xüsusiyyәtlәri vә
qabiliyyәtlәri müxtәlif olan
öyrәnәnlәr üçün variativ tәhsil proqram la rı -
nın hazırlanması vә tәtbiqi yolu ilә tәdris-
tәlim prosesini fәrdilәşdirmәyi vә diferensi -
ya laş dır ma ğı tәlәb edir. Şәxsiyyәtin fәallığı
dedik dә tәşәbbüskar, fәaliyyәtsevәn, öz hәrә -
kәtlә
rin
dә vә davranışında müstәqil olan
öyrәnәn anlaşılır. Daxili azadlıq dedikdә isә
öyrәnәnin seçim hüququ nәzәrdә tutulur. Hәr
bir öyrәnә
nin tәhsil alacağı mәktәbi, fәnn
proqramını, müәl limi seçmәsinә, tәlim prose -
sin dә sәrbәst li yinә, problemin hәll olunması
variantını seç
mә hüququna malik olması
hәmişә diqqәt mәr kәzinә gәtirilmәli vә buna
hörmәtlә yana şılmalıdır.
Mәnәviyyatlılıq öyrәnәnә hörmәt, mә
-
hәb bәt, qarşılıqlı anlaşma,
inkişafa vә yara -
dıcılı
ğa meyletmә kimi dәyәrlәrә әsaslanan
hә yat tәrzi ilә bağlıdır. Demәli, müasir dәrsin
hu manistlәşmәsi zor, güc tәt biq etmә pedaqo -
gikası vә psixologiyasından uzaqlaş ma ğı tә -
lәb edir. Ona görә dә humanis tlәş mә prinsipi
hәr şeydәn әvvәl obyekt dünyagörüşlüyünün
subyekt dünyagörüşlüyü ilә әvәz olunmasını
tәlәb edir. Bu prinsip hәmçinin tәdris-tәlim
prosesindә, dәrsdә dia
lo
ji münasibәtlәrin
qurulması ilә reallaşdırılır. Dialoji fәaliyyәt
for ması (frontal sorğu, cüt lük lәrlә işin tәşkili
vә s.) subyekt-subyekt mü na si bәt lәrinin qu -
rul
masıdır. Dialoqlar zamanı qarşılıqlı hör
-
mәt, bir-birini tamamlamaqla qar şı lıqlı anlaş -
ma, bir-birinin biliklәrini zәn
gin
lәşdirmәk,
bir gә yaradıcılıq vә s.
insani mü nasi bәtlәr in -
ki şaf edir. Dialoq, eyni za man da çoxaspektli
– şaquli, üfüqi, intellek tual, emosional ünsiy -
yәt formasıdır.
Humanitarlaşma prinsipi.
Bu prinsip
tәdris-tәlim prosesinin, dәrsin mahiyyәtcә dә -
yiş di rilmәsi ni nәzәrdә tutur. Fәlsәfi vә didak -
tik sәviyyәdә dәrs prosesinin humanitarlaş dı -
rılması hәr hansı fәnnә aid tәdris materialında
ümumbәşәri dәyәrlәrin vә öyrәnәnә (şәxsiy -
yә tә) aid mәnәvi keyfiyyәtlәrin onun özünә
yö
nәldilmәsi mahiyyәtinin olmasını tәlәb
edir. Humanitarlaşma, әslindә humanistlәş
-
mә nin vasitәsi olub, tәbii-texniki mәdәniy yә -
tin humanitarlaşmasının tәmin olunmasın
da
istifadә edilir. Humanitarlaşma,
eyni za man -
da humanitar problematikaya, humanitar mә -
dәniyyәtә dönüşdür. Bu tәkcә humanitar fәn -
lәrin öyrәdilmәsi deyil, hәm dә ümumelmi vә
ümumtexniki fәnlәrin mәzmununda olan hu -
manitar dәyәrlәrin istifadәsi hesabına tәd ris-
tәlim prosesinin, tәbii-texniki vә sosial-hu
-
ma nitar hissәlәri arasında müvafiqliyin dәrs -
dә saxlanılması üçün prosesin yenidәn qurul -
masıdır. Bu halda öyrәnәnin idrak fәa liyyә ti -
nin xarakteri dәyişir, tәdris materialı nın mәz -
mu nu nun yalnız yadda saxlanılma sı
na de yil,
hәm dә onun mahiyyәtinin qavranıl
ma
sı
na
yönәlir. Humanitarlaşma dәrsin әsas mәq sә -
dini müәyyәn edәn, onun mәqsәdinә gәtirilәn
öyrәnәnin inkişaf etdirilmәsi ilә sıx bağlıdır.
Ənәnәvi dәrsdә tәdris fәnlәri hәm mәqsәd,
hәm dә mәqsәdәnailolma vasitәsi dir. Bu isә
öy
rәnәni idrak fәaliyyәtindәn uzaq
laşdırır,
onun inkişafını lәngidir, faktları, hadisәlәri,
qa nun vә qanunauyğunluqları dәrk etmәdәn
әzbәrlәmәyә sövq etdirir. Öyrәdәnin fәaliy yә -
tinin sәmәrәliliyi tәkcә öyrәnәnin qa zan dığı
bilik vә bacarıqların sәviyyәsi ilә deyil, hәm -
çinin onların şәxsi keyfiyyәtlәrinin inki
şaf
sәviyyәsi ilә ölçülür. Demokratik cә miy yәtdә
mәktәbdә tәdris-tәlim vә dәrs pro
sesi
nin
başlıca
vәzifәsi öyrәnәnin bütöv şәx
siy
yәt
kimi inkişafına nail olmaq vә onu son
rakı
hәyata hazırlamaqdır. Bütün bu mә sәlә lә rin
hәl
lindә humanitarlaşma prinsipi xüsusi rol
oy
nayır vә öyrәdәndәn tәdris etdiyi fәnni
fәlsә fi, kulturoloji, pedaqoji-psixoloji vә elmi
cәhәtdәn tәhlil etmәk bacarığı tәlәb edir.
İnformatlaşma prinsipi.
Bu prinsip in
-
formatika, informasiya vә İKT texnologiya la -
rı nın nailiyyәtlәrindәn tәlim prosesindә (dәrs -
dә), idarәetmәdә vә pedaqoji tәdqiqat
lar
da
geniş istifadәni nәzәrdә tutur. İnformat laş dır -
ma müxtәlif informasiyaların kompyu ter va -
sitәsilә yaddaşa alınması, saxlanılması, tәhlili
vә tәqdiminә әsaslanır.
Tәlim prosesindә (dәrsdә) tәtbiq olunan
müasir informasiya kommunikasiya texnolo -
gi
ya
ları
nın әn mühümlәrini aşağıdakı kimi
qrup laşdırmaq olar:
9
Kurikulum. 2013. №3
Müasir dәrs: onun tәşkilinә vә gedişinә qoyulan әsas tәlәblәr
•
birbaşa kompyuterdә vә blank forma -
sın da pedaqoji testlәşdirmә;
•
tәlim prosesinin (dәrsin) müxtәlif in for -
ma siyalarla (pedaqoji mәzmunlu, yeni tex no -
logiyalara dair mәlumatlar, mәktәblә bağlı
tәlәb olunan mәlumatlar) tәmin edilmәsi;
•
öyrәdici vә görüntülәri nümayiş etdi rәn
kompyuter-multimedia sistemlәri.
Belә multimedia sistemlәri tәdris mate -
ria lının әya niliyini vә onların görünmә müx -
tә lif liyini, vi deo keyfiyyәtini yüksәldir vә fәn -
nin tәdrisinә dair müxtәlif informasiyaları vi -
zual şәkildә qav ramağa imkan verir.
Demәli, göstәrilәn prinsiplәr әsasında qu -
rulan tәlim prosesi (müasir dәrs) rәqabәtә-
davamlı şәxsiyyәtin inkişafı kimi ümumbә
-
şәri dәyәrlәri reallaşdırır, tәlim prosesindә
fun da mental,
eyni zamanda praktikyönümlü
bi lik vә bacarıqlar aşılayır, kamil insanın, vә -
tәnini, millәtini sevәn rәqabәtәqabil şәxsin
for malaşmasını tәmin edir.
XXI әsrin hazırkı mәrhәlәsindә Azәrbay -
can tәhsil sistemi qarşısında çox mühüm
problemlәr durur. Müasir tәlim prosesinin
(mü a sir dәrsin) әsas mәqsәdi tәdrisin sәmә rә -
liliyini artırmaq, öz düşüncәsi, ağlı, potensial
enerjisi, güclü mәntiqi ilә fәnlәri dәrindәn
mә
nimsәyәn vә onu tәtbiq etmәyi bacaran,
hәr cür situasiyalarda işin mәğzini tutub çıxış
yolunu tapmağı bacaran yüksәk intellektli
gәnclәr yetişdirmәkdir. Bu mәqsәdlәri yerinә
yetirmәk üçün fәal-interaktiv tәlim metodla -
rın dan istifadә edәrәk tәlim prosesi (müasir
dәrslәr) belә aspektdә qurulmalı, keyfiyyәtli
tәdris-tәlim prosesinin
tәşkili tәmin edilmәli -
dir.
ƏDƏBİYYAT
1. Mehrabov A. Tәhsil XXI әsrdә: yeni
tәh
sil paradiqmaları axtarışında. // Tәhsil,
Mәdәniyyәt, İncәsәnәt, Bakı: 2006 № 1-2.
2. Mehrabov A. Azәrbaycan tәhsilinin
müa sir problemlәri. Bakı: Mütәrcim, 2007.
3. Əliyev R. Tәrbiyә psixologiyası. Ba -
kı: Qamma-servis, 2003.
4. Əlizadә Ə. Müasir Azәrbaycan mәk -
tә binin psixoloji problemlәri. Bakı: Peda qo -
gi ka, 2004.
5. Əlizadә Ə., Sultanova İ. Taksanomiya
nәzәriyyәsi vә tәcrübәsi. Müasir mәktәbin
işıq lı yolu. Bakı: 2008.
6. Əliyev B., Cabbarov R. Tәhsildә şәx -
siy yәt problemi. Bakı: Tәhsil, 2008.
10
Kurikulum. 2013. №3
Abdulla Mehrabov
Mehrabov A.
Modern Lesson: Basic Requirements for its
Organization and Implementation
This article analyzes the paradigms of traditional and contemporary lessons, studies the
stages of modern lesson, application of humanitarization, humanization and informatization
principles in the learning process, generalizations are carried out and corresponding
recommendations are made.
Мехрабов А.
Современный урок: основные требования, предъявляемые
к его организации и реализации
В статье анализируются парадигмы традиционного и современного уроков,
исследуются этапы современного урока, применение принципов гуманизации, гумани-
таризации и информатизации в процессе обучения, проводятся обобщения и даются
соответствующие рекомендации.