Lazerlar fizikasidan laboratoriya ishlari

qo`pol xatoliklar
deyiladi. Masalan o`lchov 
asboblarning shkalasidan noto`gri yozib olish yoki, noto`gri bajarish kabilar.

---

 
2. Bevosita o‘lchash jarayonidagi xatoliklarni aniqlash. 
Fizikaviy 
kattalikning bevosita o‗lchash natijasida topilgan qiymati uning xaqiqiy qiymatidan u 
yoki bu tomonga og‗gan bo‗lishi mumkin. Fizikaviy kattalikning uning xaqiqiy 
qiymatiga yaqin bo‗lgan qiymatini olish uchun o‗lchashlar bir necha marta 
takrorlanib, natijalarning o‗rtacha arifmetik qiymati topiladi. Kattalikning o‗rtacha 
arifmetik qiymati uning xaqiqiy qiymatiga yaqinroq bo‗ladi.
Masalan, x
1
, x
2
, x
3
, ..., x
n
lar ayrim o‗lchashlar natijasi bo‗lsa, bundan 
o‗lchanayotgan kattalikning o‗rtacha qiymati: 




n
i
i
N
n
n
1
1
n
3
2
1
r
o'
x
+
...
+
x
+
x
+
x
X
(1)

Bu yerda n - o‗lchashlar soni.

O‗rtacha qiymatdan xar bir ayrim o‗lchash natijasi qiymatining farqi 
ayrim 
o‘lchashlarning absolyut xatosi
deyiladi va u 
1
'
1
x
x
x
r
o



2
'
2
x
x
x
r
o



3
'
3
x
x
x
r
o



.......................... 
n
r
o
n
x
x
x



'
ifodalar yordamida aniqlanadi. So‗ngra absolyut xatolikning o‗rtacha arifmetik 
qiymati aniqlanadi: 
n
x
x
x
x
X
n
r
o










...
3
2
1
'
(2) 
O‗lchashlar sifatini to‗la tavsiflash uchun o‗lchashning nisbiy xatoligi 
aniqlanadi. Ayrim o‗lchashlar absolyut xatoliklarining o‗rtacha arifmetik qiymatiga 
nisbati
r
o
x
x
x
'
1
1


, 
r
o
x
x
x
'
2
2


, 
r
o
x
x
x
'
3
3


, ..., 
r
o
n
n
x
x
x
'


ifodalar yordamida aniqlanib, bu kattaliklar 
ayrim o‘lchashlarning nisbiy xatoliklari
deyiladi.
O‗rtacha absolyut xatolik 

x
o‗r
ning o‗rtacha qiymat x
o‗r
ga nisbati 
r
o
r
o
x
x
'
'



(3) 
ga 
o‘rtacha nisbiy xatolik
deyiladi va uning foizlardagi qiymati 
%
100
'
'



r
o
r
o
x
x

ifoda yordamida xisoblanadi. O‗lchanayotgan kattalikning xaqiqiy qiymati 
r
o
r
o
haq
x
x
x
'
'



(4) 
yordamida aniqlanadi. 

---

Laboratoriya ishlarini bajarishda nisbiy xatolikning qiymati 3 - 5% oralig‗ida 
bo‗lishi kerak. Nisbiy xatolikning qiymati 0,5 % dan oshmaydigan o‗lchashlar yetarli 
darajada sifatli o‗lchashlar xisoblanadi.