24
Əhməd Sami Elaydi
qara qoç» romanı daha əhatəli şəkildə araşdırılmışdır (163;
164; 165). Həmçinin, internet səhifələrində, ayrı-ayrı ədəbiy-
yat saytlarında müstəqillik dövrü romanları ilə bağlı araşdır-
malara təsadüf olunmaqdadır (181; 182; 183).
Lakin 1991-2005-ci illər Azərbaycan romanları haqqında
yazılan tədqiqatların say etibarı ilə çoxluğuna baxmayaraq,
yara nan əsərlər indiyədək müasir nəzəri fi kir müstəvisin-
də müstəqil tədqiqat obyektinə çevrilməmişdir.
Bu mənada
mü da fi əyə təqdim olunan dissertasiya işində ilk dəfə olaraq
müstəqillik dövrü Azərbaycan romanları bütöv,
sistemli şəkil-
də araşdırılır.
Monoqrafi yadan bədii nəsr, roman janrı, poetika məsələlə-
ri, ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslıq və s. mövzularda yazıl-
mış tədqiqatlarda qaynaq kimi istifadə oluna bilər. Əsər təhlil
istiqamətləri, nəzəri yanaşma və araşdırma formulları ba xı-
mın dan gələcəkdə bu sahədə aparılacaq tədqiqatlar üçün el-
mi-nəzəri əhəmiyyət daşıyır.
Monoqrafi yadan həmçinin ali məktəblərin fi lologiya fa-
kültələrində ümumi və xüsusi kursların tədrisində yardımçı
vəsait kimi istifadə edilə bilər.
Monoqrafi ya ədəbi-elmi irsə münasibətdə tarixilik prinsi-
pinə ardıcıl şəkildə riayət olunması əsasında həyata keçirilmiş,
bu zaman müqayisəli təhlil metoduna üstünlük verilmişdir.
Əsərin yazılmasında müasir Azərbaycan
və ərəb ölkələri ədə-
biyyatşünaslığının və bütövlükdə dünya estetik fi krinin nəzəri
müddəaları başlıca çıxış nöqtəsi olmuş, analoji tədqiqatların
təcrübə və nəticələrindən istifadə edilmişdir.
26
Əhməd Sami Elaydi
Bədii nəsrin son dərəcə maraqlı, orijinal, bənzərsiz örnək-
ləri ilə zəngin olan Azərbaycan ədəbiyyatında (17; 19; 20; 21;
71; 104; 109; 142; 158) istiqlaliyyət dövründə digər janrlarla
müqayisədə romanlara daha çox müraciət olunmuşdur. Dövrün
yazıçılarının əksəriyyəti bu və ya digər şəkildə roman janrına
üz tutmuş, maraqlı, orijinal sənət nümunələri ortaya çıxar-
mışdır. Roman janrına əvvəlki
illərlə müqayisədə müstəqil-
lik dövründə intensiv şəkildə müraciət olunması bir tərəfdən
ənənə ilə, digər tərəfdən onun ifadə imkanlarının genişliyi ilə
bağlıdır. Son illərdə Əzizə Cəfərzadə, Anar, Sabir Əhmədli,
İsa Muğanna, Seyran Səxavət, Çingiz Abdullayev, Sabir
Rüstəmxanlı,
Afaq Məsud, Vaqif Sultanlı, Kamal Abdulla,
Hüseynbala Mirələmov, Ağarəhim Rəhimov, Səfər Alışarlı,
Elçin Hüseynbəyli və başqa yazıçıların roman janrının imkan-
larından bəhrələnməsi bu baxımdan səciyyəvidir.
Müasir Azərbaycan nəsrinin mühüm bir qolunu da tarixi
mövzuda yazılmış romanlar təşkil edir. Məlum
olduğu kimi,
tarixi romanların yaranması bir sıra amillərlə bağlıdır. Hər şey-
dən əvvəl, roman janrının bu tipi tarixin qaranlıq,
öyrənilmə-
miş səhifələrinin aşkarlanmasına xidmət edir. Bir çox hallarda
isə tarixin müəyyən dövr, şəxsiyyət və problemlərinin öyrə-
nilməsinə siyasi-ideoloji yasaqlar qoyulduğu dövrlərdə tarixin
canlandırılması missiyası bədii nəsrin üzərinə düşür. Bütün
bunlarla yanaşı, tarixi roman janrının yaranmasını və işləkliyi-
ni şərtləndirən ən mühüm amil çağdaş dövrün problemlərinin
tarixə söykənərək əks olunması zərurətidir.
Qeyd edək ki, «Azərbaycan tarixi romanı son onillikdə
özünəməxsus
inkişaf yolu keçmiş, yeni mövzu, problematika
və sənətkarlıq məziyyətləri ilə zənginləşmişdir. Xüsusən nəsri-
mizin son vaxtlaradək diqqət yetirmədiyi bir sıra mövzular son