hansı 

hallarda məqsədəuyğun sayılması məsələsi də araşdırılır. 

Açar sözlər: immun diaqnostika, immun ferment analiz, sitoflüorimetriya. 

__________________________________________________________________ 

İmmunologiya fundamental tibbi-bioloji elm və təhsil strukturunda əhəmiy-

yətli  yer  tutur.  O,  həm  xəstəliyin  patogenezinin  aydınlaşdırılmasında,  həm  immu-

noloji  analizlərin  aparılmasında,  çox  vaxt  isə  hər  iki  sahə  üçün  zəruridir.  Müasir 

klinik  immunologiyanın  əsas  məsələlərindən  biri  –  immun  sistemin  normada  və 

müxtəlif  patologiyalar  zamanı  fəaliyyətinin  qiymətləndirilməsidir.  Bu  məsələnin 

mürəkkəbliyi  ondan  ibarətdir  ki,  immun  sistemin  quruluşu  çoxkomponentlidir, 

hüceyrəvi və molekulyar komponentləri olduqca mürəkkəb və müxtəlifdir. Bundan 

əlavə,  bu  sistemin  fəaliyyəti  sinir,  endokrin,  qan  damar  və  digər  sistemlərin 

fəaliyyəti ilə sıx əlaqədardır. 

Klinik  immunologiyaya  aid  olan  laborator  fəaliyyəti  üç  istiqamətə  ayırmaq 

olar:  

1.

 



İmmunoloji müayinələrin vasitəsi ilə qeyr-immunoloji göstəricilərin təyi-

ni. Məsələn, qan zərdabında və ya başqa bioloji substratlarda hormonların 

və digər fizioloji əhəmiyyətli molekulların təyini. 



2.

 

İmmunoloji  müayinələrin  vasitəsi  ilə  hər  hansı  bir  immunoloji  göstəri-



cilərin  təyini  –  immunodiaqnostika:  bilavasitə  immunoloji  proseslərdə 

iştirak edən anticisimlərin, sitokinlərin və digər molekulların təyini 

3.

 

İmmunoloji  müayinələrin  vasitəsi  ilə  orqanizmin  ümumi  immun  siste-



minin vəziyyətinin, yəni immun statusun qiymətləndirilməsi;  

İmmunodiaqnostika  –  konkret  xəstədə  konkret  patologiya  zamanı 

immunoloji  dəyişikliklərin  aşkarlanmasına  yönəldilmişdir.  Bu  zaman  həm 

immunoloji  və  eyni  zamanda  qeyri-immunoloji  müayinə  üsullarından  da  istifadə 

oluna  bilər.  İmmunodiaqnostikadan  istifadə  yalnız  xəstəliyin  diaqnozunun 

təsdiqlənməsi  və  ya  müalicə  taktikasının  seçimi  üçün  məqsədəuyğun  hesab  oluna 

bilər. 

İmmunoloji  müayinə  üsullarının  istifadə  olunmasının  digər  bir  istiqaməti  – 



immun  statusun  qiymətləndirilməsidir.  Bir  çox  hallarda  immun  statusun 

qiymətləndirilməsini 

məhz 

diaqnostik 



məqsədlərlə 

istifadə 

olunmasına 

baxmayaraq,  bu  istiqamətin  immunodiaqnostika  ilə  bilavasitə  əlaqəsi  yoxdur. 

Xəstələrin  immun  statusunu  qiymətləndirmək  olar,  lakin  qiymətləndirilən 

göstəricilərin  hamısının  immunodiaqnostik  əhəmiyyət  daşımayacaq,  yəni  nə 

xəstəliyin 

diaqnozunun 

təsdiqlənməsi, 

nə 


də 

müalicə 


tədbirlərinin 

təkmilləşdirilməsi  problemlərini  həll  etməyəcək.  Bu  baxımdan,  müasir  dövrdə 

immunoloji göstəricilərin bahalı müayinə üsullarından əsassız istifadəsi özünü etik 

cəhətdən nə dərəcədə doğrultması problemi hələ də gündəmdədir.  

Həm eksperimental, həm də klinik tədqiqatlarda bu günə qədər tətbiq olunan 

immunoloji üsullar 8 əsas qrupa bölünür: 

1.

 

Məlum  olan  müxtəlif  substratlara  qarşı  əmələ  gəlmiş  spesifik 



anticisimlərin  təyini  və  deteksiyası  üsulları.  Bu  üsullar  beynəlxalq 

ədəbiyyatda  immun  analiz  üsulları  adlandırılır  və  antigen-anticisim 

əlaqəsinin  təyin edilməsi texnologiyalarına  müvafiq olaraq aşağıdakılara 

bölünürlər: 




a).  korpuskulyar  antigenlərin  aqlütinasiyası  üsulları  (antigenlərin 

bilavasitə  aqlütinasiyası,  hemaqlütinasiya,  lateks  aqlütinasiyası,  nefe-

lometriya, turbidimetriya); 

b).  hemoliz  texnologiyasından  istifadə  edən  üsullar  (komplementin 

fiksasiyası  testləri,  anticisim  əmələgətirən  hüceyrələrin  Yerne  üsulu 

ilə hesablanması); 

c). “antigen-anticisim” komplekslərinin  geldə presipitasiyası  üsulları 

(Ouxterloni, Elek, Mançini üsulları); 

d). immunferment analiz, radioimmun analiz, immunflüoressent analiz 

– immun analizin ən yüksək həssaslı və ən geniş istifadə olunan növ-

ləri; 

2.

 



Fraksiyalaşdırma  üsulları – həll olunan molekulların və immun sistem 

hüceyrələrinin fiziki yolla ayrılması: 

a). İmmunoqlobulinlərin alınması; 

b). Xromotoqrafiya üsulları (yüksək effektivli, afin və s.); 

c). Sentrifuqalaşdırma üsulları (fikol-gepakda mononuklear hüceyrələ-

rin alınması, dekstran və ya jelatin məhlulunda neytrofillərin sedimen-

tasiya yolu ilə alınması); 

d). Elektroforez; 

e).Axarlı sitoflüorimetriya (həmçinin, tetramer komplekslərin istifadə-

si ilə); 

f). İmmunoblottinq; 

3.

 



İmmun  histokimyəvi  üsullar  (immunflüoressent  mikroskopiya,  fer-

mentlə  nişanlanmış  və  fiksə olunmuş anticisimli  hüceyrələrin  və  toxuma 

preparatlarının mikroskopiyası) 

4.

 



Molekulyar  bioloji  üsullar  (Polimeraz-zəncirvari  reaksiya,  immuno-

blotinq:  Western-blot  –  zülalı,  Southern-blot  –  DNT-ni,  Nortern-blot 

RNT-ni təyin edir) 

5.

 

Genetik üsullar: 

a)  İstiqamətləndirilmiş mutagenez üsulları – “nokaut” və “nokin” 




b)  Genlərin  ekspressiyasının  öyrənilməsi  və  kartirləşdirmə  üsulları 

(mikroerrey texnologiyaları) 

6.

 

Biotexnoloji  üsullar  –  molekulların  klonlaşdırılması,  PZR,  hüceyrələrin 



və  zülalların  alınması  üsulları  (gibridom  texnologiyalar),  inbred 

heyvanlar  xəttinin  yaradılması,  vaksinlərin  alınmasının  və  qiymətlən-

dirilməsi üsulları 

7.

 



In  vitro  kulturalarda  immun  sistemin  nativ  hüceyrələrinin  xassələrinin 

öyrənilməsi  üsulları  (sitokinlərin  bioloji  testləşdirilməsi  üsulları,  trans-

kripsiya amillərinin tədqiqi üsulları) 

8.

 



Hüceyrələrin  bir  biri  ilə  qarşılıqlı  əlaqələrinin  və  funksiyalarının  in  vivo 

tədqiqi  üsulları  (radiasion  ximerlər,  nişanlanmış  hüceyrələrin    in  vivo 

skanerdən keçirilməsi) 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  laborator  immunodiaqnostika  prinsipləri  hələ  də 

qurulma dövrü yaşayır. Əvvəllər immunoloji müayinələrdən infeksion xəstəliklərin 

diaqnostikasında,  allerqopatologiyaların  təyinində,  həmçinin,  qan  qruplarının  və 

toxuma  uyğunluğunun  müəyyənləşdirilməsində  istifadə  edirdilər.  Keçən  əsrin 

ikinci 


yarısında 

limfositlərin 

populyasiyası 

və 


subpopulyasiyalarının 

səciyyələndirilməsi  üsulları  geniş  tətbiq  edilməyə  başlamışdır.  Bundan  əlavə, 

immunoloji  cəhətdən  əhəmiyyətli  olan  humoral  amillərin,  o  cümlədən,  immun 

qlobulinlərin  konsentrasiyasının  təyini  də  aparılırdı.  Bu  prosesi  limfositlərin 

ümumi  qan  hüceyrələri  kütləsindən  ayrılması  üsullarının  təkmilləşdirilməsi  daha 

da  sürətləndirdi  (qan  porsiyalarının  polisaxarid  fikol  və  radiokontrast  maddə  olan 

veroqrafin  qatı  üzərində  sentrifuqalaşdırılması).  Əvvəllər  geniş  istifadə  olunan 

immun  sistem  hüceyrələrinin  kəmiyyət  və  keyfiyyət  cəhətdən  qiymətləndirilməsi 

üsulları  (rozetəmələ  gətirmə  üsulu  və  s.),  müasir  mövqedən  baxdıqda  qənaətbəxş 

hesab  olunmur.  Yalnız  gibridom  texnologiyaların  yaradılması  və  monoklonal 

anticisimlərin  alınması,  sonralar  isə  hüceyrələrin  onlarla  birləşməsini  aşkarlayan 

müvafiq  cihazların  tətbiqi  hüceyrələrin  identifikasıyasına  adekvat  yanaşmanın 

işlənib  hazırlanmasına  imkan  vermişdir.  Buna  baxmayaraq,  bu  gün  də  immun 



sistem  hüceyrələrinin  funksional  aktivliyinə  və  onlar  tərəfindən  aktivləşdirilən 

proseslərin xarakterizə edilməsinə dürüst yanaşma yoxdur.  

Digər  tərəfdən  alınmış  nəticələrin  immunodiaqnostika  ilə  məşğul  olan 

həkimlər  tərəfindən  düzgün  qiymətləndirilməməsi  problemi  də  az  əhəmiyyət  kəsb 

etmir.  İmmun  diaqnostik  üsulların  praktiki  təbabətdə  tətbiqi  ilə  əlaqəli  bir  mənfi 

xüsusiyyət də mövcuddur ki, bu da həmin üsullardan məqsədyönsüz və qədərindən 

artıq,  daha  dəqiq  isə  -  suiistifadəsidir.  Belə  ki,  ÜST-nın  sənədlərinə  müvafiq 

olaraq, immun sistem hüceyrələrinin fenotipləşdirilməsinin aparılması yalnız QİÇS 

diaqnostikasında,  ilkin  immunçatışmazlıqların  və  limfoproliferativ  xəstəliklərin 

təyin edilməsində məqsədəuyğun hesab olunur. 

İmmun diaqnostikanın  metodik bazasını səciyyələndirən  vacib tendensiya –

prinsipcə  müxtəlif  olan  və  zəif  avtomatlaşdırılmış  subyektiv  üsullardan  yüksək 

dərəcədə  standartlaşdırılmış  yanaşmaya  keçiddir.  Müasir  zamanda  klinik 

immunologiyada  istifadə  olunan  üsullar  iki  metodik  yanaşmaya  əsaslanmışdır: 

humoral amillərin təyinində - immunferment analizin, hüceyrələrin öyrənilməsində 

isə - axarlı lazer sitoflüorometriya üsulunun  istifadəsi.  

Ən  geniş  yayılmış  immun  analizlərin  əsasında  antigen-anticisim  əlaqəsinin 

təyini  durur  və  ya  bu  əlaqə  (ya  da  anticismin  özü)  qabaqcadan  ona  birləşdirilmiş 

xüsusi  nişan  vasitəsi  ilə  deteksiya  olunur.  Nişan  kimi  elə  maddələrdən  istifadə 

olunur ki, sonra müəyyən şəraitdə bu və ya digər cihaz onu “görüb”, ölçə bilsin. 

Belə  analizlərin  fiziki-kimyəvi  həssaslığı  adətən  nanoqram/mm  təşkil  edir, 

lakin konkret test-sistemləri tətbiq etdikdə, çox vaxt tədqiq olunan  maddənin piko 

və femtomoli ölçü vahidləri də müəyyən olunur. 

Sərt faza üçün material və nişanların variantları kimi radionuklidlərlən (RİA-

radioimmun  analiz),  flüoressent,  lüminessent  İFA  və  onun  bir  növü  olan  immun 

ferment  flüoressent  analizi  zamanı  isə  rəngsiz  substratın  rəngliyə  və  ya 



flüoressent maddəyə çevrilməsini sürətləndirən fermentlərdən istifadə olunur.  

İmmun ferment analizi – İFA. Bu üsul radioimmun analizin təsvirindən bir 

il  sonra  meydana  çıxdı  və  bu  üsulda  radioaktiv  nişanlar  əvəzinə  rəngli  məhsula 

çevrilən  rəngsiz  substratdan  istifadə  edilməyə  başlandı.

 

Əvvəllər  immun  analizlər 




homogen variantlarda işlənib hazırlanırdı, yəni məhlul komponentlərə bölünmürdü. 

1958-ci ildə S.Bernson və R.Yalou tərəfindən radioimmun analiz təklif edildikdən 

sonra  ilk  dəfə  olaraq  insan  qanında  peptid  hormonlarının  konsentrasiyası 

nanoqramla da ölçülməyə başladı.

 

Lakin,  sonradan  immun  analizlərin  texnologiyasında  sərt  fazadan  istifadə 



olunmağa  başlandı.  Bu  faza  üzərinə  spontan  sorbsiya  üsulu  vasitəsi  ilə  məhluldan 

antigen  və  ya anticisim  fiksə olunur. Məhz bu andan sonra analizlər sərt  fazalı  və 

ya  immunsorbent  analizlər  adlandırılmağa  başlandı  (ingl.  ELISA  –  Enzym  linked 

immunosorbent assay). Texnoloji cəhətdən sərt fazalı analizlər homogen testlərdən 

müqayisə olunmaz dərəcədə rahat və sərfəlidir  və  müasir zamanda 99,9% test-sis-

tem-də İFA-nın sərt fazalı variantları tətbiq olunur. 

İmmun sorbent analizlərin prinsipi sərt fazanın üzərinə fiziki-kimyəvi xassə-

lərinə müvafiq olaraq antigen və ya anticisimlərin çökdürülməsinə əsaslanır. Test-

sistemin digər reagentləri məhlul şəklində istifadə olunur. Onları növbə ilə sərt fa-

za  üzərinə  əlavə  edib,  inkubasiya  etdikdən  sonra  əlaqəyə  girməyən  reagentləri  isə 

yumaqla asanlıqla xaric edirlər. Reaksiyanın  nəticəsi sərt faza üzərində “qalır” və 

miqdarı qeyd olunur. 

Düz  immun  analizlər.  Bu  üsullar  zamanı  nişanı  bilavasitə  ya  antigenə,  ya 

da  anticisimə  birləşdirirlər.  İmmun  analizlərin  düz  variantını  homogen  və 

heterogen sistemlərdə istifadə edirlər: konkurent, ingibitor, sendviç-İFA və immun 

ferment-metrik analizdə.  

İmmun  ferment  analizin  müasir  zamanda    əsasən  sərt  fazalı  variantından 

istifadə  olunur.  Onun  da  2  əsas  variantı  mövcuddur:  konkurent  və  iki  saytlı. 

Konkurent  variantdan  əsasən  məlum  olan  antigenlərə  qarşı  əmələ  gəlmiş 

anticisimlərin  aşkarlanması  üçün  istifadə  edirlər.  Onun  əsasını  nişanlanmış  və 

nişanlanmamış  (təyin  ediləcək)  anticisimlər  arasında  sorbsiya  olunmuş  antigenlə 

birləşmə  uğrunda  apardıqları  rəqabət  təşkil  edir.  Nişan  qismində  fermentlərdən 

istifadə  olunur  –  daha  çox  peroksidaza  və  ya  qələvi  fosfotaza.  Onlar  da  sonra 

xromogen substratlar vasitəsilə müəyyən edilirlər.  




İFA-nın ingibitor növündən istifadə zamanı sərt fazada antigeni immobilizə 

edirlər.  Həll  olunan  anticisimlər  reagent  kimi  fermentlə  birləşdirilmişlər.  Təyin 

olunan  antigenlə  immobilizə  olunan  antigen  sərt  fazada  həll  olunan  anticisim  uğ-

runda  rəqabət  aparır.  Nəticədə  sərt  fazada  ölçülən  fermentativ  aktivlik  sınaqda  tə-

yin olunan maddə ilə əks mütənasib gəlir. 

“Sendviç”-İFA bir birini bağlamayan iki epitopu olan antigenlər üçün işlən-

mişdir.  Hər  iki  epitop  üçün  spesifik  anticisimlər  alınır.  Epitoplardan  birinə  qarşı 

olan anticismi sərt  fazada toplayırlar. Sonra tədqiq olunan sınağı sərt  fazaya əlavə 

edib,  inkubasiyadan  sonra  yuyurlar.  Yumadan  sonra  ikinci  epitopa  olan  anticisim 

konyuqatını fermentlə daxil edirlər. Sərt fazada qalan fermentativ aktivlik sınaqda 

olan  antigenlə  düz  mütənasibdir.  Sendviç-İFA  təmizlənmiş  antigen  preparatları 

tələb  etmir  və  digər  ingibitor  metodikalardan  bu  sərfəli  cəhəti  ilə  fərqlənir,  çünki 

məlumdur ki, təmizlənmiş antigenlər çətin əldə olunan və bahalı olur. 

İstənilən  immun  kimyəvi  analizlərdə  olduğu  kimi,  İFA  zamanı  da  yanlış-

müsbət  və  yanlış-mənfi  nəticələr  alına  bilər.  Məsələn,  yanlış-müsbət  nəticələrin 

alınmasına  müxtəlif  infeksiyalara  qarşı  əmələ  gəlmiş  anticismlərin  təyini  zamanı 

revmatoid amili təsir edə bilər. Bu insan orqanizminin özünun İgG qarşı yaranmış 

İgM.  Bundan  əlavə,  müxtəlif  sistem  xəstəlikləri,  mübadilə  pozuntuları  və  ya 

dərman preparatlarının qəbulu nəticəsində də belə nəticələr ola bilər. Bəzi hallarda 

yenidoğulmuşlarda ananın İgG qarşı yaranmış İgM təsiri səbəbindən yanlış-müsbət 

nəticə  alınır.  Yanlış-mənfi  nəticələr  immun  çatışmazlıq  vəziyyətlərində  və  ya 

reaksiyanın  qoyulması  zamanı  baş  verən  texniki  xətalar  nəticəsində  müşahidə 

oluna bilər. 

Beləliklə,  İFA  müasir  zamanda  laborator  diaqnostikanın  əsas  aparıcı 

üsullarındandır  –  həm  nəticələrin  avtomatlaşdırılması  hesabına  işin  rahatlığı  və 

sürətli  olması  baxımından,  həmçinin  müxtəlif  sinif  immun  qlobulinlərin  təyinində 

(bu xəstəliklərin erkən diaqnostikası üçün çox əhəmiyyətlidir) ən spesifik müayinə 

üsuludur. 




Analitik və preparativ sitoflüorimetriya. 1970-ci illərin əvvəllərində təklif 

olunmuş axarlı sitometriya üsulu tibbi-bioloji və klinik tədqiqatlarda geniş istifadə 

olunur. Üsul bu gün üçün ən dəqiq, sürətli və etibarlı üsullardan biridir. 

Axarlı  sitoflüorimetriya  üsulunun  yaranması  lazer  axarlı  sitoflüorimetr 

cihazının icad olunması ilə əlaqəlidir. Bu cihazın lazer şüası vasitəsilə hüceyrələrin 

səthi və bəzi daxili parametrlərini təyin etmək mümkündür. Parametrlər avtomatik 

olaraq  qeyd  olunur  və  kompüter  işlənməsindən  keçirilir.  Nəticələr  qrafiklər 

şəkilində əks olunur. Bu üsul vasitəsilə işıq səpələnməsinə əsaslanmış parametrlər 

təyin  edilir:  düz  (hüceyrənin  ölçüləri)  və  yan  (dənəvərliyi).  Bunlara  əsasən 

hüceyrələrin  ikili  paylanması  aparılır  və  qabaqcadan  verilmiş  “sahələrdə”  konkret 

tipə  aid  olan  hüceyrələrin  toplanması  baş  verir.  Sonra  hüceyrələrlə  bağlanmış 

flüoressent  rənglər  müəyyən  edilir.  Rənglərlə  monoklonal  anticisimlər  nişanlanır. 

Lazerin  sayından  asılı  olaraq  diferensiasiya  olunan  rənglərin  sayı  dəyişir  (müasir 

cihazlarda 10-dan çox ola bilər). Üsul  vasitəsilə hüceyrələrin tiplərini, ekspressiya 

etdikləri markerlərin sıxlığını və digər parametrləri müəyyənləşdirmək olar. 

Üsulun prinsipi. Bu gün müxtəlif firmaların sitometrləri mövcuddur. Tədqi-

qat zamanı  müxtəlif  flüoressent rəngləyicilərlə rənglənmiş hüceyrələri bufer  məh-

lulun axarı ilə vibrasiyada olan forsunkalı kameraya yeridirlər. Forsunkadan çıxan 

hər  damlada  bir  hüceyrə  olur.  İşıq  mənbəyi  (əsasən  lazer)  işıq  dəstəsindən  keçən 

nazik  maye axarındakı hüceyrələri ayrı-ayrılıqda  işıqlandırır. Hüceyrə  işıq şüasını 

səpələyir (yayır) və bu səpələnmə fotoelektron toplayıcı (FET) vasitəsi ilə ölçülür. 

İşığın  kiçik  bucaqlar  altında  səpələnməsi  (ön  səpələnmə  -  forward  scatter

hüceyrənin  ölçülərinin  təyin  edilməsində  istifadə  olunur.  Bu  parametr  əsasında 

canlı  nüvəli  hüceyrələri  ölmüş  hüceyrələrdən  və  eritrositlərdən  seçmək  mümkün-

dür.  90


altında səpələnmə (yan səpələnmə - side scatter) nüvənin ölçüsünün sito-

plazmaya olan nisbətini və hüceyrədə dənəciklərin təyin edilməsinə imkan verir.  

 

Alınan məlumat əsasında tədqiq olunan leykositləri limfositlərə, monositlərə 



və  makrofaqlara  bölmək  olur.  Eyni  zamanda,  flüoressent  nişanlarla  birləşmiş  mo-

noklonal  anticisimlər  vasitəsi  ilə  hüceyrə  səthi  və  hüceyrədaxili  antigenlərin  ana-

lizini  aparmaq  mümkündür.  Əgər  analiz  olunan  hüceyrə  flüoroxrom  daşıyırsa  o 



müvafiq parametrlərin şüalanmasını  verir  və bu zaman  flüoressensiyanın  intensiv-

liyi  hüceyrə  səthindəki  antigenin  sıxlığı  ilə  korrelyasiya  edir.  Flüorressensiya  də-

rəcəsi isə FET vasitəsi ilə ölçülür. Praktik təcrübələrdə 2 flüoressent rəngləyicidən 

geniş istifadə olunur: flüoressin-5-izotiosionat (FİTS) və R-fikoeritrin (FE). Onlar 

arqon  lazeri  tərəfindən  qıcıqlandırılır  (dalğa  uzunluğu  488  nm)  və  müxtəlif 

diapazonlarda flüoressensiya şüalanması verirlər: FİTS “yaşıl” spektrdə işıq saçır, 

FE isə “narıncı-qırmızı” 

Cədvəl 1. 

Hal-hazırda flüoroxrom spektri genişləndirilmişdir 

 

№  Flüoroxromun adı 

 

Flüoressensiyanın rəngi  Dalğanın uzunluğu 



Şüalanma spektri 

Alexa Fluor 405 



Göy 

360, 405, 407 

421 



Pasifik Blue 



Mavi 

360, 405, 407 

455 



AmCyan 



Yaşıl 

405, 407 

491 



Alexa Fluor 488 



Yaşıl 

488 


519 

Fitc 



Yaşıl 

488 


519 

PE 



Sarı 

488, 532 

578 



PE-Texas Red 



Narıncı 

488, 532 

615 



Texas Red 



Narıncı 

595 


615 

APC 



Qırmızı 

595, 633, 635, 647 

660 

10  Alexa Fluor 647 



Qırmızı 

595, 633, 635, 647 

668 

11  PE-Cy5 



Qırmızı 

488, 532 

667 

12  PerCP 



Qırmızı 

488, 532 

678 

13  PerCP-Cy5,5 



Dolğun qırmızı 

488, 532 

695 

14  Alexa Fluor 700 



Dolğun qırmızı 

633, 635 

719 

15  PE-Cy7 



Infraqırmızı 

488, 532 

785 

16  APC-Cy7 



Infraqırmızı 

595, 633, 635, 647 

785 

17  BD APC-H7 



Infraqırmızı 

595, 633, 635, 647 

785 

DNT ilə birləşən flüoroxromlar 



Brom etid 

 

518 



610 

Propidium iodid 

 

540 


625 

 

Axarlı sitometr 3 əsas blokdan ibarətdir:  



1.

 

Optiki (burada ölçü aparılır); 



2.

 

Siqnalların  işlənilməsi  bloku  (burada  siqnallar  gücləndirilir  və  elektrik  siq-



nallara çevrilir); 


3.

 

Məlumatın toplanması və işlənilməsi bloku; 



Müasir  sitometrlər  yüksək  həssaslığa  və  yüksək  avtomatlaşdırılma  səviyyə-

sinə  malikdir.  İstismar  qaydaları  sadə  və  ölçüləri  münasibdir.  Artıq  bu  gün  axarlı 

sitometriya  üsulu  klinik  praktikada  müxtəlif  immun  patoloji  vəziyyətlərin 

diaqnostikasında  əvəzolunmaz  üsul  hesab  edilir:  hematoloji  laboratoriyalarda 

immun  statusun  qiymətləndirilməsində,  onkologiyada  müvəffəqiyyətlə  istifadə 

olunur. 


Bu üsul vasitəsi ilə aşağıdakıların təyini mümkündür: 

 



Hüceyrələrin  fenotipinin  təyini:  leykositlərin  populyasiyası,  limfositlərin 

subpopulyasiyasion tərkibi; 

 

Hüceyrələrin funksional aktivliyi; 



 

Hüceyrə siklinin analizi; 



 

Proqramlaşdırılmış hüceyrə ölümünün analizi (apoptoz); 



 

Hüceyrədaxili və həll olunan sitokin formaları; 



 

Hüceyrələrin faqositar aktivliyinin təyini; 



 

Bioloji mayelərin analizi (ağız suyu və digər ifrazatlar); 



 

pH  tədqiqi  və  sərbəst  Ca  ionlarının  konsentrasiyası,  oksidləşmə  proses-



lərinin  səviyyəsinin  və  immun  çatışmazlıq  vəziyyətlərinin  monitorinqi, 

onko-hematoloji proseslərin aparılması; 

Tədqiqat  üçün  həm  qan,  həm  də  qabaqcadan  periferik  qandan  ayrılmış  ley-

kositlər və ya mononuklear hüceyrələr istifadə oluna bilər. Hal-hazırda rəngli sito-

metrlər işlənib hazırlanmışdır. 

Axarlı sitometriya vasitəsilə ölçülmüş parametrlər əsasında hüceyrələrin se-

parasiyasının  aparılması  mümkündür.  Analiz  olunmuş  hüceyrələr  müsbət/mənfi 

yüklənmiş  və  ya  neytral damcıya ötürülür. Bu proses kompüter tərəfindən  nəzarət 

olunur.  Şüalanan  hüceyrə  tərkibli  damcılar  müsbət  yüklənir,  şüalanmayanlar  isə 

mənfi.  Damcı  əks  yüklənmiş  elektron  elektrodlar  arasından  keçərək,  öz  yükünə 




müvafiq olaraq, sağa və ya sola kənarlaşdırılır. Hüceyrə fraksiyasının təmizlik sə-

viyyəsi 99% çatır. 



Cədvəl 2. 

Müxtəlif yaşda olan sağlam şəxslərin periferik qanında limfositlərinin əsas 

subpopulyasiyalarının tərkibi 

 

Limfositlərin 

subpopulyasiyası 

1-6 yaş 

7-17 yaş 

18-70 yaş 

CD3


+

,% 


Mütləq  miqdarı 1mkl-

də 


64 (62-69) 

2,5 (1,8-3,0) 

70 (66-76) 

1,8 (1,4-2,0) 

72 (67-76) 

1,4 (1,1-1,7) 

CD3

+

CD4



+

,% 


Həmçinin 

37 (30-40) 

1,6 (1,0-1,8) 

37 (30-40) 

0,8 (0,7-1,1) 

42 (38-46) 

0,8 (0,7-1,1) 

CD3


CD8


+

,% 


Həmçinin 

29 (25-32) 

0,9 (0,8-1,5) 

30 (27-35) 

0,8 (0,6-0,9) 

35 (31-40) 

0,7 (0,5-0,9) 

CD3


CD19


+

,% 


Həmçinin 

24 (21-28) 

0,9 (0,7-1,3) 

16 (12-22) 

0,4 (0,3-0,5) 

13 (11-16) 

0,3 (0,2-0,4) 

CD3


-

CD16


+

CD56


+

, % 


Həmçinin 

11 (8-15) 

0,4 (0,2-0,6) 

12 (9-16) 

0,3 (0,2-0,3) 

14 (10-19) 

0,3 (0,2-0,4) 

 

 



Son  zamanlar  immunoloji  cəhətdən  əhəmiyyətli  amillərin  təyinində,  o 

cümlədən  immun  diaqnostikada  molekulyar  biologiyaya  aid  olan  üsullardan  da 

istifadə  olunur.  Onlardan  biri  polimeraz  zəncirvari  reaksiyasıdır  –  PZR.  Bu  gün 

HLA  tipləşdirilməsi,  xüsusən  də  II  sinif  HLA  genləri  PZR-in  keyfiyyət  variantı 

vasitəsilə  müvəffəqiyyətlə  həyata  keçirilir.  Lakin,  son  zamanlar  PZR-in  real 

zamanda əks-transkriptaza ilə kəmiyyət variantına daha çox üstünlük verilir. Bu isə 

genlərin  (həmçinin,  immunoloji  cəhətdən  əhəmiyyətli  molekullar  kodlaşdıran 

genlərin) ekspressiya səviyyəsini təyin etməyə imkan verir. 

 

Ədəbiyyat 

1.

 



Егоров А. М., Осипов А. П., Дзантиев Б. Б., Гаврилова Е. М. Теория и практика 

иммуноферментного анализа. 1991, Москва: Высшая школа. 

2.

 

Хаитов Р.М. Иммунология. Структура и функции иммунной системы. 2013 



3.

 

Davey H. Flow cytometry for clinical microbiology. CLI 2004; 2/3:12-5. 



4.

 

Shapiro H.M. «Practical Flow Cytometry», Alan Liss, .N.Y., 1985. 



5.

 

Tijssen P., Practice and theory of enzyme immunoassays. 1985, Amsterdam ; New York: 



Elsevier ; New York, USA : Sole distributors for the USA and Canada, Elsevier Science 

Pub. Co. 502. 



 

 


РЕЗЮМЕ 

 

СОВРЕМЕННАЯ МЕТОДОЛОГИЯ ИММУНОЛОГИЧЕСКОЙ 

ЛАБОРАТОРНОЙ ДИАГНОСТИКИ 

 

К.М.Керимова  

Азербайджанский Государственный Институт Усовершенствования Врачей 

им. А.Алиева, кафедра Лабораторное дело, Азербайджан, Баку 

 

Преимуществами  иммунологических  методов  лабораторной  диагностики  являются: 



высокая скорость получения результатов, возможность оценки динамики патологического 

процесса,  диагностики  как  острых,  так  и  хронических  инфекций,  а  также  выявление 

инфекций, 

вызванных 

некультивируемыми 

и 

труднокультивируемыми 



микроорганизмами. Статья посвящена рассмотрению теоретических основ, методических 

принципов  и  практических  возможностей  применения  в  области  клинической 

иммунологии 

современных 

лабораторных 

диагностических 

методов 

иммуноферментного  анализа  и  проточной  лазерной  цитофлюориметрии,  а  также 



обоснована целесообразность их назначения клиницистами. 

Ключевые слова: иммунодиагностика, иммуноферментный анализ, цитофлюориметрия. 

 

SUMMARY 



 

MODERN METHODOLOGY OF IMMUNOLOGICAL LABORATORY 

DIAGNOSTICS 

 

Kerimova K.M. 

 

Azerbaijan State Advanced Training Institute for doctor named after A.Aliyev, 



Laboratory department, Azerbaijan, Baku 

 

The  advantages  of  immunological  laboratory  diagnostic  methods  are:  high  speed  of  obtaining 



results, the ability to assess the dynamics of the pathological process, the diagnosis of both acute 

and  chronic  infections,  as  well  as  the  identification  of  infections  caused  by  uncultivable 

microorganisms. The article discusses the theoretical foundations, methodological principles and 

practical  opportunities  in  the  field  of  clinical  immunology  laboratory  using  modern  diagnostic 

techniques - linked immunosorbent assay and flow laser  cytofluorometry and the expediency of 

their appointment by clinicians. 



Keywords: immunodiagnostics, enzyme immunoassay, cytofluorometry

Yüklə 101,83 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə