Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
24 Əhməd Sami Elaydi qara qoç» romanı daha əhatəli şəkildə araşdırılmışdır (163; 164; 165). Həmçinin, internet səhifələrində, ayrı-ayrı ədəbiy- yat saytlarında müstəqillik dövrü romanları ilə bağlı araşdır- malara təsadüf olunmaqdadır (181; 182; 183). Lakin 1991-2005-ci illər Azərbaycan romanları haqqında yazılan tədqiqatların say etibarı ilə çoxluğuna baxmayaraq, yara nan əsərlər indiyədək müasir nəzəri fi kir müstəvisin- də müstəqil tədqiqat obyektinə çevrilməmişdir. Bu mənada mü da fi əyə təqdim olunan dissertasiya işində ilk dəfə olaraq müstəqillik dövrü Azərbaycan romanları bütöv, sistemli şəkil- də araşdırılır. Monoqrafi yadan bədii nəsr, roman janrı, poetika məsələlə- ri, ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslıq və s. mövzularda yazıl- mış tədqiqatlarda qaynaq kimi istifadə oluna bilər. Əsər təhlil istiqamətləri, nəzəri yanaşma və araşdırma formulları ba xı- mın dan gələcəkdə bu sahədə aparılacaq tədqiqatlar üçün el- mi-nəzəri əhəmiyyət daşıyır. Monoqrafi yadan həmçinin ali məktəblərin fi lologiya fa- kültələrində ümumi və xüsusi kursların tədrisində yardımçı vəsait kimi istifadə edilə bilər. Monoqrafi ya ədəbi-elmi irsə münasibətdə tarixilik prinsi- pinə ardıcıl şəkildə riayət olunması əsasında həyata keçirilmiş, bu zaman müqayisəli təhlil metoduna üstünlük verilmişdir. Əsərin yazılmasında müasir Azərbaycan və ərəb ölkələri ədə- biyyatşünaslığının və bütövlükdə dünya estetik fi krinin nəzəri müddəaları başlıca çıxış nöqtəsi olmuş, analoji tədqiqatların təcrübə və nəticələrindən istifadə edilmişdir. I FƏSİL TARİXİ YADDAŞ, DÖVRÜN HƏQİQƏTLƏRİ VƏ ROMAN 26 Əhməd Sami Elaydi Bədii nəsrin son dərəcə maraqlı, orijinal, bənzərsiz örnək- ləri ilə zəngin olan Azərbaycan ədəbiyyatında (17; 19; 20; 21; 71; 104; 109; 142; 158) istiqlaliyyət dövründə digər janrlarla müqayisədə romanlara daha çox müraciət olunmuşdur. Dövrün yazıçılarının əksəriyyəti bu və ya digər şəkildə roman janrına üz tutmuş, maraqlı, orijinal sənət nümunələri ortaya çıxar- mışdır. Roman janrına əvvəlki illərlə müqayisədə müstəqil- lik dövründə intensiv şəkildə müraciət olunması bir tərəfdən ənənə ilə, digər tərəfdən onun ifadə imkanlarının genişliyi ilə bağlıdır. Son illərdə Əzizə Cəfərzadə, Anar, Sabir Əhmədli, İsa Muğanna, Seyran Səxavət, Çingiz Abdullayev, Sabir Rüstəmxanlı, Afaq Məsud, Vaqif Sultanlı, Kamal Abdulla, Hüseynbala Mirələmov, Ağarəhim Rəhimov, Səfər Alışarlı, Elçin Hüseynbəyli və başqa yazıçıların roman janrının imkan- larından bəhrələnməsi bu baxımdan səciyyəvidir. Müasir Azərbaycan nəsrinin mühüm bir qolunu da tarixi mövzuda yazılmış romanlar təşkil edir. Məlum olduğu kimi, tarixi romanların yaranması bir sıra amillərlə bağlıdır. Hər şey- dən əvvəl, roman janrının bu tipi tarixin qaranlıq, öyrənilmə- miş səhifələrinin aşkarlanmasına xidmət edir. Bir çox hallarda isə tarixin müəyyən dövr, şəxsiyyət və problemlərinin öyrə- nilməsinə siyasi-ideoloji yasaqlar qoyulduğu dövrlərdə tarixin canlandırılması missiyası bədii nəsrin üzərinə düşür. Bütün bunlarla yanaşı, tarixi roman janrının yaranmasını və işləkliyi- ni şərtləndirən ən mühüm amil çağdaş dövrün problemlərinin tarixə söykənərək əks olunması zərurətidir. Qeyd edək ki, «Azərbaycan tarixi romanı son onillikdə özünəməxsus inkişaf yolu keçmiş, yeni mövzu, problematika və sənətkarlıq məziyyətləri ilə zənginləşmişdir. Xüsusən nəsri- mizin son vaxtlaradək diqqət yetirmədiyi bir sıra mövzular son Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 27 dövrün ədəbi prosesində önəmli yer tutmuşdur. Sovet dövrün- də ədəbiyyatımızda toxunulması bir növ yasaq olan ayrı-ayrı mərhələlərin mühüm hadisələri və görkəmli şəxsiyyətləri indi artıq diqqət mərkəzinə çəkilmişdir» (6, s. 521). Azərbaycan ədəbiyyatında olduğu kimi, Misir ədəbiyyatın- da da tarixi roman janrı özünəməxsus, spesifi k inkişaf yolu keç- mişdir. Qeyd edək ki, Misirdə müasir səpkili romanın yaran- ması XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Burada roman janrının təşəkkülü əsas etibarilə romantik (Məhəmməd Həsən Hikalın 1914-cü ildə qələmə alınmış, Misir ədəbiyyatında yaranmış ilk roman hesab edilən «Zeynəb» romanı) (179) və realist (Nobel mükafatı laureatı Nəcib Məhfuzun romanları) istiqamətlərdə gerçəkləşmişdir. Bu istiqamətlərlə yanaşı, özünəməxsus tərzdə yaranan tarixi romanlar çox keçmədən bədii nəsrin əsas, aparı- cı janrlarından birinə çevrilmişdir (166; 169; 174). Bu mənada görkəmli Misir nasirləri Əli Əl-Cərminin və Əli Bikasirin ro- manları xüsusilə diqqəti cəlb edir (168, s. 122). Hər iki yazı- çının qələmə aldığı romanlar Misir xalqının uzaq keçmişinə üz tutduğu və milli mücadilə tarixini hərtərəfl i şəkildə canlan- dırdığı üçün tez bir zamanda populyarlıq qazanmışdır. Onu da qeyd edək ki, «Yeni dönəm ərəb ədəbiyyatında roman janrı, onun müxtəlif növləri ilk mərhələdə Avropa xalqları ədəbiyya- tından, özəlliklə də fransız və qismən də ingilis ədəbiyyatından müvafi q əsərlərin təqlidi yolu ilə yaranmışdır. Ərəb ədəbiyyatı tarixini tədqiq edən bütün araşdırıcılar - ərəb, rus, Azərbaycan, Avropa şərqşünasları bu gerçəkliyi birmənalı şəkildə təsdiqlə- mişlər» (54, s, 48-49). Müasir dövrdə Azərbaycan ədəbiyyatında yaranan tarixi romanlar içərisində Əzizə Cəfərzadənin «Gülüstandan öncə», «Zərrintac-Tahirə», «İşığa doğru», «Xəzərin göz yaşları», «Eşq sultanı», Kamal Abdullanın «Yarımçıq əlyazma» və başqa bədii nümunələr diqqəti çəkir. Tədqiqat işində bu tarixi romanlar sistemli təhlil obyektinə çevrilmişdir. Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|