Kultura Bezpieczeństwa Nauka Praktyka Refleksje



Yüklə 99,55 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix29.10.2017
ölçüsü99,55 Kb.
#7398


Kultura Bezpieczeństwa

Nauka – Praktyka – Refleksje

Nr 23, 2016 (286–299)

fuNDaMeNtalizM reliGiJNy 

w iSlaMie

reliGiouS fuNDaMeNtaliSM iN iSlaM

WALDEMAR ZUBRZyCKI

Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie



Abstract

Fundamentalism characterizes all religions in the world, but in the case 

of Islam – in recent times – it most often causes the use of terrorist meth-

ods. The dogmas of that religion defines the Koran, according to which 

Islam is based on five pillars of faith, which are also fundamental duties 

of every Muslim. A feature of Islamic fundamentalism is the introduction 

of the principles of life, based on traditional patterns recorded in the Koran, 

regulating social and political spheres, as well as the separation of the West-

ern way of life. Its causes are frustration and social discontent, combined 

with the rejection of modernity and the changes proposed by the West. 

The proclamation of position of fight against injustice and demoralization 

in the name of creating a “better world”, in conjunction with its own in-

terpretation of the provisions of the Koran, results in promoting activities 

generally considered unacceptable.



Keywords: religion, Islam, Koran, fundamentalism, terrorism.

Abstrakt

Fundamentalizm cechuje wszystkie religie świata, jednak w przypadku is-

lamu – w ostatnich czasach – najczęściej bywa przyczyną stosowania ter-



• 287

fuNDaMeNTalizM reliGiJNy w islaMie

rorystycznych metod. Dogmaty tej religii definiuje Koran, według którego 

islam opiera się on na pięciu filarach wiary, stanowiących jednocześnie 

podstawowe obowiązki każdego muzułmanin. Cechą fundamentalizmu 

islamskiego jest wprowadzenie zasad życia, opartych na tradycyjnych 

wzorcach, zapisanych w Koranie, regulujących sferę społeczną i politycz-

ną, a także oderwanie od zachodniego modelu życia. Jego przyczyną jest 

frustracja i niezadowolenie społeczne, połączone z odrzucaniem nowo-

czesności i zmian, proponowanych przez Zachód. Głoszenie haseł walki 

z niesprawiedliwością i demoralizacją, w imię kreowania „lepszego świa-

ta”, w połączeniu z własną interpretacją zapisów Koranu, skutkuje promo-

waniem działań powszechnie uznanych za niedopuszczalne. 

Słowa kluczowe: religia, islam, Koran, fundamentalizm, terroryzm.

Wstęp

Fundamentalizm jest bezkompromisowym i stanowczym wyznawaniem 

jakiejś idei, opartym na przekonaniu, że inne racje nie mają prawa bytu. 

Jest to styl myślenia, którego zwolenników cechuje wiara, że określone za-

sady, niezależnie od ich treści, mają niekwestionowany i nadrzędny auto-

rytet. Fundamentalizm i charakterystyczny dla niego brak elastyczności, 

dogmatyzm i autorytaryzm, występują w różnych doktrynach politycz-

nych, jednak zazwyczaj kojarzony jest z religią

1

. Ta, niewątpliwie – w każ-



dej kulturze, czy cywilizacji – stanowi bardzo znaczący przejaw wspólnego 

życia. Towarzyszy ona ludziom od pradziejów, tym bardziej, że pytanie 

o sens istnienia nurtowało człowieka od początku jego istnienia. Wzajem-

ne, ścisłe oddziaływania pomiędzy religią, a życiem ludzi, dotyczące mię-

dzy innymi, kultury, historii, wartości, polityki, znajdują się wciąż w kole 

zainteresowań współczesnych badaczy. śmiało można stwierdzić, że różne 

religie na całym świecie, przez stulecia, często wiązały wspólnoty społecz-

ne, spajały je w ciężkich chwilach, chroniły przed złem, choć oczywiście 

niejednokrotnie zdarzało się, że same były ich przyczyną. Niewątpliwie 

często stawały się elementem zaczepnym i źródłem poważnych konflik-

tów

2

. Jednym z nurtów myśli społeczno-politycznej islamu jest fundamen-



1

   B.  Kobzarska-Bar,  fundamentalizm religijny muzułmańskich organizacji terrorystycz-

nych, a stan zagrożenia w europie, Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego, 

nr 1/2014, Warszawa, s. 167.

2

   S.  Kosmynka,  Od boga do terroru, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, s. 30‒31.




288 • WALDEMAR ZUBRZyCKI

talizm muzułmański, zaś metodą działania zradykalizowanych zwolenni-

ków wojującego ekstremizmu stał się terroryzm islamski. Te dwa pojęcia 

odnoszą się do różnych zjawisk społecznych

3

, istnieje jednak między nimi 



niezaprzeczalny związek.

Ogólna charakterystyka islamu 

Islam to – po chrześcijaństwie i judaizmie – jedna z największych, 

a zarazem najmłodsza i najszybciej rozwijająca się religia monoteistyczna 

na świecie. Miejscem jej powstania jest Półwysep Arabski, a konkretnie 

obszar Arabii Saudyjskiej. Jego założycielem był Muhammad Ibn Abd Al-

lah, zwany w Europie Mahometem. Uważany za proroka Muhammad był 

zwykłym kupcem, kiedy jednak anioł Gabriel przekazał mu słowa Boga 

– stał się on głosicielem wiary. Nie miała to być jednak nowa religia, a kon-

tynuacja nauk Jezusa i innych proroków ze Starego Testamentu. Słów Ma-

hometa nie zaakceptowali ani Żydzi, ani chrześcijanie, dlatego – w 622 r. 

– wraz ze swoimi wyznawcami, musiał emigrować z Mekki do Medyny, 

co jest uznawane za początek historii muzułmanów

4

. Aktualnie, większość 



wyznawców islamu zamieszkuje Bliski Wschód, południowo–wschodnie 

części Azji oraz północną część Afryki. Według statystyk prowadzonych 

przez The Pew Research Center’s Forum on Religion & Public Life

5

, islam 



wyznaje około 1,6 mld ludzi, czyli 23% wszystkich zadeklarowanych wie-

rzących, co stanowi – zaraz po chrześcijaństwie – drugi wynik na świecie

6

.

Islam, jako religia, nie jest jednolity. Praktycznie od początku swoje-



go powstania posiadał różne odmiany. Obecnie dzieli się na trzy główne 

odłamy: sunnicki (90%), szyicki (8%) i charydżycki (2%). W ich ramach 

odnaleźć jednak można zróżnicowane szkoły, gałęzie i nurty

7

, co skutkuje 



licznymi konfliktami wewnątrzreligijnymi. 

3

   B.  Kobzarska-Bar,  fundamentalizm …, op. cit., s. 167.



4

   M. M. Dziekan, klasyczny islam. Powstanie i doktryna, http://www.opoka.org.pl/biblio-

teka/I/IR/klasyczny_islam.html, 2 września.2016 r.

5

   Pew Research Center – amerykański ośrodek badawczy, z siedzibą w Waszyngtonie, 



zajmujący się kwestiami społecznymi , badaniem opinii publicznej oraz trendów demo-

graficznych w Stanach Zjednoczonych i na świecie.

6

   http://www.niedziela.pl/artykul/3555/Chrzescijanstwo-wciaz-najwieksza-religia, 



2 września 2016 r.

7

   Zob. więcej: http://www.religie.424.pl/islam-podzial-odlamy-i-religie-pokrewne,1445, 



article.htl, 2 września.2016 r. 


• 289

fuNDaMeNTalizM reliGiJNy w islaMie

Słowo islam w języku arabskim oznacza poddanie się Bogu, zaś religia 

określa zakres działalności muzułmanina, zarówno w jego życiu prywat-

nym, jak i społecznym. Wspierany jest przez szariat, czyli święte prawo re-

ligijne, którego muzułmanom nie wolno zmieniać, jedynie interpretować. 

Wskazuje on obowiązki wyznawców wobec innych ludzi oraz wobec jedy-

nego Boga – Allaha. Na prawo szariatu składają się 4 podstawowe źródła: 

święta księga – Koran, 

sunna (droga, ścieżka, zwyczaj) Mahometa – zbiór 

informacji o wydarzeniach, wypowiedziach i zachowaniach proroka w róż-

nych okolicznościach, a także idżma – jednomyślne postanowienie i kijas – 

wnioskowanie przez analogię

8

.



Koran to święta księga muzułmanów, spisana kilkanaście lat po śmier-

ci Mahometa, w której przedstawione są objawienia proroka. Dzieli się 

na 114 rozdziałów, zwanych 

surami. 90 powstało podczas pobytu proroka 

w Mekce, a 24 w Medynie. W Koranie zawarte są elementy dotyczące religii 

oraz prawa. Definiuje dogmaty islamu, określa jak powinno wyglądać życie 

rodzinne, prawo i obyczaje, nawiązując przy tym do zwyczajów i tradycji 

chrześcijańskich, żydowskich, czy arabskich. Można w nim dostrzec bardzo 

często wątki znane ze Starego Testamentu. Wymieniane są tam takie postaci, 

jak: Abraham, Noe, Mojżesz czy Jezus (uznawany przez Koran za proroka). 

Ideologia islamu, która jest spisana w Koranie, obejmuje w szczególności 

wiarę w jedynego Boga – Allaha, powołanie Muhammada, zmartwychwsta-

nie i ostateczny sąd oraz kary za złe i nagrody za dobre życie doczesne

9

.



Drugim źródłem prawa muzułmańskiego jest tzw. 

sunna proroka Ma-

hometa, czyli droga, jaką podążał prorok. sunnę tworzą hadisy – opowieści, 

relacje i sprawozdania z postępowania i wypowiedzi Mahometa w różnych 

sytuacjach życiowych, a życie prawdziwego muzułmanina powinno być od-

wzorowaniem życia proroka

10

. sunna stanowi dopełnienie tekstu Koranu, 



a dwa najważniejsze zbiory, w których znajdują się zwyczaje muzułmanów, 

to: sahih oraz Muslima, napisane przez Al-Buchariego

11

.

Kolejnymi źródłami prawa w islamie jest kijas oraz idżma.  kijas  jest 



to wnioskowanie przez analogię. Polega na tym, że jeśli jakaś sytuacja nie 

8

   M.  Sadowski,  Dżihad  –  święta  wojna  w  islamie,  http://www.abw.gov.pl/downlo-



ad/1/1201/Dzihad_____swieta_wojna_w_islamie.pdf, 2 września.2016 r.

9

   M. M. Dziekan, klasyczny islam…, op. cit..



10

   B. Prochowicz-Studnicka, M. Teperska-Klasińska, Cywilizacja islamu. wybrane struk-

tury,  s.  32,  http://www.pjac.uj.edu.pl/documents/30601109/30646316/pjac_3_7.pdf, 

2 września.2016 r.

11

   810‒870.




290 • WALDEMAR ZUBRZyCKI

została określona ani w Koranie, ani w sunnie, to podstawą jest podobna 

sytuacja, która została tam opisana, do której można ją porównać

. idżma 


z kolei jest to zgodne postanowienie całej wspólnoty (ummy) w konkretnej 

sprawie. Taka instytucja ma prawo bytu, ponieważ – według tradycji – pro-

rok uznał, że cała wspólnota jako jedność nie może się mylić

12

.



Islam opiera się na pięciu artykułach, zwanych filarami wiary (arkan 

ad-din, arkan-al-islam). Są one jednocześnie podstawowymi obowiąz-

kami, które musi wypełnić każdy muzułmanin. Należą do nich: wyznanie 

wiary (szahada), modlitwa (salat), jałmużna (zakat), post (saum) a tak-

że pielgrzymka (hadżdż)

13

. Niedopełnienie tych obowiązków sprowadzić 



może karę nasłaną przez Boga, a ich wykonanie – nagrodę. Wymienione 

zobowiązania mają charakter indywidualny, co oznacza, że każdy z doj-

rzałych oraz zdrowych psychicznie i fizycznie wyznawców ma obowiązek 

je wypełniać. Zauważyć należy, że każda ze szkół prawnych w islamie nieco 

inaczej opisuje dane obowiązki i sposób, w jaki należy je realizować. Poza 

tym, na różnych obszarach przestrzeganie danych obowiązków jest inaczej 

traktowane. I tak, w rejonach ubogich tradycja ma duże znaczenie i wy-

pełnianie obowiązków jest bliskie prawu, a w regionach bogatszych, gdzie 

wpływ Zachodu jest większy, spełnienie określonego zobowiązania nie jest 

tak rygorystycznie przestrzegane

14

.

szahada, czyli wyznanie wiary, składa się z dwóch części. Pierwsza z nich 



to prawda uniwersalna dla religii monoteistycznych: Nie ma bóstwa oprócz 

boga jedynego... Z kolei druga skierowana jest wyłącznie do wyznawców 

islamu:...a Muhammad jest jego prorokiem. W tym wersecie znajdują się 

dwa główne przesłania islamu – obecność Boga oraz poselstwo Mahometa. 

W momencie wypowiadania wyznania wiary muzułmanin oddaje cześć Al-

lahowi i godzi się z jego wolą, a także zobowiązuje się do spełniania reszty 

nałożonych na niego obowiązków.

Modlitwa (salat), oznacza symboliczne poddanie się Bogu, jest także 

wyrazem przynależności do ummy muzułamńskiej. W tradycji sunnickiej, 

muzułmanie mają obowiązek modlić się pięć razy dziennie

15

, a w szyickiej 



12

   M. M. Dziekan, klasyczny islam…, op. cit..

13

   Por. S. Wit-Witkowski, wprowadzenie do prawa muzułmańskiego: wybrane instytucje; 



Fundacja Promocji Prawa Europejskiego, Warszawa 2009, s. 10.

14

   B. Prochowicz-Studnicka, M. Teperska-Klasińska, Cywilizacja islamu…, op. cit., s. 26.



15

  Modlitwa poranna, południowa, popołudniowa, modlitwa o zachodzie słońca oraz 

modlitwa nocna.



• 291

fuNDaMeNTalizM reliGiJNy w islaMie

– trzy razy

16

. Niektórzy znawcy islamu i teologowie uznają modlitwę za naj-



ważniejszy spośród obowiązków nałożonych na wyznawców islamu. Powin-

na być ona odprawiana w miejscu czystym, w kierunku Mekki, a dokładniej 

– w kierunku świątyni Al-Kaba

17

. Nie musi odbywać się to w świątyni, wy-



starczy miejsce czyste rytualnie, np. modlitewny dywanik (sadżdżada). Mo-

dlitwa odbywa się bez obuwia, w stanie czystości, którą uzyskać można po-

przez ablucje, czyli rytualne obmycie się przed modlitwą

18

. salat to przede 



wszystkim oddanie czci i pokory Allahowi. Polega na kilkukrotnych skło-

nach, w trakcie których recytuje się słowa Koranu

19

.

Dawanie jałmużny (zakat) w prawie islamskim jest równie ważne, 



co pozostałe obowiązki. Zasady, co do tego jak powinna być ona skła-

dana, znajdują się w sunnie proroka, jak i w Koranie. Jest to wyraz troski 

o sprawiedliwość społeczną, w myśl której każdy muzułmanin może ko-

rzystać z dobrodziejstw danych ludziom przez Boga. Rozdawanie mająt-

ku jest również swoistym sposobem na wyrażenie wdzięczności Allaho-

wi za uzyskane dobra. Jałmużna jest obliczana na podstawie posiadanego 

przez wiernego majątku (choć każda ze szkół prawnych inaczej definiuje 

ów majątek). Odprowadzana jest zwykle raz do roku, najczęściej są to plo-

ny, złoto, zwierzęta oraz inne towary, które można sprzedać. Zwykle war-

tość jałmużny to 2,5% dla złota, srebra oraz towarów na sprzedaż, 5- 10% 

dla płodów rolnych, a w przypadku zwierząt, jest to zależne od ich wieku 

oraz liczby. Po II. Wojnie światowej dokonano kolejnej interpretacji sury, 

w której określa się zakat w celu rozszerzenia celów, na które miał być 

przeznaczony (szerzenie islamu, a także,dżihad – świętą wojnę). W kil-

ku krajach jałmużna jest obowiązkowa i prowadzona przez państwo, ale 

zwykle jest to kwestia sumienia

20



Post, nie tylko w islamie, lecz w każdej religii, jest wyrazem głębokiej 



pobożności i wewnętrznego oczyszczenia. Muzułmanie przestrzegają postu 

(saum) w dziewiątym miesiącu ich kalendarza, który jest nazywany ramada-

nem. W ciągu tego miesiąca, codziennie – od wschodu do zachodu słońca, 

każdy dorosły i zdrowy muzułmanin ma obowiązek powstrzymywania się 

od jedzenia, picia, palenia tytoniu i kontaktów seksualnych. Stanowi to swo-

16

   Uznają pięć obowiązkowych modlitw dziennie. Ale w praktyce często łączą je ze sobą. 



17

   Al-Kaba – dosłownie: sześcian, kostka – świątynia i sanktuarium w Mekce.

18

   Ablucja mała – częściowe obmycie, duża – obmycie całego ciała



19

   B. Prochowicz-Studnicka, M. Teperska-Klasińska, Cywilizacja islamu…, op. cit., s. 27.

20

   Ibidem.




292 • WALDEMAR ZUBRZyCKI

iste poddanie się woli bożej i walkę z pragnieniami ciała. ramadan jest rów-

nież czasem refleksji nad istotą życia człowieka oraz czasem przebaczenia. 

Obowiązkowi przestrzegania postu nie podlegają osoby starsze, chore, ko-

biety w ciąży i karmiące, a także ci, którzy wykonują ciężką pracę fizyczną. 

Osoby, które nie dotrzymały postu, mają obowiązek poszczenia w inne dni, 

najszybciej jak to możliwe, osoby chore zamiast postu przekazują jałmuż-

nę. Dwudziestego siódmego dnia, zgodnie ze zwyczajem, obchodzona jest 

Noc Przeznaczenia (lajlat al-quadr), w trakcie której wierni upamiętniają 

dzień objawienia prorokowi pierwszych wersetów Koranu. Po zakończeniu 

ramadanu, rozpoczyna się święto Przerwania Postu – jedno z dwóch świąt 

kanonicznych w islamie.

Kolejnym filarem wiary w islamie jest pielgrzymka do Mekki. Jest to jed-

nak obowiązek nałożony na muzułmanina, któremu pozwalają na to jego 

zdrowie i warunki finansowe, dzięki którym będzie mógł on zapewnić so-

bie podróż i utrzymanie w Mekce. Pielgrzymka odbywa się między siód-

mym a dwunastym dniem ostatniego miesiąca kalendarza księżycowego (zu 

al-hidżdża). Wyznawca islamu ma obowiązek odbycia pielgrzymki co naj-

mniej raz w życiu. Poprawne jego dopełnienie gwarantuje odpuszczenie 

wszystkich grzechów popełnionych przez muzułmanina. Warunkiem ko-

niecznym do właściwego odbycia pielgrzymki jest znajdowanie się w stanie 

uświęcenia (

ihram). Polega to, w szczególności, na dokonaniu pełnego ob-

mycia ciała, obcięciu paznokci itp. W tym stanie nie wolno między innymi 

kłócić się, obcinać włosów, odbywać stosunków seksualnych, proponować 

małżeństw, czy też polować. Stan ihram daje możliwość odseparowania się 

od życia doczesnego, jego problemów i skupienia się na Bogu. Mężczyźni 

w tym czasie ubierają specjalny strój, a kobiety pozostają w zwyczajnych 

ubraniach. Ważne jest również określenie intencji pielgrzymki. Pielgrzymka 

do Mekki składa się z dwóch etapów: umry – małej pielgrzymki i właściwego 

hadżdżu. Podczas umry wierni siedmiokrotnie okrążają świątynię Al-Kaba, 

w której znajduje się Czarny Kamień (Hadżar) – cel wszystkich pielgrzymów 

podróżujących do Mekki. Hadżdż rozpoczyna kazanie w Al-Kabie, następ-

nie wierni idą do doliny Mina, góry Arafat i wzgórza Al-Muzdalify, gdzie 

wszyscy się modlą i świętują całą noc. Dziesiątego dnia ostatniego miesiąca 

kalendarza księżycowego ma miejsce rytuał kamieniowania szatana, które 

jest traktowane jako odrzucenie pokus. Tego dnia również przypada święto, 

zwane świętem Ofiar, które jest nawiązaniem do starotestamentowego zło-

żenia baranka w ofierze przez Abrahama. Kolejne trzy dni upływają na świę-



• 293

fuNDaMeNTalizM reliGiJNy w islaMie

towaniu, przed wyjazdem z Mekki następuje powtórne okrążenie Al- Kaby, 

a każdy, kto odbył już pielgrzymkę, otrzymuje tytuł 

hadżdż lub hadżdżi, 

oznaczający pielgrzyma

21

.

Niektóre odłamy islamu, m.in charydżyci, uznają dodatkowy, szósty fi-



lar wiary, traktując go jednocześnie jako obowiązek do spełnienia. Jest nim 

prowadzenie świętej wojny – dżihad, który narodził się wraz z powstaniem 

islamu. To właśnie dzięki niemu islam jest tak szybko rozwijającą się reli-

gią i stał się tak potężny. Jednakże pojęcie dżihadu często jest źle rozumia-

ne przez społeczeństwa zachodnie, co powoduje, że jest on tak negatywnie 

przez wszystkich odbierany, a wypowiadanie tego słowa wywołuje strach

22



O fundamentalizmie islamskim słów kilka



Fundamentalizm to ogólna nazwa ruchów religijnych, uznających nad-

rzędną wartość tradycji religijnych i niechęć do wszelkich zmian, odczu-

wanych jako naruszenie tożsamości wyznaniowej. Słowo fundamentalizm 

przez wielu kojarzone jest wyłącznie z krajami muzułmańskimi i terro-

ryzmem, co oczywiście nie jest właściwe. Według Słownika wyrazów ob-

cych fundamentalizm oznacza dosłowną wierność doktrynie, zwłaszcza 

religijnej, politycznej; rygorystyczne przestrzeganie jakichś zasad, norm

23



Można zatem wyróżnić fundamentalizm świecki oraz religijny, który 

dotykał w przeszłości każdej z wielkich religii: chrześcijaństwo, hindu-

izm, czy judaizm. Obecnie najbardziej widoczny jest on w islamie, stąd 

przyczyny kojarzenia go tylko z tą religią. Do niej jednak odnieść można 

termin fundamentalizm islamski, który jest używany zamiennie z taki-

mi zwrotami, jak: radykalny islam, islamizm, czy radykalny islamizm. 

fundamentalizm islamski to określenie powrotu do tradycji, do podstaw 

islamu oraz budowy państwa, które byłoby oparte na zasadach Koranu 

i wzorach pozostawionych przez Mahometa. Jest to pojęcie utworzone 

i propagowane nie przez Muzułmanów, ale przez świat Zachodu. W kul-

turze arabskiej nie ma bowiem słowa odpowiadającego temu terminowi. 

Najbliższym dla fundamentalizmu słowem jest określenie tradycjona-

lizm (salafijja), jednakże nie stanowi ono wiernego odpowiednika

24



21

   M. M. Dziekan, klasyczny islam…, op. cit..

22

   M.  Sadowski,  Dżihad …, op. cit., s. 31.



23

  słownik wyrazów obcych, wyd. PWN, Warszawa 2002, s. 369.

24

   A.  Krawczyk,  Terroryzm ugrupowań fundamentalistycznych na obszarze izraela w dru-



giej połowie XX wieku, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2013, s. 80‒81.


294 • WALDEMAR ZUBRZyCKI

Zjawisko fundamentalizmu islamskiego nie jest wytworem czasów 

współczesnych. Jego początki datuje się na VII wiek naszej ery, podczas gdy 

Haszymici

25

 walczyli o przejęcie władzy z Umajjadami



26

. Wtedy to powstała 

charydżycka wspólnota, oparta na ascetycznym trybie życia, gorliwej modli-

twie, bezwzględnym przestrzeganiu postu i Koranu. Podstawą i fundamen-

tem tej społeczności były zasady wprowadzone przez proroka Mahometa. 

Charydżyci traktowali siebie jako wyłącznych wyznawców islamu, a pozo-

stałych uważali za niewiernych

27

. Jednym z pierwszych fundamentalistów 



islamskich był Ahmad ibn Hanbal

28

 – prawnik i teolog, a także założyciel 



jednej ze szkół prawa islamskiego, ortodoksyjnej szkoły hanbalickiej, w któ-

rej podstawą nauczania było dosłowne interpretowanie Koranu oraz sunny 

Mahometa. Ważną postacią dla fundamentalizmu islamskiego był Ibn Taj-

mijja


29

, który dążył do usunięcia wszystkich powstałych interpretacji isla-

mu i powrotu do jego fundamentalnych zasad. Za ich przykładem poszedł 

Muhammad Ibn Abd al-Wahhab

30

, który również pragnął przywrócić islam 



do jego początkowych założeń, usuwając wszystkie kolejne interpretacje. 

Tak powstał ruch zwany wahhabizmem, którego członkowie niedługo po-

tem zaczęli toczyć wojny z przeciwnymi temu muzułmanami

31

. Do podob-



nych wartości nawoływał Raszid Rida

32

, uważany za protoplastę współcze-



snego fundamentalizmu islamskiego, oraz Abu al-Ala al-Maududi

33

, który 



stawiał znak równości pomiędzy światem zachodnim a 

dżahiliją – czyli nie-

wiedzą, ignorancją i nieświadomością, w odniesieniu do islamu i jego nauk. 

Twierdził on, że powinnością wszystkich Muzułmanów jest walką z 

dżahi-

lijją, a z jego nauk korzystali wszyscy dwudziestowieczni fundamentaliści, 



na czele z Hasanem al-Banną

34

 – założycielem Bractwa Muzułmanów



35

 – is-


25

   Dynastia  Haszymidów (banu Haszim) – arystokratyczny ród arabski z plemienia Ku-

rajszytów, obejmujący potomków dziadka Mahometa.

26

   Dynastia kalifów, panująca nad światem islamu w latach 661 do 750.



27

   A.  Krawczyk,  Terroryzm …, op. cit., s. 81‒82.

28

   780‒855  n.e.



29

   Taki ad-Din Abu al-Abbas Ahmad Ibn Abd al-Halim Ibn Tajmijja, 1263‒1328.

30

   1703‒1792.



31

   A.  Krawczyk,  Terroryzm …, op. cit., s. 82.

32

   1865‒1935.



33

   1903‒1979.

34

   1906‒1949.



35

   Dżama’at al-Ichwan al-muslimin – Stowarzyszenie Braci Muzułmanów.




• 295

fuNDaMeNTalizM reliGiJNy w islaMie

lamskiej organizacji fundamentalistycznej, oraz Sajjidem Kutbą

36

 – jednym 



z jej głównych ideologów i protoplastów współczesnego fundamentalizmu 

islamskiego. Kutb był teoretykiem z Egiptu, myślicielem i przywódcą re-

wolucji, którego działania i nauki miały ogromny wpływ na późniejszych 

fundamentalistów. Początkowo utożsamiał się z liberalnymi poglądami, jed-

nakże pobyt w USA

37

 całkowicie odmienił jego idee. Zastał tam bowiem 



całkowite zepsucie kulturowe i odrzucenie religii

38

. Po powrocie stanowczo 



potępiał ideologie zachodnie (w szczególności Stany Zjednoczone) i nakła-

niał do prowadzenia walki z przeciwnikami islamu, przy użyciu wszystkich 

dostępnych środków

39



Gwałtowna ekspansja fundamentalistów islamskich związana jest z re-

wolucją w Iranie w 1979 roku, zapoczątkowaną przez ajatollaha

40

 Ruhollaha 



Chomejniego

41

, który głosił, że wszystkie niezbędne prawa są ustanowione 



przez islam, a muzułmanie muszą rozprzestrzenić rewolucję na cały świat, 

ponieważ religia ta broni wszystkich uciemiężonych ludów, nie tylko mu-

zułmańskich

42

. Chomejni uważał, że wszystko co jest złe, pochodzi z Izra-



ela oraz Stanów Zjednoczonych i należy to zniszczyć. Gdy w Iranie władzę 

przejęli szyici, fundamentaliści islamscy rozpoczęli dążenia do utworzenia 

we własnych krajach państw muzułmańskich. Ich podstawowym celem 

nadal jest ustanowienie w państwie prawa szari’atu, czyli prawa religijnego 

zapisanego w Koranie. Cel ten mogą osiągać na przykład poprzez przepro-

wadzanie ataków terrorystycznych, które są przez nich uważane za broń, 

zapewaniającą im odniesienie korzyści politycznych. Często stosowaną me-

todą są zamachy samobójcze, które są odrzucane i potępiane przez islam. 

Jednakże swobodna interpretacja Koranu przez duchowych przywódców is-

lamskich nie tylko nie zabrania, lecz popiera i wręcz nakłania do dokonywa-

nia samobójczych zamachów, w imię wojny w Izraelem i Zachodem. Gwa-

rantować one mają, ich zdaniem, otrzymanie nagrody po śmierci. Głoszona 

36

   1906‒1966.



37

   1948‒1951.

38

   M. Z. Buśko, u źródeł dżihadyzmu. Myśl polityczna sajjida Qutba, http://bliskiwschod.



pl/2012/02/u-zrodel-dzihadyzmu-mysl-polityczna-sajjida-qutba, 3 września 2016 r.

39

   http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Kutb-Sajjid;3929439.html, 3 września 2016 r.



40

   Honorowy muzułmański tytuł naukowy, nadawany wysokiej rangi uczonym, znaw-

com teologii, nauk islamskich i prawa religijnego.

41

   1902‒1989.



42

   K.  Jałoszyński,  Terroryzm fundamentalistów islamskich, Centrum Kształcenia Specjali-

stycznego BAN LEX, Warszawa 2001, s. 51.



296 • WALDEMAR ZUBRZyCKI

przez przywódców obietnica, a także nakaz prowadzenia dżihadu przeciw-

ko niewiernym, pozwalają na rekrutowanie dużej ilości kandydatów, którzy 

oddadzą życie w imię wiary. Uważają się oni za bojowników, walczących 

w imię Allaha, a otrzymując błogosławieństwo od swoich kapłanów, ich mi-

sja nabiera swoistego boskiego charakteru. 

Cechą fundamentalizmu islamskiego jest, przede wszystkim, chęć wpro-

wadzenia szari’atu, a także życie według tradycyjnych wzorów, zapisanych 

w Koranie, traktowanym jako podstawa życia społecznego i politycznego, 

oraz oderwanie od zachodniego modelu życia. Fundamentaliści odrzucają 

wartości nieislamskie i buntują się przeciwko państwom, które nie akceptują 

ich wizji. Sprzeciwiają się także uniwersalizmowi prawa (np. prawa człowie-

ka), starając się utworzyć społeczeństwo, które zostanie podporządkowane 

wyłącznie religijnym nakazom (i zakazom), drogą narzucenia swoich zasad 

społeczeństwu. W państwie tym, jedynym władcą miałby być Bóg

43



Według wielu badaczy, przyczyną pojawiania się fundamentalizmu islam-

skiego jest frustracja, niezadowolenie i marginalizacja ludności. Takie nieza-

dowolenie społeczne wykorzystują właśnie fundamentaliści, którzy – głosząc 

hasła walki z niesprawiedliwością, demoralizacją i korupcją – dają muzułma-

nom nadzieję na powstanie lepszego świata, zyskując tym samym ich akcep-

tację


44

. Głównym celem współczesnego fundamentalizmu islamskiego jest 

zatem wykreowanie muzułmańskiego ładu, poprzez narzucenie własnej ide-

ologii, jako sposobu na otrząśnięcie się z marazmu i kryzysu. Fundamentali-

ści uważają, iż dawne wartości są trwałe, wybitne i w żaden sposób nie dadzą 

się porównać do teraźniejszych. Ideologiczne fundamenty dla fundamentali-

zmu islamskiego to pełne powierzenie się Koranowi, duma z przeszłości, upo-

litycznienie religii oraz antyeuropejskość (Zachód traktowany jako wróg)

45



Cechą charakterystyczną współczesnego fundamentalizmu islamskiego jest 



nie tylko wierne trzymanie się fundamentalnych dogmatów, ale również ra-

dykalna nieufność i sprzeciw wobec innych koncepcji życia. Przeciwstawienie 

się tym wartościom prowadzi do apokaliptycznej walki, walki między światłem 

a ciemnością, dobrem a złem, niebem i piekłem, wybrańcami a potępionymi

46

.

43



   A.  Krawczyk,  Terroryzm..., op. cit., s. 84- 85.

44

   Ibidem, s. 86.



45

   J.  Kaczmarek,  Terroryzm i konflikty zbrojne, a fundamentalizm islamski, Wydawnictwo 

Atla 2, Wrocław 2001, s. 129‒130.

46

   M.  Lewicka,  fundamentalizm muzułmański – odkrycie naszych czasów czy stały ele-



ment myśli politycznej islamu?, [w.] R. Backer, S. Kitab, (red), islam a świat, MADO, 

Toruń 2004, s. 4.




• 297

fuNDaMeNTalizM reliGiJNy w islaMie



Podsumowanie

Fundamentalizm, utożsamiany jest w głównej mierze z Bliskim Wscho-

dem, który niewątpliwie stanowi jego kolebkę. Zjawiska te występują jed-

nak także na Dalekim Wschodzie, w Afryce, a nawet w Europie. Wszędzie 

tam, gdzie w znacznej liczbie znajdują się wyznawcy Allaha, wzrasta praw-

dopodobieństwo jego wystąpienia. Prawdopodobieństwo to rośnie, gdy 

idzie to w parze z ubóstwem i problemami społecznymi. 

Podkreślenia wymaga fakt, że zjawisko fundamentalizmu islamskiego 

jest swoistym narzędziem odparcia ataku przed trendami nowoczesności 

i zmian, proponowanymi przez Zachód. Państwa muzułmańskie próbują 

w ten sposób bronić się przed – niepożądanym według nich – zjawiskiem 

globalizacji, a trendom reformatorskim przeciwstawiają muzułmański 

tradycjonalizm. Dla fundamentalistów współczesny islam jest nie do za-

akceptowania, ponieważ na jego gruncie powstają takie zjawiska, których 

nie było pierwotnie. Generalnie oznacza to powrót do przeszłości, do war-

tości pradziadów i negację reformacji. Tylko ten pierwotny, nieskazitelny 

kształt religii jest idealny i godny całkowitej akceptacji. 

Najważniejszym dążeniem muzułmańskich organizacji fundamentali-

stycznych jest oparcie funkcjonowania państwa na prawie islamu. Należy 

stwierdzić, że od dawna jest to zresztą czynione, lecz skrajni wyznawcy chcą 

całkowitego podporządkowania prawa i zasad społecznych pod reguły dyk-

towane przez Koran. Fundamentalizm religijny, zazwyczaj jako radykalny 

odłam, ukrywa w sobie idee autokratyczne, a dążąc do realizacji swoich za-

mierzeń, stosuje różnorodne formy walki, w tym przede wszystkim terror. 

Jednak, słysząc pojęcia islamu, fundamentalizmu i terroryzmu nie należy 

bezrefleksyjnie stawiać między nimi znaku równości, co z pewnością kre-

owałoby zniekształcony wizerunek zarówno tej religii, jak i pozostałych 

zjawisk. Fundamentalizm religijny to przede wszystkim określona koncep-

cją państwa i prawa, a terroryzm – w tym kontekście – to zjawisko skraj-

ne, uboczne i ekstremalne. Jednak o wartości religijnego przesłania stanowi 

także sposób jego praktycznego wykorzystania. Zgodzić zatem się można 

z myślą Jeana Delumeau, który stwierdził, iż wyzwolone spod kontroli ro-

zumu sacrum wtrąca człowieka między skrajności: budzi skrajną nienawiść 

do wrogów i skrajną miłość do zwolenników

47

. Dlatego właśnie terroryzm 



motywowany wiarą jest tak niebezpieczny.

47

   J.  Delumeau,  strach w kulturze zachodu, tłum., A. Szymanowski, Warszawa 1986, s. 149.




298 • WALDEMAR ZUBRZyCKI

Bibliografia

Pozycje zwarte i artykuły

1. Backer R., Kitab S. (red.), islam a świat, MADO, Toruń 2004.

2. Delumeau J., strach w kulturze zachodu, tłum., A. Szymanowski, War-

szawa 1986.

3. Jałoszyński, Terroryzm fundamentalistów islamskich, Centrum Kształce-

nia Specjalistycznego BAN LEX, Warszawa 2001.

4. Kaczmarek J., Terroryzm i konflikty zbrojne, a fundamentalizm islamski, 

Wydawnictwo Atla 2, Wrocław 2001.

5. Kobzarska-Bar B., fundamentalizm religijny muzułmańskich organizacji 

terrorystycznych, a stan zagrożenia w europie, Rocznik Bezpieczeństwa 

Międzynarodowego, nr 1/2014, Warszawa.

6. Kosmynka S., Od boga do terroru, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, 

Łódź 2012.

7. Krawczyk A., Terroryzm ugrupowań fundamentalistycznych na obszarze 

izraela w drugiej połowie XX wieku, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2013.

8. słownik wyrazów obcych, wyd. PWN, Warszawa 2002.

9. Wit-Witkowski S., wprowadzenie do prawa muzułmańskiego: wybrane 

instytucje; Fundacja Promocji Prawa Europejskiego, Warszawa 2009.



Źródła internetowe

10. Buśko M. Z., u źródeł dżihadyzmu. Myśl polityczna sajjida Qutba, http://

bliskiwschod.pl/2012/02/u-zrodel-dzihadyzmu-mysl-polityczna- 

sajjida-qutba

11. Dziekan M.  M.,  klasyczny  islam.  Powstanie  i  doktryna, http://www.

opoka.org.pl/biblioteka/I/IR/klasyczny_islam.html

12. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Kutb-Sajjid;3929439.html

13. http://www.niedziela.pl/artykul/3555/Chrzescijanstwo-wciaz- 

najwieksza-religia

14. http://www.religie.424.pl/islam-podzial-odlamy-i-religie-pokrew-

ne,1445,article.htl

15. Prochowicz-Studnicka B.,  Teperska-Klasińska M.,  Cywilizacja  isla-

mu.  wybrane  struktury,  s.  32,  http://www.pjac.uj.edu.pl/documents/ 

30601109/30646316/pjac_3_7.pdf

16. Sadowski M., Dżihad – święta wojna w islamie, http://www.abw.gov.pl/

download/1/1201/Dzihad_____swieta_wojna_w_islamie.pdf




• 299

fuNDaMeNTalizM reliGiJNy w islaMie



dr hab. Waldemar Zubrzycki – Dyrektor Biura Operacji Antyterrorystycz-

nych KGP; Naczelnik Wydziału do Spraw Przeciwdziałania Zagrożeniom 

Terrorystycznym Departamentu Bezpieczeństwa Publicznego MSWiA; Rad-

ca Ministra w Departamencie Analiz i Nadzoru MSWiA; Sekretarz Między-

resortowego Zespołu do Spraw Zagrożeń Terrorystycznych; Kierownik Stałej 

Grupy Eksperckiej w zakresie rozpoznawania, przeciwdziałania i zwalczania 

terroryzmu; Zastępca Kierownika Zespołu Zadaniowego do Opracowania 

Szczegółowych Założeń do Projektu Ustawy o Rozpoznawaniu, Przeciwdzia-

łaniu i Zwalczaniu Terroryzmu; Wiceprzewodniczący Zespołu ds. inicjatywy 

realizowanej w ramach Rady NATO – Rosja, dotyczącej współpracy w zakre-

sie wykorzystania przestrzeni powietrznej i zarządzania ruchem lotniczym – 

Cooperative Airspace Initiative CAI; Uczestnik posiedzeń Międzyresortowe-

go Zespołu do spraw zapobiegania nielegalnemu rozprzestrzenianiu broni 

masowego rażenia i implementacji „Inicjatywy Krakowskiej” – Proliferation 

Security Initiative (PSI); Członek Grupy Roboczej ds. Implementacji Kon-

wencji o zakazie broni biologicznej i toksynowej (BTWC); uczestnik posie-

dzeń Wspólnej Polsko-Amerykańskiej Grupy Roboczej ds. Zwalczania Terro-

ryzmu; Ekspert w Grupie Roboczej ds. Terroryzmu Rady Unii Europejskiej; 

Członek Committee of Experts on Terrorism (CODEXTER) Rady Europy; 

Ekspert CEPOL do aktualizacji programu szkolenia dot. Zwalczania terro-

ryzmu (Common Curriculum on Counter Terrorism); aktualnie: European 

Commission Ekspert in Horizon 2020, The EU Framework Programme for 

Research and Innovation; ekspert NATO Science for Peace and Security (SPS) 

Programme’s “Independent Scientific Evaluation Group” (ISEG). Doktor ha-

bilitowany w dziedzinie nauk humanistycznych, dyscyplinie nauk o obron-

ności; profesor nadzwyczajny Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie i Wyższej 



Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie. 

Yüklə 99,55 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə